Το Ψυχρό (επίσημο: το Ψυχρόν) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Οροπεδίου Λασιθίου, της περιφερειακής ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 133 κατοίκους. Απέχει 45 χιλιόμετρα από τον Άγιο Νικόλαο και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 840 μέτρα στους βόρειους πρόποδες του όρους Τούμπα Μουτσούνας (1.532 μ.). Πάνω από το χωριό βρίσκεται το σπήλαιο Δικταίον Άντρον. Επιπλέον, στο χωριό λειτουργεί πολιτιστικός σύλλογος με το όνομα "Ο Ξένιος Ζευς".

Όνομα

Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις για την προέλευση του ονόματός του: άλλοι το συνδέουν με την τοποθεσία όπου είναι κτισμένο (όπου γίνεται το πλάτεμα της συνεχιζόμενης λαγκαδιάς), άλλοι θεωρούν ότι έχει προελληνική προέλευση και άλλοι ότι οφείλεται σε μια πηγή κρύου νερού που βρίσκεται στο χωριό.

Γεωγραφία

Το χωριό βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του βουνού Τούμπα Μουτσούνας, που συναποτελεί μέρος της οροσειράς της Δίκτης. Το Ψυχρό έχει κτισθεί στο νότιο τμήμα του Οροπεδίου Λασιθίου και τα κοντινότερα χωριά σε αυτό είναι η Πλάτη και ο Μαγουλάς. Απέχει 45 χιλιόμετρα από τον Άγιο Νικόλαο και 56 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, αντίστοιχα.

Γλώσσα

Στο Ψυχρό οι νεότερες γενιές μιλούν καθημερινά την Ελληνική Γλώσσα, με σημαντικές επιρροές από την Κρητική Διάλεκτο. Οι γηραιότεροι από την άλλη, και ειδικά οι ηλικιωμένοι μιλούν σχεδόν αποκλειστικά την Κρητική Διάλεκτο με χαρακτηριστικές λέξεις και εκφράσεις που απαντώνται σχεδόν αποκλειστικά στο Οροπέδιο.

Ιστορικά στοιχεία

Το σπήλαιο Ψυχρού, σε υψόμετρο 1.025 μέτρων, αποτελούσε κατά τους μινωικούς και αρχαίους χρόνους σημαντικό τόπο λατρείας. Έχει ταυτιστεί με το Δικταίο Άντρο, το σπήλαιο στο οποίο κατέφυγε η Ρέα για να γεννήσει τον Δία και να ξεφύγει από τον παιδοκτόνο Κρόνο. Στο πάνω κομμάτι του σπηλαίου βρισκόταν το τέμενος με τον βωμό ενώ στο κάτω τμήμα βρέθηκαν πολλά ειδώλια, αγγεία, αναθηματικοί πέλεκεις, κοσμήματα και άλλα τέχνεργα, τα οποία έχουν αναγνωριστεί ως προσφορές στους θεούς. Περίπου 400 μέτρα δυτικά του σπηλαίου έχουν βρεθεί λείψανα μεσομινωικής αγροικίας. Το οροπέδιο Λασιθίου κατά τα πρώτα ενετικά χρόνια ήταν εστία αναβρασμού και έδρα συχνών επαναστάσεων εναντίον των Βενετών, με αποτέλεσμα οι Βενετοί το 1364 να αποφασίσουν να καταστρέψουν τα χωριά του οροπεδίου και να απαγορεύσουν την κατοίκηση σε αυτό. Το 1465 όμως αποφασίστηκε να αρχίσει πάλι η καλλιέργεια σιτηρών στο οροπέδιο, αρχίζοντας τότε η εποχική κατοίκηση του οροπεδίου κατά τη σπορά και τη συγκομιδή. Αυτοί οι προσωρινοί οικισμοί - μετόχια έγιναν με τον καιρό μόνιμοι οικισμοί. Ένα από αυτά τα μετόχια ήταν και το μετόχι Ψυχρού, Mettocchio Psicro όπως αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583, ο οποίος όμως δεν καταγράφει τον πληθυσμό του. Πιθανόν τότε να ήταν ακατοίκητο. Ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το αναφέρει και στη δική του απογραφή το 1630, ως metochio Psihro με 20 σπίτια. Στην τουρκική απογραφή του 1671 είχε 42 χαράτσια. Στην απογραφή η οποία διεξήχθη από τους Αιγυπτίους το 1834, το Ψυχρό είχε αμιγώς χριστιανικό πληθυσμό, με 35 οικογένειες να κατοικούν σε αυτό. Στην απογραφή του 1881 ήταν έδρα του δήμου Ψυχρού και σύμφωνα με την απογραφή είχε 333 χριστιανούς κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 είχε 363 κατοίκους και υπαγόταν στον ίδιο δήμο. Το 1925 ορίστηκε έδρα της κοινότητας Ψυχρού μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση το 1997, όταν εντάχθηκε στον δήμο Οροπεδίου Λασιθίου.

