Το Καθαρό είναι οροπέδιο στην οροσειρά της Δίκτης στο νομό Λασιθίου Κρήτης. Βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 1150 μέτρων και απέχει 16 χιλιόμετρα από την Κριτσά, στην κοινότητα της οποίας υπάγεται διοικητικά, και 12 χιλιόμετρα από το οροπέδιο Λασιθίου. Κατοικείται κυρίως το καλοκαίρι από βοσκούς, ενώ δεν λείπουν και οι καλλιέργειες καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. Στο Καθαρό υπάρχει ένα ιδιαίτερο καθεστώς ιδιοκτησίας της γης, καθώς όλη η έκταση του Καθαρού ανήκει αποκλειστικά στην Κοινότητα Κριτσάς, και μόνο οι μόνιμοι εγγεγραμμένοι κάτοικοι του χωριού έχουν το δικαίωμα να χτίσουν στο Καθαρό. Το 1961 απογράφεται με 0 κατοίκους όπως το 1971 και το 1981. Μόνο το 1991 έχει 4 κατοίκους και ανήκει στην ίδια κοινότητα. Το τοπωνύμιο μάλλον εδαφολογικής προέλευσης-όπως και ο Ομαλός στο νομό Χανίων. Οι ποιμένες κινούν τα κοπάδια τους μέχρι το οροπέδιο από τις 15 Μαΐου και ζουν εκεί μέχρι τις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου, όταν αφήνουν τα κοπάδια στο οροπέδιο για τη χαμηλότερη περιοχή της Κριτσάς, ενώ δεν λείπουν και οι καλλιέργειες καθ΄όλη τη διάρκεια του χρόνου. Υπάρχουν μόνο μερικά σπίτια, όπου συνήθως ζουν ποιμένες. Παράγουν μικρά λαχανικά και φρούτα, νόστιμο τυρί συνήθως για τις ανάγκες τους. Η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται μόνο από γεννήτριες. Κάθε έτος, το χειμώνα, οι βαριές χιονοπτώσεις καλύπτουν όλα τα σπίτια με αποτέλεσμα η χλωρίδα και πανίδα στο Καθαρό να μην είναι τόσο συνηθισμένες. Τον Αύγουστο, έχουμε δύο τοπικούς εορτασμούς κάθε έτος: - στις 6 Αυγούστου, ο εορτασμός της τοπικής εκκλησίας Αφέντης Χρήστος (Ιησούς Χριστός) - ο εορτασμός του ποιμένα. Το Οροπέδιο μήκους 10 χιλιομέτρων και εύρους 15 από της κορυφής Πίτουρου μέχρι Λάκκο Καδή, αποτελείται από κοιλάδες περικλειόμενες γύρω από σειρές βουνών και ορέων, κείται προς το Β.Δ. μέρος της Κριτσάς και Ν.Α. της Επαρχίας Λασηθίου, απέχει δε από την κωμόπολη της Κριτσάς 16 χιλιόμετρα και από την επαρχία Λασηθίου 10 χιλιόμετρα. Μετά την κατοχή της Κρήτης από τους Ενετούς, περιήλθε στη κατοχή ενός φεουδαρχία ενετού ο οποίος είχε σαν θερινό ενδιαίτημα μετά της κτηνοτροφίας και μελισσοκομίας το διαμέρισμα Άγιος Γεώργιος, Χειροκουμάδια, Περβόλα Μελιτίνο όπου έκτισε υδρόμυλους και καλλιεργούσε κήπους δένδρα καρυδιές, αμυγδαλιές, αχλαδιές κ.λ.π. Μετά την υπαγωγή του νησιού στους Τούρκους οροπέδιο περιήλθε στην κατοχή αυτών και συγκεκριμένα στη κατοχή του γενιτσάραγα Ηρακλείου Χανιαλή, δοθέντος ότι η Κρήτη μετά την υποταγή περιήλθε στη κατοχή Τριών μεγάλων οικογενειών των Μπετρίδων, Χανιαλίδων και Ιτζιτάρηδων οι όποιοι μοίρασαν τις μεγάλες εκτάσεις του νησιού, τον Ομαλό στα Χανιά στους Πετρίδες, στους ευρισκομένους στο Ηράκλειο Χανιαλήδες της οροσειράς Γιούχτα Αρχανών και δείκτης όπου το Οροπέδιο του καθαρού και στους Ιτζιτάρηδες την οροσειρά της Σητείας. Μετά την πάροδο των χρόνων, οι αδελφοί Χουσεϊν Μπιν και Ισμαήλ Μπίν, εδώρησαν το Οροπέδιο του Καθαρού στην Κοινότητα Κριτσάς. Για το σκοπό αυτό εκδόθηκε αυτοκρατορικό διάταγμα Φιρμάνι από της Α.