Η Λάρισα είναι πόλη της Θεσσαλίας, έδρα του Δήμου Λαρισαίων και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Λάρισας. Αποτελεί την έδρα της Περιφέρειας Θεσσαλίας, καθώς και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Θεσσαλίας - Στερεάς Ελλάδας Σύμφωνα με την Απογραφή του 2021, ο Δήμος Λαρισαίων είχε 164.095 μόνιμους κατοίκους, ενώ η πόλη της Λάρισας αριθμούσε 148.562 μόνιμους κατοίκους. Καταλαμβάνει έκταση περίπου 88 τ.χλμ. και έχει μέσο σταθμικό υψόμετρο 80 μέτρα. Αποτελεί σημαντικό εμπορικό κέντρο και κόμβο επικοινωνιών και συγκοινωνιών, ενώ η περιοχή φημίζεται για την αγροτική της παραγωγή καθώς βρίσκεται στη Θεσσαλική Πεδιάδα. Η πόλη διασχίζεται από τον ποταμό Πηνειό και στα Β.-ΒΑ. της εκτείνονται ο Όλυμπος και ο Κίσσαβος.

Προέλευση και ετυμολογία ονόματος

Το όνομα της Λάρισας είναι προελληνικό πελασγικής προέλευσης και ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο στον ελλαδικό χώρο και σημαίνει ισχυρά οχυρωμένος λόφος ή ακρόπολη. Το όνομα αυτό είχε και η ακρόπολη του Άργους. Επίσης σύμφωνα με τη μυθολογία η πόλη της Λάρισας χτίστηκε στην πελασγική περίοδο από τον ήρωα Λάρισo, γιο του Πελασγού. Σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο, η νύμφη Λάρισα παίζοντας με την μπάλα της δίπλα στον Πηνειό γλίστρησε και πνίγηκε στα νερά του και από αυτή πήρε το όνομα της η πόλη. Η Λάρισα, κατά τη μυθολογία, ήταν σύζυγος του Ποσειδώνα και μητέρα του Αχαιού, του Φθία και του Πελασγού ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ήταν κόρη του Πελασγού. Μακριά από τους θρύλους και τις παραδόσεις για την όμορφη νύμφη οι ειδικοί στην προσπάθεια τους να ερμηνεύσουν την ονομασία της πόλης θεωρούν ότι αυτή προήλθε από αλλού και δόθηκε κατ' ευφημισμό, μιας και ο χαμηλός γήλοφoς του Φρουρίου με τίποτα δεν ταιριάζει στη σημασία της λέξης Λάρισα, δηλαδή αυτής της λίθινης ακρόπολης ή οχυρού.

Γεωγραφία

Η πόλη της Λάρισας είναι χτισμένη σε μεσόγεια θέση στις δύο όχθες του Πηνειού ποταμού και βρίσκεται στο κέντρο του ανατολικού τμήματος της θεσσαλικής πεδιάδας, το οποίο καταλαμβάνει σχεδόν εξ ολοκλήρου ο Νομός Λάρισας, με ένα μικρό τμήμα της να βρίσκεται στον Νομό Μαγνησίας. Το υψόμετρο της πόλης από το επίπεδο της θάλασσας είναι στα 80 μέτρα. Τα βουνά που περικλείουν την πόλη είναι τα εξής: από ανατολικά τα όρη Όσσα ή Κίσσαβος (1972 μ.) και Μαυροβούνι (1.054 μ.), από βόρεια ανατολικά τα όρη Κάτω Όλυμπος (1.587 μ.) και Όλυμπος (2.918 μ.), από βόρεια δυτικά το όρος Μελούνα και το όρος Τίτανος (693 μ.). Σήμερα στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας δεν υπάρχει κάποια φυσική λίμνη.

