Πληροφορίες
Οι Μάλες ή Μάλλες (επίσημα αι Μάλαι) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Ιεράπετρας, στην ανατολική Κρήτη. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 596 μέτρων, περίπου 26 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Ιεράπετρας, βόρεια της κοιλάδος του Σαραντάπηχου, με θέα την πεδιάδα του Μύρτου και προς το Λιβυκό πέλαγο. Η οικονομία του χωριού βασίζεται στην παραγωγή ελαιόλαδου.
Ιστορικά στοιχεία
Ανάμεσα στα σημερινά χωριά Μάλες και Χριστός βρισκόταν η αρχαία πόλη Μάλλα, της οποίας το όνομα διατηρούν οι Μάλες μέχρι σήμερα. Η πόλη, ανεξάρτητη και αυτόνομη, δεν ήταν γνωστή μέχρι το 1885, οπότε και βρέθηκε μια επιγραφή συνθήκης ανάμεσα στη Μάλλα και τη Λυττό. Είναι πιθανό η πόλη της Κιλικίας Μαλλός να ήταν αποικία της. Ήταν μία από τις 30 κρητικές πόλεις οι οποίες είχαν συνάψει συμμαχία με τον Ευμένη Β΄ το 183 π.Χ. Η θεότητα που λατρευόταν ήταν ο Ζευς ο Μοννίτιος. Υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Κατά την Ενετοκρατία ήταν ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Κρήτης. Η παλαιότερη μνεία στο χωριό γίνεται σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα, του 1376. Αναφέρεται το 1577 από τον Φραγκίσκος Μπαρόκιος ως Males στην επαρχία Ιεράπετρας, ενώ στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 αναφέρεται ως Malles με 1.483 κατοίκους, και ήταν το μεγαλύτερο χωριό στην επαρχία της Ιεράπετρας. Αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630 και στην τουρκική απογραφή του 1671 ως Males. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, οι Μάλες κάηκαν από τον Αιγύπτιο Χασάν Πασά. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Males με 200 οικογένειες. Το 1881 είχε 754 Χριστιανούς κατοίκους και 15 Τούρκους. Πορεία πληθυσμού σύμφωνα με τις απογραφές:
Διοικητικά στοιχεία
Αναφέρεται επίσημα, γραμμένη Μάλλαις, το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της κοινότητας Μαλλών. Το 1940 το όνομα του οικισμού διορθώθηκε σε Μάλαι ενώ το 1989 με το ΦΕΚ 188Α - 21/08/1989 σχέδιο Καποδίστρια) ορίστηκε έδρα του τότε δήμου Νέων Μαλών. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίηση του Κλεισθένης Ι αποτελεί την κοινότητα Μαλών που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Ιεράπετρας του δήμου Ιεράπετρας ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2011 απογράφησαν 302 κάτοικοι. Δείτε: Κοινότητα Μαλών
Υποδομή
Στις Μάλες υπάρχει κοινοτικό γραφείο, αγροτικό ιατρείο, πολιτιστικός σύλλογος με πολιτιστικό κέντρο, αγροτικός συνεταιρισμός, δημοτικό σχολείο και βιβλιοθήκη. Στο χωριό λειτουργούν και παντοπωλείο, καφενεία, ταβέρνες, όπως και ξενώνες. Η στάση λεωφορείων των Μαλών εξυπηρετείται από γραμμή από/προς Καλαμαύκα - Ιεράπετρα.
Αξιοθέατα
Μέσα και γύρω από το χωριό σώζονται πολλές παλιές εκκλησίες, όπως ο Άγιος Νικόλαος, με επιγραφή του 17ου αιώνα, η Ζωοδόχος Πηγή, ο Άγιος Γεώργιος, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και η Παναγιά η Μεσοχωρίτισσα με τοιχογραφίες που χρονολογούνται από το 1431, σύμφωνα με επιγραφή στο δυτικό τοίχο. Η μονή της Παναγιάς της Εξακουστής. Βρίσκεται ανάμεσα στις Μάλες και την Ανατολή, σε υψόμετρο 560. Στους γειτονικούς λόφους σώζονται ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Μάλλας. Ο Άρθουρ Έβανς εντόπισε λείψανα μυκηναϊκής οχύρωσης.
