Πληροφορίες
Η Βουλισμένη είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Αγίου Νικολάου στην περιφερειακή ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 337 κατοίκους. Βρίσκεται 1,5 χλμ. δυτικά από τη Νεάπολη Λασιθίου, σε υψόμετρο 270 μ.
Ετυμολογία
Ο Στέργιος Σπανάκης αναφέρει ότι το όνομα προέρχεται από το γεγονός ότι το έδαφος του χωριού δεν είναι σταθερό και κατολισθαίνει. Μια άλλη θεωρεία, την οποία πρότεινε ο Βασίλειος Ψιλάκης, αναφέρει ότι το όνομα δόθηκε στο χωριό μετά από την ήττα των επαναστατών στην περιοχή από τους Βενετούς κατά τη διάρκεια της επανάστασης των Ψαρομηλίγγων το 1347. Ο Μανόλης Πιτυκάκης αναφέρει ότι το όνομα προέρχεται από αρχαίο οικισμός ο οποίος πλέον είναι θαμμένος κάτω από τον σύγχρονο οικισμό. Ο Εμμανουήλ Λαμπρινάκης τοποθέτησε την αρχαία Πάννονα στη Βουλισμένη, αλλά πλέον θεωρείται πιθανότερη η εντόπισή της στον Άγιο Θωμά Ηρακλείου.
Ιστορικά στοιχεία
Η παλαιότερη γραπτή μνεία στο χωριό γίνεται σε έγγραφο του 1247. Το έγγραφο αναφέρει στο χωριό Vulismeni βρίσκονται έρημα κτήματα της επισκοπής Χερσονήσου. Στα βενετικά χρόνια, η Βουλισμένη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Μιραμπέλου. Ο Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 αναφέρει το χωριό ως Vulismeni. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα αναφέρεται ως Vulismeni με 798 κατοίκους. Ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630 την αναφέρει ως Vulismeni. Στην οθωμανική απογραφή του 1671 το χωριό φορολογήθηκε με 100 χαράτσια.
Στην απογραφή του 1881 ανήκε στον δήμο Νεάπολης και σύμφωνα με την απογραφή είχαν 602 χριστιανούς και 68 Τούρκους κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 είχε 484 κατοίκους και υπαγόταν στον ίδιο δήμο. Το 1925 ορίστηκε έδρα της κοινότητας Βουλισμένης μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση το 1997, όταν εντάχθηκε στον δήμο Νεαπόλεως. Με το Πρόγραμμα Καλλικράτης η Βουλισμένη έγινε πάλι έδρα κοινότητας του τότε Δήμου Αγίου Νικολάου, ο οποίος περιλαμβάνει όλη την πρώην Επαρχία Μιραμπέλλου.Δείτε επίσης: Κοινότητα Βουλισμένης
Απογραφές πληθυσμού
Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Σημεία ενδιαφέροντος
Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ανήκει στον τύπο του μονόχωρου καμαρόσκεπου και χαρακτηρίζεται από τις μεγάλες διαστάσεις του. Η καμάρα είναι οξυκόρυφη. Ο ναός αναφέρεται στην απογραφή ναών του 1635 από τον Μανόλη Φούσκη. Στο δυτικό τμήμα του χωριού βρίσκεται ο μονόχωρος καμαρόσκεπος ναός της Αγίας Αικατερίνης, με διακοσμημένο τέμπλο. Στην αψίδα του αγίου βήματος βρίσκεται χαραγμένη η χρονολογία 1580. Επίσης εντός του χωριού βρίσκεται ο δίκλιτος ναός των Αγίων Ειρήνης και Πελαγίας και ο μονόχωρος ναός του Αγίου Ιωάννη, και ο ναός του Αγίου Νικολάου, κοντά στο νοτιοανατολικό όριο του οικισμού, οι οποίοι αναφέρονται στην απογραφή εκκλησιών και μονών του 1635. Ο ναός του Σωτήρα Χριστού κτίστηκε το 1954 στη θέση παλαιότερου δίκλιτου ναού των ενετικών χρόνων. Ο νεκροταφικός ναός είναι αφιερωμένος στον Άγιο Νικήτα και κτίστηκε στη θέση ομώνυμου ναού ο οποίος χρονολογούταν από τους ενετικούς χρόνους. Η θέση Βιγλί, πάνω από το χωριό, σε υψόμετρο 400 μέτρων προσφέρει πανοραμική θέα στην κοιλάδα του Μιραμπέλου. Εκεί υπήρχε παλιό μοναστήρι γνωστό ως η Παναγία η Βιγλιώτισσα, από το οποίο σήμερα σώζεται μόνο ο ναός. Στην κτητορική επιγραφή αναφέρεται το έτος 1605 και τη μοναχή Μαγδαληνή Στριανοπούλα και πιθανότατα αφορά επισκευή. Ο ναός είναι τοιχογραφημένος, με τις τοιχογραφίες να έχουν χρονολογηθεί στις αρχές του 14ου αιώνα. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται επίσης πηγή νερού, νερόμυλος και δεξαμενές νερού ρωμαϊκής μάλλον εποχής και κατάλοιπα αρχαίας ακρόπολης και αρχαίων τάφων. Κοντά στο Βιγλί βρίσκεται ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, καθολικό ενετικής μονής η οποία πλέον έχει καταστραφεί. Ο ναός φέρει στο υπέρθυρο τη χρονολογία 1545. Είναι μονόχωρος καμαρόσκεπος και έχει μια αντηρίδα στη βόρεια πλευρά. Σε λόφο βόρεια του χωριού βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ονουφρίου. Ο ναός είναι μονόχωρος καμαρόσκεπος και στο εσωτερικό του είναι τοιχογραφημένος. Ο ναός χρονολογείται με βάση τα τυφλά αψιδώματα στο εσωτερικό και τον κεραμοπλαστικό διάκοσμο στον 13ο αιώνα. Δίπλα στο ναό σώζονται εγκαταλελειμμένα κτίρια τα οποία ανήκαν σε μονή. Τα κτίρια αυτά δεν έχουν παράθυρα στην εξωτερική επιφάνεια και φαίνεται να είχαν και οχυρό χαρακτήρα. Η μονή και ο ναός δεν αναφέρονται στην απογραφή του 1635.
Προσωπικότητες εκ Βουλισμένης
Ευγένιος Α΄ (Ευάγγελος Ψαλλιδάκης), Αρχιεπίσκοπος και Μητροπολίτης Κρήτης (1950-1978) και Επίσκοπος Γορτύνης και Αρκαδίας (1946-1950)