Ιστορία

Η Λάρισα είναι πανάρχαια πόλη και κατοικείται εδώ και σχεδόν 4.000 χρόνια. Οι αρχαιολογικές έρευνες μαρτυρούν ότι η περιοχή της Λάρισας κατοικείτο κατά την Παλαιολιθική περίοδο. Την εξουσία της πόλης μέχρι το τέλος της κυριαρχίας των Μακεδόνων κατείχαν οι Θεσσαλοί Αλευάδες. Κατά τους χρόνους των Περσικών πολέμων οι κάτοικοί της "μήδισαν""τρανό παζάρι". Το 1799 καταστράφηκε από πυρκαγιά, ενώ κατά τον 19ο αι. μετά από αλλαγές στη μορφή του κτηρίου, μετατράπηκε σε πυριτιδαποθήκη και Φρούριο. Το συγκεκριμένο κτίσμα, μετά από τις διάφορες φάσεις και αλλαγές χρήσεων ανά τους αιώνες, σώζεται στις μέρες μας με τη μορφή του Φρουρίου (για κάποιο χρονικό διάστημα κατά τον 19ο αιώνα υπήρξαν και πολεμίστρες πάνω στο κτήριο). Υπάρχει η υπόθεση ότι εντοιχισμένα στο Μπεζεστένι βρίσκονται μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη από τον αρχαίο ναό της Πολιάδος Αθηνάς ο οποίος υπήρχε στο παρελθόν στο λόφο. Γενί Τζαμί. Μουσουλμανικό τέμενος του 19ου αιώνα. Χρησιμοποιήθηκε ως τζαμί μέχρι το 1924. Βρίσκεται στο κέντρο της σύγχρονης Λάρισας, επί της οδού 31ης Αυγούστου. Πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο στο τέμενος στεγαζόταν η Δημοτική Βιβλιοθήκη και μια μικρή αρχαιολογική συλλογή (1939-1941), ενώ από τα τέλη του 1950 και μέχρι το 2011 στο κτήριο στεγαζόταν το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης. Το κτήριο, τετράγωνο στην κάτοψη, αποτελείται από την αίθουσα προσευχής, που φωτίζεται από εννέα τοξωτά ανοίγματα και καλύπτεται με τετράριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Στην πρόσοψη τριμερής στοά στηρίζεται σε πεσσούς και καλύπτεται με τρεις ημισφαιρικούς θόλους. Στη βορειοδυτική γωνία της πρόσοψης υψώνεται ο μιναρές, που σώζεται μέχρι τον εξώστη. Το κτήριο διαθέτει νεοκλασικά διακοσμητικά στοιχεία. Το μνημείο, χάρη και στη λειτουργία του ως μουσείου και στη συνεχή μέριμνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Στα σχέδια της δημοτικής αρχής είναι η λειτουργία του ως χώρος ψηφιακής παρουσίασης του πολιτισμού της Λάρισας, όπου θα τοποθετηθούν ψηφιακά συστήματα προβολής των μνημείων της, αλλά και του σύγχρονου πολιτισμού τους. Οθωμανικά Λουτρά (Μεγάλο Χαμάμ). Η ανέγερση του κτίσματος πιθανώς ανάγεται στο 15ο αιώνα και αποδίδεται στους διάδοχους του οθωμανού κατακτητή της Θεσσαλίας Τουρχάν – Βέη. Το κτίσμα έχει αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον από μορφολογικής πλευράς αλλά και στον τρόπο κατασκευής των υποκαύστων του και στη θεμελίωση. Σήμερα το πιο ευδιάκριτο στοιχείο του Χαμάμ είναι ο ένας τρούλος του (διαμέτρου 13 μ.) ενώ το εσωτερικό του, το οποίο χρησίμευε ως αίθουσα αποδυτηρίων, πλέον χρησιμοποιείται από εργαστήρια και σημερινά καταστήματα. Το μνημείο μετά την αλλαγή χρήσης του, η οποία συντελέστηκε σε άγνωστη εποχή πριν την απελευθέρωση της πόλης, πέρασε σε φάση απαξίωσης με πολλές αδέξιες μετασκευές και προσθήκες. Παρά τις διάφορες μετασκευές που πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν, τα λουτρά διασώζουν αρκετά αυθεντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Έτσι, διατηρείται ο κεντρικός θόλος της θερμής αίθουσας του ανδρικού τμήματος, καθώς και μικρές θολωτές αίθουσες στα υπόγεια και το ισόγειο με τις διόδους επικοινωνίας τους. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βενιζέλου και Φιλελλήνων. Ο Δήμος Λαρισαίων ανακοίνωσε πως στο πλαίσιο του σχεδιασμού «Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας» διερευνάται η εξασφάλιση χρηματοδότησης για την ανάπλαση και ανάδειξη όψεων κτιρίων που βρίσκονται στην οδό Βενιζέλου, μεταξύ αυτών και του εν λόγω οθωμανικού λουτρού. Μπαϊρακλί Τζαμί. Πρόκειται για τέμενος κτισμένο τον 15ο αιώνα. Από αυτό σώζονται ο τοίχος της ανατολικής γωνίας και ο τοίχος με το μιχράμπ, ενσωματωμένοι σε νεότερη κατασκευή στη συμβολή των οδών Παπαφλέσσα και Όσσας. Η ονομασία "Μπαϊρακλί" προέρχεται από την τουρκική λέξη "μπαϊράκ" που σημαίνει σημαία. Σύμφωνα με την παράδοση, ο ιμάμης του τζαμιού ύψωνε μια σημαία, δίνοντας σήμα στους ιμάμηδες στα υπόλοιπα τζαμιά για την έναρξη της προσευχής. Είναι γνωστό και ως το "Τζαμί της Αγοράς" (Τουρκικά: Carsu Cami). Πυριτιδαποθήκη - Παλαιές Φυλακές. Η παλιά πυριτιδαποθήκη του στρατοπέδου της Πύλης των Φαρσάλων, χτισμένη πιθανότατα γύρω στο 1750, χρησιμοποιούνταν μέχρι τη μεταφορά των φυλακών της Λάρισας ως θάλαμος κρατουμένων. Βρίσκεται επί της οδού Ιουστινιανού, στο χώρο του 5ου Γυμνασίου – Λυκείου Λάρισας. Είναι ένα λιθόκτιστο επίμηκες κτίσμα αποτελούμενο από τρεις καμαροσκέπαστες αίθουσες, δύο κάθετες και μία εγκάρσια. Από τη μέχρι τώρα έρευνα προκύπτει ότι το κτίσμα αποτελεί ίσως το μοναδικό δείγμα πυριτιδαποθήκης με δίδυμη αίθουσα, που σώζεται σε τόσο καλή κατάσταση. Το κτίριο αποκαταστάθηκε με χρηματοδότηση του Δήμου Λαρισαίων και επίβλεψη της Εφορείας μας και σήμερα στεγάζει το Μουσείο της Εθνικής Αντίστασης της πόλης.

