Πληροφορίες
Η Λάρυμνα είναι παραθαλάσσιος οικισμός της Στερεάς Ελλάδας στην Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας.
Γενικά
Η Λάρυμνα βρίσκεται στα παράλια του Βόρειου Ευβοϊκού κόλπου, στον ομώνυμο «όρμο της Λάρυμνας» ή Λάρμες, σε μεσοσταθμικό υψόμετρο 5 μέτρων ενώ απέχει 130 χιλιόμετρα περίπου ΒΔ. της Αθήνας, 102 χλμ. Α.-ΝΑ. από την Λαμία και 38 χλμ. Α.-ΝΑ. από την Αταλάντη (έδρα του δήμου). Διοικητικά ανήκει στον Νομό Φθιώτιδας και στον Δήμο Λοκρών. Γειτονικοί οικισμοί είναι το Μαρτίνο (ανατολικά), η Μαλεσίνα (βόρεια) και ο Άγιος Ιωάννης (νότια). Πάνω από τη Λάρυμνα υψώνεται ο λόφος Αετόλυμα. Κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι η γύρω περιοχή αποτελεί το μεγαλύτερο μεταλλευτικό εξορυκτικό κέντρο σιδήρου - νικελίου της Ελλάδας και έτσι ο οικισμός εφάπτεται με το εργοστάσιο μεταλλουργίας ΛΑΡΚΟ. Βρίσκεται στην θέση της ομώνυμης αρχαίας βοιωτικής πόλης, που αναφέρεται από τον Παυσανία.
Ιστορία
Η Λάρυμνα ήταν η ανατολικότερη πόλη της Οπουντίας Λοκρίδας, στη θέση της σημερινής Λάρυμνας (Καστρί). Η συμβολή της στην ανάπτυξη του αρχαίου ελληνικού κόσμου, λόγω της γεωγραφικής της θέσης υπήρξε σπουδαία. Πόλη εμπορική, πλούσια και καλά οχυρωμένη με τείχος χτισμένο με πολυγωνικούς και τετράγωνους ογκόλιθους. Άξια λόγου ήταν τα πολλά και μεγάλα οικοδομήματα, με ιδιαίτερο οικοδόμημα τον ναό του Διονύσου με το άγαλμά του. Τη βόρεια πλευρά του λιμανιού της την ένωνε μια μεγάλη τρίτοξη γέφυρα με την απέναντι χερσόνησο. Το στόμιο του λιμανιού έκλεινε με αλυσίδα για να επισημαίνεται η πλημμυρίδα και η άμπωτη του Ευρίπου. Με βάση τις ιστορικές πηγές, το 225 π.Χ. ο Αντίγονος ο Δώσων παρέμεινε στα πλοία του όταν αυτά κάθισαν στον πυθμένα της θάλασσας, κοντά στο λιμάνι της Λάρυμνας, έως ότου σχηματιστεί η πλημμυρίδα. Το 85 π.Χ. η πόλη καταστράφηκε από τον Ρωμαίο Σύλλα γιατί συμμετείχε στην επανάσταση ενάντια στους Ρωμαίους μαζί με την πόλη των Αλών. Σύμφωνα με τον Παυσανία (Βοιωτικά 23,7) η Λάρυμνα οφείλει το όνομά της στην κόρη του Κύνου Λάρυμνα, αιτιολογώντας έτσι και τον δεσμό μεταξύ Λοκρών και Λάρυμνας, αν και ανήκε στις φωκικές πόλεις. Από αρχαιοτάτων χρόνων η Λάρυμνα ήταν φόρου υποτελής στους Οπουντίους Λοκρούς. Από τα μέσα του 4ου π. Χ. αιώνα προσχώρησε οικειοθελώς στους τότε ισχυρούς Θηβαίους. Αρχαιότερη και ισχυρότερη της Λάρυμνας ήταν η 'Άνω Λάρυμνα, κοντά στις εκβολές του Κηφισού ποταμού, η οποία κατά τη Ρωμαιοκρατία, έχασε την αίγλη της. Η ακρόπολη της Άνω Λάρυμνας ήταν στη σημερινή θέση «Παζαράκι», όπου διακρίνονται ίχνη κυκλώπειων τειχών πάχους 2,40 μέτρων. Τα αρχαιολογικά ευρήματα βεβαιώνουν ότι η τοποθεσία κατοικήθηκε κατά τη Νεολιθική εποχή. Σύμφωνα με τον Στράβωνα (9, 406) ξεχώριζε η παραλιακή Λάρυμνα, επίνειο του Ορχομενού και άλλων παραλιμνίων βοιωτικών πόλεων, από την Άνω Λάρυμνα, η οποία ήταν κτισμένη 3-4 χιλιόμετρα ενδότερα και τη θεωρούσε λοκρική πόλη. Σύμφωνα πάντα με τον Παυσανία Λάρυμνα ήταν ή Κάτω Λάρυμνα.