Αυτοκρατορικής μεγαλειότητας του σουλτάνου, με τον όρο κάθε κάτοικος της Κριτσάς θα νέμεται μόνο επί του οροπεδίου, χωρίς δικαίωμα μεταβιβάσεως ούτε σπιθαμής γης εκ τούτου εις ουδένα. Μετά τυχόν αποδημία εις το χωρίο Κριτσά του κατοίκου, ούτος έχανε κάθε δικαίωμα επί του οροπεδίου, είχε δε το δικαίωμα νομής κληρονομικώς δικαιώματι μεταβιβαζόμενο στους κληρονόμους του κλήρου του, ανέλαβε δε η Κοινότητα την πληρωμή 4.000 οκάδων σιταριού υπέρ των δωρητών και διαδόχων των, οίτινες δωρητές μεταβίβασαν το δικαίωμα εις τέμενος του σουλτάνου στο Ηράκλειο Χουνουκιάρ τζαμι, το οποίο ευρίσκετο εκεί όπου σήμερα υπάρχει το Μουσείο. Το κτήμα ήτο διτελές εις το εν Ιεράπετρα εφκάφιον διοικούμενο υπό του μουφτή Ιεραπέτρας εισπράττοντας τα διτελή δικαιώματα. Αργότερα το τέλος των 4.000 οκάδων σιταριού μετεβλήθη σε 400 οκάδες ελαίου για να χρησιμεύση προς λειτουργία των κανδηλών του ανωτέρω τέμενους και η Κοινότητας έκτοτε μετά την μεταβολή της πληρωμής του είδους εκπλήρωνε 400 οκάδες ελαίου και 25.000 άσπρα (καλεμιέ παρασί) δια του ύψους, δηλαδή, δικαιώματα γραφής, για τις εκδιδόμενες αποδείξεις πληρωμής υπό του αρμοδίου εφκαφίου. Σε κάποια εποχή ηγέρθη έρις μεταξύ των κατοίκων της Κριτσάς και Λασηθίου για κάποια τοποθεσία. Εκλείθει ο καδής να δικάσει σε ποιόν ανήκε, αλλά έπεσε θύμα δολοφονίας και το μέρος όπου εφονεύθη ονομάστηκε του Καδή ο Λάκκος ή Καδί Μεϊντανί. Οι Λασηθιώτες αρνήθηκαν να πληρώσουν το αίμα και οι κάτοικοι της Κριτσάς αφού κατέβαλαν αποζημίωση έγιναν κύριοι του Λάκκου ο οποίος έκτοτε ονομάζεται του Καδή ο Λάκκος ή Καδή μεϊντανί. Η Κοινότητα διατηρεί χώμα με το αίμα αναμεμιγμένο σε βώλο στα γραφεία της και είναι το αίμα του φονευθέντος ιεορίκου. Ορίζεται από οροσειράς Βουρλιά και δέτη Καδή, λάκκος Καράβια, Καθάριο Λάκκος, Παραθύρι, Λεκανίδα, Πατσούρου κορυφή, μονοδένδρι, Κοτσιφανερό, χαλασμένη Κορυφή, Σταυρού Σελί, Ανεφολάκκους. Στις διάφορες επαναστάσεις οι κληρονόμοι Χαναιλή έλαβαν γνώση του αυτοκρατορικού Φιρμανίου εφυγάδευσαν αυτό από τα αρχεία του εφκαφίου εις τον ευρισκόμενον στην Κωνσταντινούπολη εφκάφιο της Ρούμελης και έτσι η κοινότητα αφού έχασε τον τίτλο κατοχής, εκινδύνευσε να χάσει το κτήμα, από τους διαδόχους του Χανιαλή οι οποόι έγειραν αξιώσεις. Ξέροντας ότι είχε χαθεί το Φιρμάνι διεκδικούσαν το οροπέδιο και οι κάτοικοι υπέστησαν τα πάνδεινα γιατί δεν επιθυμούσαν να χάσουν το δικαίωμα που τους ανήκε αδιαμαρτύρητα. Μακρόχρονοι και σκληροί αγώνες διεξήχθησαν μεταξύ των κατοίκων της Κριτσάς, οι πρόκριτοι των οποίων ερρίφθησαν στις φυλακές Ηρακλείου από τους Χανιαλήδες για πεισθούν και να δηλώσουν ότι εγκαταλείπουν το κτήμα. Την μεγάλη εβδομάδα εγκάθειρκτοι και κατόπιν διαμαρτυρίας στου προξένους των μεγάλων δυνάμεων Αγγλία, Γαλλία Ρωσίας, απεφυλακίσθησαν αφού συνεχιστεί ο δικαστικός αγώνας. Μετά την πάροδο αρκετών ετών ο ομοχώριος Νικόλαος Αποστολάκης με κάποιον Προβιοδάκη μουσουλμάνο, ανεκάλυψαν ότι το φιρμάνι του Καθαρού βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη. Ύστερα από την πληροφορία αυτή ζήτησε και συντάχθηκε πληρεξούσιο από τους κατοίκους από τον συμβολαιογράφο Μύρωνος Νιωτάκη. Μετά από σχετική εντολή μετέβη στα Χανιά ενήργησε δια του Γενικού Διοικητού και έφερε το φιρμάνι στη Κριτσά.