Πληροφορίες
Τα Έξω Μουλιανά είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Σητείας και βρίσκεται στον δρόμο που συνδέει τη Σητεία με τον Άγιο Νικόλαο και το Ηράκλειο. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 380 μέτρα.
Ιστορικά στοιχεία
Η ιστορία του χωριού ανάγεται στους βυζαντινούς χρόνους. Τοποθεσίες με την ονομασία Σαρακίνα παραπέμπουν στην κατάκτηση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς τον 8ο και 9ο αιώνα. Ακολουθούν τα χρόνια της Ενετοκρατίας με την πιθανή ονομασία του χωριού από τους αδελφούς Mouliani που έδωσαν το όνομα στα Μέσα και στα Έξω Μουλιανά. Μια άλλη εκδοχή που πρότεινε ο Ξανθουδίδης και ακολούθησε ο Μιχαήλ Καταπότης είναι το όνομα Μουλιανά προέρχεται από το ρήμα μύλλω - μουλλώνω, που σημαίνει κύπτω, κλίνω, επειδή ο οικισμός βρίσκεται στην κατωφέρεια του βουνού. Στις ενετικές απογραφές του 16ου αιώνα αναφέρεται ως San Zorzi Mouliana, η οποία οφείλεται στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 είχε 261 κατοίκους (Κ139). Στην τουρκική απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Ayo Yorki Molyana, με 7 χαράτσια. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Κάτω ή Πέρα Μουλιανά, με 60 χριστιανικές και 8 τουρκικές οικογένειες. Στην απογραφή του 1881 αναφέρονται ως Όξω Μουλιανά, με 570 Χριστιανούς και 108 Μουσουλμάνους κατοίκους. Κατά τη δεκαετία του 1940 είχε κοντά στους 1000 κατοίκους και 120 μαθητές στο Δημοτικό Σχολείο που τώρα έχει καταργηθεί και λειτουργεί ως πολιτιστικό και επιμορφωτικό κέντρο Η πορεία του πληθυσμού σύμφωνα με τις απογραφές:
Διοικητικά στοιχεία
Δείτε: Κοινότητα Έξω Μουλιανών Τα Έξω Μουλιανά αναφέρονται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζονται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίηση του Κλεισθένης Ι, αποτελούν την κοινότητα Έξω Μουλιανων που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Σητείας του δήμου Σητείας ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 247 κατοίκους.
Αξιοθέατα
Στο χωριό μέσα σώζεται η παλαιότερη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Πάνω Χωριό με βυζαντινές εικόνες και επιγραφές του 15ου αιώνα. Ο προστάτης άγιος έδινε παλαιότερα και την ονομασία του χωριού και τους κατοίκους ως Αγιωργίτες. Στο Πάνω Χωριό σώζονται και ενετικά κτίρια που λόγο της καλής κατασκευής τους χρησιμοποιήθηκαν ως δεξαμενή ύδρευσης του χωριού μετά την πρώτη γεώτρηση στη δεκαετία του '50. Σώζεται επίσης τουρκική κρήνη στην τοποθεσία Γουρνιά με αραβική επιγραφή που δυστυχώς έχει καταστραφεί. Στην Αγία Μαρίνα στο Κάτω Χωριό υπάρχει και λατινική επιγραφή. Σύμφωνα με αφηγήσεις των παλαιοτέρων κατοίκων στα Έξω Μουλιανά υπήρχε σημαντικός αριθμός κατοίκων τουρκικής καταγωγής. Στην πλατεία του χωριού με την ονομασία Πλατιά Στράτα υπήρχε μιναρές που κατεδαφίστηκε μετά την εξόντωση των Τούρκων από τους Κριτσώτες πολέμαρχους. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου δεσπόζει στο Κάτω Χωριό. Στην περιοχή του χωριού βρίσκεται η περιοχή του Λαχανά με το ονομαστό πετρόχτιστο γεφύρι. Από το σημείο αυτό αρχίζει η κατάβαση προς τους καταρράκτες του Ρίχτη μέσα από μια ρεματιά ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Η διαδρομή διαρκεί 3 ώρες και καταλήγει στους καταρράκτες και στην ακτή του Ρίχτη. Ο επισκέπτης του χωριού έχει πρόσβαση και στην παραλία του Ρίχτη με αυτοκίνητο.
Οικονομία
Το χωριό έχει πολύ μεγάλη αγροτική και κτηνοτροφική περιοχή που εκτείνεται από την Κεφάλα μέχρι του Ρίχτη στη βόρεια ακτογραμμή της Κρήτης. Σήμερα παράγει κατά μέσο όρο 250 τόνους ελαιολάδου κατ' έτος. Παλαιότερα παρήγαγε κρασί και σταφίδα, ενώ τώρα απέμεινε η παραγωγή ρακής.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Φαράγγι Ρίχτη στα Έξω Μουλιάνα Σητείας στο https://www.youtube.com/