Στο τέλος του 5ου και αρχές 6ου αιώνα ο νοτιότερος γνωστός παράκτιος οικισμός βρισκόταν στη Λάρυμνα της Λοκρίδας. Στην τοποθεσία Παζαράκι η αρχαιολογική σκαπάνη εντόπισε ίχνη οικισμού και βασιλικής και στην παραλία λείψανα λιμενικών έργων και οχυρώσεων, πιθανότατα της εποχής του Ιουστινιανού.
Από το 1800-2000
Πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τις δραστηριότητες των κατοίκων της Λάρυμνας τους νεώτερους χρόνους είναι οι γραπτές μαρτυρίες του Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ (William Martin Leake), Άγγλου στρατιωτικού, ο οποίος περιηγήθηκε στην Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα. Από τις αναφορές του εξάγεται το συμπέρασμα ότι η Λάρυμνα, λόγω της άφθονης παροχής νερού, (2 νερόμυλοι) εξασφάλιζε σημαντική οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα για τους κατοίκους της. Το λιμάνι της την εποχή αυτή απέκτησε στρατηγική σημασία για τα οικονομικά συμφέροντα της χώρας, λόγω της εξαγωγής μεταλλεύματος στο εξωτερικό, διαγράφοντας ένα μέλλον με ιδιαίτερη δυναμική. Το 1894 όμως απρόσμενα η ανοδική πορεία της Λάρυμνας ανακόπηκε λόγω του ισχυρού σεισμού που έπληξε όλη τη Λοκρίδα. Με τον ερχομό του 20ού αιώνα ανασυγκροτήθηκε και πάλι με την κατασκευή μεγάλων εγκαταστάσεων εργοταξίου σιδηρονικελίου στην παραλία της. Το 1912 με την κατάργηση του συστήματος των Δήμων και τη μετατροπή των οικισμών ξανά σε αυτόνομες κοινότητες ο οικισμός Λάρυμνας την 23/9/1923 αναγνωρίστηκε σε Κοινότητα.
Στις αρχές της δεκαετίας του ΄30 χτίστηκε το Δημοτικό Σχολείο και το 1932 ιδρύθηκε ο Γεωργικός Συνεταιρισμός Λάρυμνας, πρωτοποριακή κίνηση για τα κοινωνικά δεδομένα της Λοκρίδας. Το 1938 στις εκβολές του κεφαλόβρυσου στο φαράγγι κατασκευάστηκε νέο υδροκίνητο συγκρότημα (μύλος-μαντάνι-ντρεσίλα) προσφέροντας τις υπηρεσίες του στους κατοίκους της περιοχής μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ΄70. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου καραβιές μεταλλεύματος έφευγαν λαθραία για τη Γερμανία, ώστε να ενισχύσουν την πολεμική της βιομηχανία. Το 1952 μεταπολεμικά άρχισε εκ νέου η εκμετάλλευση των μεταλλείων. Το 1958 εγκρίθηκε με Βασιλικό Διάταγμα το ρυμοτομικό σχέδιο πόλεως, το ηλεκτρικό ρεύμα φωταγώγησε τη Λάρυμνα και ιδρύθηκε επίσημα το ποδοσφαιρικό σωματείο «Η Προοδευτική» Λάρυμνας. Το 1963 ιδρύθηκε η εταιρεία ΛΑΡΚΟ και την 14η Ιανουαρίου 1964 η θαλάσσια συγκοινωνία και το διαμετακομιστικό εμπόριο, που για χρόνια γινόταν από το λιμάνι της Λάρυμνας προς τα λιμάνια του Ευβοϊκού, του Παγασητικού και του Θερμαϊκού έλαβε τέλος λόγω της ανάπτυξης του σύγχρονου οδικού δικτύου με την Εθνική οδό και τους τοπικούς άξονες να ενώνουν τις πόλεις και τα χωριά.
Τη δεκαετία του 1970 χτίστηκαν τα πρώτα σπίτια του οικισμού ΣΑΠΕΡ και έγινε η έναρξη του ιδιωτικού Γυμνασίου του ιδρύματος Μποδοσάκη στον οικισμό ΛΑΡΚΟ. Το 1978 συστήθηκε η Κοινοτική Βιβλιοθήκη και το 1979 ιδρύθηκε ο Μορφωτικός Σύλλογος και το 1986 ο Βρεφονηπιακός Σταθμός. Το 1993 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Προστασίας Ιστορικής Κληρονομιάς και άρχισαν οι εργασίες για την προστασία και ανάδειξη του βυζαντινού ναού του Αγίου Νικολάου. Το 6θεσιο δημοτικό σχολείο Λάρυμνα δημιουργήθηκε - συστάθηκε το1997 ως νέα ενιαία σχολική και διοικητική μονάδα. Το σχολείο φιλοξενεί μαθητές από τρεις όμορους γειτονικούς οικισμούς: της Λάρυμνα, του εργατικού οικισμού Μεταλλείων και του εργατικού οικισμού Αγίου Ιωάννη Βοιωτίας. Το 1999 αποτέλεσε Δημοτικό διαμέρισμα του διευρυμένου Καποδιστριακού Δήμου Οπουντίων και το 2011 Τοπική Κοινότητα του Καλλικράτικου Δήμου Λοκρών.