Έληξε έτσι ο μακροχρόνιος αγώνας για την ανεύρεση του φιρμανιού μεταξύ της Κριτσάς και Χανιαλήλων. Μετά την επανάσταση του 1866 ο Ρεούφ πασάς, άνδρας προοδευτικός και φιλόμουσος, ήθελε να ρυθμίσει το ζήτημα της στοιχειώδους μορφώσεως των Χριστιανικών παιδιών της Κρήτης και καθόρισε όπως τα θέρετρα των επικοινωνούντων οροσειρών, Ομαλού, Γιούχτα, Δείκτης, Σητείας, χρησιμευόντων ως βοσκοτόπων καταβάλλονται και χρησιμοποιούνται για την ανέγερση σχολείων υπο, ένα ρυθμό τετράγωνο ή παραλληλόγραμμο κτίριο με λίθινο διάζωμα σημείο υποτέλειας των κατοίκων καθ' ο είχον δικαίωμα περιορισμένο της στοιχειώδους μορφώσεως αλλά όχι και απόλυτο ελευθερία. Τοιούτον σχολικό κτίριο σώζεται σήμερα στη Κριτσά με το λίθινο διάζωμα. Κατά τους μετέπειτα χρόνους διάφοροι βοσκοί σιγά σιγά κατέλαβαν τις οροσειρές αυτές. Κατέστησαν τις οροσειρές κτήμα τους, διατήρησαν δε μόνο κοινόχρηστο τόπον το Οροπέδιο του Καθαρού, ο Γιούχτας Αρχανών και ο Ομαλός Χανίων. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης η Βουλή των Κρητών εψήφισε τον υπ' αριθ 170 νόμο και υπήγαγε υπό το κράτος τούτου την Διοίκηση των ανοργάνωτων Κοινοτήτων, διοικουμένων υπό τριμελούς επιτροπής εκλεγομένων υπό των κατοίκων εις ους ανήκον οι κοινόχρηστοι εκτάσεις σωματείων Δημοσίου Δικαίου. Το 1904-1905 η Κοινοτική Επιτροπή Κριτσάς καταβάλλουσα τα οφειλόμενα, ηλευθέρωσε το Καθαρό από το εφκάφιον Ιεράπετρας αφού κατέβαλε έκαστον ζώο 0,40 κατά κεφαλή δικαιώματα για την απαλλαγή του κτήματος εκ βακουφικής υποχρεώσεως. Κατά τον χρόνο αυτόν επιμέλεια του τότε Βουλευτού Κριτσάς Μπετούρα, το σχετικό φιρμάνιο μεταφράσθη από τον Αβράμ εφέντη Λευκόχειρος, διακεκριμένου Τουρκομαθούς και εκυρώθη υπό της Α.Β.Υ του Πρίγκηπος Γεωργίου. Έτσι η Κοινότητα διατηρεί έκτοτε το σχετικό φιρμάνι στο πρωτότυπο και σε επίσημο μετάφραση. Το 1925 μετά την έκταση εις τας Ν. Χώρας του Νόμου Δ.Ν 2, η διοίκηση του οροπεδίου περιήλθε στη νέα Κοινότητα την διεπομένη από τον παραπάνω Νόμον, καταργηθείσης της μέχρι της εποχής εκείνης Κοινότητας της διεπομένης υπό του Νόμου 170 της Κρητικής πολιτείας περί ανοργάνωτων Κοινοτήτων. Τοιαύτη η ιστορία και η περιγραφή του Οροπεδίου Καθαρού που αποτελεί σπουδαίο πνεύμονα ζωής και παραγωγής για τους κατοίκους της Κριτσάς. Σ'αυτούς ανήκει από μακρού χρόνου η νομή τούτου, και η παντός είδους γεωργική εκμετάλλευση χωρίς να αποκτά δικαίωμα κατοχής ουδείς των κατοίκων επί τούτου, καθ' οιανδήποτε τρόπον, ούτε δι' οιανδήποτε εκμετάλλευση. Για τη διατήρηση της ιστορίας του σπουδαίου τούτου Κοινοτικού κτήματος για την κωμόπολη της Κριτσας συνετάχθη η ανωτέρω έκθεση ώστε οι μελλοντικές γενεές να γνωρίζουν τον τρόπον και το πως επετεύχθη η κυριότητα του οροπεδίου. Το οροπέδιο αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα της ζωής του πληθυσμού της κωμοπόλεως και πηγή σπουδαία του Κοινοτικού Προϋπολογισμού.

Παραπομπές