Πληροφορίες
Τα Μέσα Μουλιανά είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Σητείας στην Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Απέχει 19 χιλιόμετρα από την Σητεία επί της οδού πρός τον Αγιο Νικόλαο. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 400 μέτρα.
Ιστορικά στοιχεία
Είναι επίσης μία σπουδαία αρχαιολογική περιοχή με πλήθος ευρημάτων. Στην τοποθεσία "Σελλάδες" το 1903 ο Στέφανος Ξανθουδίδης ανάσκαψε δύο Μινωικούς θολωτούς τάφους της ύστερο-μινωικής εποχής με συνέχεια ταφών και κατά την πρωτογεωμετρική εποχή. Στον πρώτο τάφο παρατηρούνται και τα δυο συστήματα ταφής και της καύσεως και του ενταφιασμού που είναι χαρακτηριστικό της πρωτογεωμετρικής εποχής. Μεταξύ των ευρημάτων ήταν χρυσή προσωπίδα, ψευδόστομοι αμφορείς, πήλινα και χάλκινα αγγεία, ξίφη, χάλκινη πόρπη. Πολύ σημαντικός είναι ο κωδωνόσχημος πρωτογεωμετρικός κρατήρας, στον οποίο από την μία πλευρά εικονίζεται ένας κυνηγός που θηρεύει δύο αγρίμια - προφανώς γίδες άγριες - και στην άλλη η πρώτη γνωστή στην Κρήτη απεικόνιση έφιππου άνδρα. Στην ίδια τοποθεσία έχει εντοπιστεί Μινωικός οικισμός ενώ επίσης μινωικά ευρήματα προέρχονται από τις θέσεις Βουρλιά (θολωτός τάφος), Γούβες και Ελληνικά ή Πύργος. Τοποθεσίες με την ονομασιά Σαρακίνα παραπέμπουν στην κατάκτηση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς τον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ. Ακολουθούν τα χρόνια της Ενετοκρατίας με την πιθανή ονομασία του χωριού από τους αδελφούς Mouliani που έδωσαν το όνομα στα Μέσα και στα Έξω Μουλιανά. Μια άλλη εκδοχή που πρότεινε ο Ξανθουδίδης και ακολούθησε ο Μιχαήλ Καταπότης είναι το όνομα Μουλιανά προέρχεται από το ρήμα μύλλω - μουλλώνω, που σημαίνει κύπτω, κλίνω, επειδή ο οικισμός βρίσκεται στην κατωφέρεια του βουνού. Η παλαιότερη μνεία στο χωριό γίνεται σε δικόγραφο του 1370, τμήμα του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα, όπου αναφέρεται ως Muliana. Ο Φραγκίσκος Μπαρόκιος το 1577 τα αναφέρει ως Mesamuliana στην επαρχεία Σητείας. Στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 (Κ138) αναφέρονται δύο συνοικίες, η Mugliana messa ditto Vardacori με 291 κατοίκους και Mugliana messa με 458 κατοίκους, τις οποίες χωρίζει το ρέμα Κεφαλοβρύσι. Οι δύο συνοικίες μαζί είχαν 749 κατοίκους, γεγονός που καθιστούσε τα Μουλιανά το μεγαλύτερο χωριό της επαρχίας. Ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα αναφέρει επίσης το χωριό το 1630. Στην τουρκική απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Mesa Mulyana με 20 χαράτσια. Στην απογραφή του 1881 τα Μέσα Μουλιανά είχε 472 Χριστιανούς κατοίκους και 14 Τούρκους κατοίκους, και ανήκε στο δήμο Τουρλώτης. Πολύ από τους νεότερους κάτοικους, ακολουθώντας το κύμα της αστικοποίησης, κατέφυγαν στις πόλεις ώστε να έχουν περισσότερες ευκαιρίες για επαγγελματικό προσανατολισμό, έτσι οι κάτοικοι του είναι στην πλειοψηφία ηλικιωμένοι. Παρόλα ταύτα οι Μουλιανίτες που έχουν φύγει δεν ξεχνούν την καταγωγή τους και τον τόπο τους. Έτσι επιστρέφουν συχνά στο χωριό είτε για διακοπές είτε για να καλλιεργήσουν τα αμπέλια και τις ελιές τους. Πορεία πληθυσμού σύμφωνα με τις απογραφές:
Σημεία ενδιαφέροντος
Στην παλιά εκκλησία της Αγίας Τριάδας στο κεντρικό κλίτος διακρίνονται υπολείμματα τοιχογραφιών. Στο σπήλαιο Κρυφός Σπήλιος υπάρχουν ενδείξεις κατοικήσεως της ύστερο-μινωικής εποχής. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει μιά θαυμάσια περίοπτη οθωμανική κρήνη σε πολύ καλή διατήρηση. Επίσης στο κέντρο του χωριού βρίσκεται μία θαυμάσια κρήνη από την περίοδο της Τουρκοκρατίας με την ονομασία "Κυμέρι". Το χωριό αν και μικρό έχει τρία καφενεία, ένα βενζινάδικο, μία ταβέρνα καθώς και ένα μπακάλικο για τα απαραίτητα των κατοίκων του. Αποτελείτε από ένα όμορφου τοπίου ειδικότερα, λόγο κάποιων σημείων του χωριού που το κάνουν να ξεχωρίζει και ένα από αυτά είναι το κεφαλοβρύσι, όπου υπάρχουν τρεχούμενα νερά, εκεί βρίσκεται κ η ταβέρνα. Παίρνοντας κανείς το μονοπάτι που οδηγεί, μέσα από πλούσια χλωρίδα με πανύψηλα δέντρα πολλών χρόνων και τα τρεχούμενα νερά που σχηματίζουν ένα μικρό ποτάμι, ως στο τέρμα του χωριού οπού είναι και τα καφενεία.
Οικονομία
Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η καλλιέργεια σταφυλιών για την παραγωγή κρασιού και ρακής, και η καλλιέργεια της ελιάς για παραγωγή ελαιόλαδου. Οι ντόπιοι ασχολούνται επίσης με το κυνήγι, την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια διαφόρων προϊόντων. Το χωριό είναι γνωστό και από την αρχαιότητα, για το Μουλιανίτικο κρασί που προέρχεται από λιάτικο σταφύλι καλλιεργημένο κυρίως σε αμπελώνες στης περιοχή Αγριλός, μία εξαιρετική τοποθεσία για την καλλιέργεια τους, που βρίσκεται λίγα μέτρα πάνω από το χωριό.
Διοικητικά στοιχεία
Δείτε: Κοινότητα Μέσα Μουλιανών Τα Μέσα Μουλιανά αναφέρονται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να προσαρτόνται στην κοινότητα Έξω Μουλιανών και το 1928 στο ΦΕΚ 4Α - 16/01/1928 να ορίζονται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίηση του Κλεισθένης Ι, μαζί με τον οικισμό Καλαβρό αποτελούν την κοινότητα Μέσα Μουλιανών που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Σητείας του δήμου Σητείας ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχουν 208 κατοίκους.