Ήθη-Έθιμα-Πολιτιστικά δρώμενα
Ημέρα γιορτής για τη Λάρυμνα είναι η 9η Μαΐου όταν τιμάται ο Άγιος Νικόλαος ο νέος. Το εκκλησάκι του βρίσκεται σε ένα μικρό νησί του κόλπου της Λάρυμνας όπου τη συγκεκριμένη ημέρα οι κάτοικοι συγκεντρώνονται ψήνουν αρνιά, χορεύουν και τραγουδούν γιορτάζοντας τον Άγιο. Επίσης ο Πολιτιστικός Σύλλογος Λάρυμνας «Η Λάρυμνα», που ιδρύθηκε το 2001, έχει πραγματοποιήσει με τα αντίστοιχα τμήματα του συλλόγου διάφορες εκδηλώσεις με τη μορφή είτε χορωδιακών συναυλιών, είτε παραδοσιακών χορών.
Αθλητισμός
Ο Αθλητισμός Σύλλογος Λάρυμνας «Η Προοδευτική» ιδρύθηκε το 1958 και εκπροσωπεί το χωριό στο ποδόσφαιρο και στην καλαθοσφαίριση. Η ομάδα του ποδοσφαιρικού τμήματος του συλλόγου αγωνίζεται στα τοπικά πρωταθλήματα της Ε.Π.Σ. Φθιώτιδας. Έχει κατακτήσει 1 φορά το Κύπελλο Ε.Π.Σ. Φθιώτιδας, την αγωνιστική περίοδο 1983-84, νικώντας με 2-0 στον τελικό τον Αστέρα Ιτέας. Η ομάδα του τμήματος καλαθοσφαίρισης του συλλόγου αγωνίζεται στα τοπικά πρωταθλήματα της ΕΣΚΑΣΕ από το 1987. Διεξάγει τους εντός έδρας αγώνες της στο Κλειστό Γυμναστήριο Μαρτίνου.
Πηγές
Αβραάμ Δημήτριος Π.: Λοκρικά–Περιβοάγρια-Επικνυμίδια, Λαμία 2001 Δακορώνια Φ., Κωτούλας Δ., Μπαλτά Ε. Συθιακάκη Β. Τόλιας Β.: Λοκρίδα – Ιστορία & Πολιτισμός, Εκδόσεις Κτήμα Χατζημιχάλη Περιοδικό «Απόπλους». Τεύχος 20. 2002. Έκδοση: Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης». Περιοδικό «Απόπλους». Τεύχος 33. 2008. Έκδοση: Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης». Περιοδικό «Απόπλους». Τεύχος 35. 2008. Έκδοση: Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης». Πρωτόπαπας Ζήσης. 1952. «Λοκρίδα». Αθήνα 1952. Σελέκος Πέτρος Ν. 2003. «Λάρυμνα – 1800-2000, Ιστορική αναδρομή 200 χρόνων». Λάρυμνα. 2η Έκδοση. Σύλλογος Προστασίας Ιστορικής Κληρονομιάς Λάρυμνας. Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 1991. «Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη – Μνήμες και μαρτυρίες». Μέρος 1ο. Αθήνα: Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.)., σσ. 64, 65 Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 2001. «Χρονολόγιο Οπούντος και Αταλάντης 4000 χρόνια – εν τάχει». Έκδοση Δήμου Αταλάντης. Μίχας Γεώργιος Κ. 1978, 1980, 2014. «Συμβολή στην Έρευνα της Ιστορίας των Αρβανιτών: Το Μαρτίνο (Μουζάκ) και τα προερχόμενα απ΄ αυτό Λάρυμνα (Καστρί) - Λούτσι - Πύργος. Συνοπτική Ιστορία Οπουντίων Λοκρών και Μινύειου Ορχομενού». Μίχας Γεώργιος Κ. 2014, 2019. «Συμβολή στην Έρευνα της Ιστορίας των Αρβανιτών: Αρβανίτικα (Πελασγικά), Επώνυμα - Φάρες - Τοπωνύμια - Λαογραφικά του τέως Δήμου Λαρύμνης. Αρχαίοι και Σύγχρονοι Οικισμοί, Ερμηνεία Επωνύμων και Τοπωνυμίων. Μαλεσίνα - Μαρτίνο - Παύλο - Τραγάνα - Λάρυμνα - Λούτσι - Προσκυνάς - Μάζι - Πύργος (1460 - 2011)». Μίχας Γεώργιος Κ. 2014, 2019. «Συμβολή στην Έρευνα της Ιστορίας των Αρβανιτών: Ιδιωματικές Λέξεις και Φράσεις στ΄ Αρβανιτοχώρια Βοιωτίας και Λοκρίδας». Μίχας Γεώργιος Κ. 2014. «Συμβολή στην Έρευνα της Ιστορίας των Αρβανιτών: Το Λούτσι (Αντρέα Λούτσι) Βοιωτίας. Οι πρώτοι κάτοικοι - Ο Ιδρυτής του Οικισμού - Δημογραφικά Στοιχεία (1466 - 2011) - Αρβανιτοφωνία - Λαογραφία - Αρβανίτικες Φάρες - Γενεαλογίες».