Απογραφές πληθυσμού

Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:

Αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίηση του Κλεισθένης Ι, μαζί με τον οικισμό Μαγουλάς αποτελού την κοινότητα Ψυχρού που υπάγεται στο δήμο Οροπεδίου Λασιθίου ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ως πληθυσμό 133 κατοίκους. Δείτε: Κοινότητα Ψυχρού

Κλίμα

Το κλίμα που κυριαρχεί είναι ηπειρωτικό με βροχές και συχνούς παγετούς κατά την διάρκεια του χειμώνα. Το φθινόπωρο ο καιρός δεν είναι ιδιαίτερα ψυχρός και βροχερός, συνήθως είναι ηλιόλουστος με την θερμοκρασία να ξεπερνά τους 12⁰C. Κατά τη διάρκεια του Δεκέμβρη, ο καιρός αρχίζει να γίνεται πιο βροχερός και ψυχρός με την θερμοκρασία να πέφτει αισθητά και ο καιρός αρχίζει να είναι δριμύς με περισσότερες μέρες ψύχους και περισσότερες βροχές, και μερικές φορές χιονοπτώσεις.

= Φύση

= Ο οικισμός έχει ιδιαίτερα πλούσια φύση. Στο εσωτερικό του Ψυχρού υπάρχουν ποικίλα είδη δέντρων, όπως καρυδιές, αμυγδαλιές, μηλιές, κυπαρίσσια, συκιές, αχλαδιές, βελανιδιές κ.α ενώ δίπλα από το δημοτικό σχολείο υπάρχει ένα άλσος με πεύκα και βελανιδιές. Στην γύρω περιοχή, οι κάτοικοι παράγουν μήλα, όσπρια, αχλάδια, πατάτες, διάφορα οπωροφόρα κ.α, ενώ παράλληλα ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Σε αυτήν την περιοχή, τον λεγόμενο λασιθιώτικο κάμπο, βρίσκονται πολλοί λασιθιώτικοι ανεμόμυλοι, είτε λειτουργικοί είτε κατεστραμμένοι.

Τουρισμός

Πάνω από το χωριό βρίσκεται το σπηλαίου Ψυχρού (Δικταίον Άντρον). Σύμφωνα με την παράδοση, αλλά και λόγω πολλών λατρευτικών κειμηλίων που έχουν βρεθεί μέσα στο σπήλαιο, θεωρείται το μέρος όπου γεννήθηκε και κυρίως λατρεύτηκε ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών, ο Δίας. Το σπήλαιο διαθέτει εκατοντάδες μικρούς και μεγάλους σταλακτίτες. Είναι από τα πλέον τουριστικά μέρη της Κρήτης και κάθε χρόνο εδώ και 60 χρόνια το επισκέπτονται δεκάδες χιλιάδες τουρίστες. Ο πολιτιστικός σύλλογος συνδιοργανώνει ήδη από την δεκαετία του 80 τους Δικταίους Αγώνες, που περιλαμβάνουν διαδρομές μέσα από το χωριό αλλά και έναν ημιμαραθώνιο που διασχίζει ολόκληρο το οροπέδιο. Στο επάνω μέρος του χωριού, κάτω από το σπήλαιο Δικταίο Άνδρον, λειτουργούν πολλαπλές επιχειρήσεις, μεταξύ άλλων και ένα πρότυπο θεματικό πάρκο, που ενισχύει ιδιαίτερα τον τουρισμό της περιοχής.

Αδελφοποιημένοι Οικισμοί

Το Ψυχρό είναι αδελφοποιημένο με το Λιτόχωρο Πιερίας, ύστερα από προσέγγιση αμφότερων των πολιτιστικών συλλόγων.

Προσωπικότητες

Από το χωριό κατάγονται οι:

Αντώνιος Παπαδάκης (1810-1878) - ευεργέτης του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Ισμαήλ πασάς Παπαδάκις (1809-1867) - αξιωματικός του Αιγυπτιακού στρατού και αδελφός του προηγούμενου Εμμανουήλ Χ. Παπαδάκης "Σπιρτοκούτης" (1860-1913) - Εφευρέτης της ξύλινης ανεμαντλίας & οπλαρχηγός. Γεώργιος Μηλιαράς - Δήμαρχος Οροπεδίου Λασιθίου 2002-2014 Ιωάννης Στεφανάκης - Δήμαρχος Οροπεδίου Λασιθίου 2014-2023 Περικλής Πιταροκοίλης - πρώην Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ψυχρού, με σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη του χωριού Νίκος Ανδρουλάκης - Πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. από το 2021 και ευρωβουλευτής

Παραπομπές