Σύγχρονα Μνημεία

Μνημείο (τάφος) Ιπποκράτη. Στην πόλη της Λάρισας έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο πατέρας της ιατρικής, Ιπποκράτης όπου και πέθανε. Το μνημείο του Ιπποκράτη, πατέρα της Ιατρικής, βρίσκεται απέναντι από το πάρκο του Αλκαζάρ, στο κέντρο της πόλης. Ο τάφος του ήρθε στο φως μετά από πλημμύρα κατά τον 19ο αιώνα, και τοποθετείται στην έξοδο της αρχαίας πόλης προς τη Γυρτώνη. Κοντά στο σημείο αυτό έχει στηθεί σύγχρονο μνημείο, με τον ανδριάντα του Ιπποκράτη στην κορυφή του και από το 1986 φιλοξενείται και κενοτάφιο Ιατρικό Μουσείο. Η διαμόρφωση του συνόλου του χώρου του μουσείου η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, περιλαμβάνει μαρμάρινο αντίγραφο της πλάκας που σκέπαζε τον τάφο του Ιπποκράτη, μαρμάρινη πλάκα με χαραγμένο τον όρκο του Ιπποκράτη, αφορισμούς του Ιπποκράτη, γραπτά του Ιπποκράτη σε μαρμάρινες πλάκες, ανάγλυφες παραστάσεις (αρχαία αντίγραφα σε γύψο) που απεικονίζουν τον Ιπποκράτη να θεραπεύει τους αρρώστους, το άγαλμα (γύψινο) του Ιπποκράτη, ύψους 2 μέτρων καθώς και Φωτογραφίες των ιατρικών εργαλείων από την αρχαιότητα. «Χάλκινες Προτομές των: Ασκληπιού (αντίγραφο από αρχαία προτομή), Υγείας (αντίγραφο από αρχαία προτομή), Παπανικολάου, Φλέμινγκ, Παλιούρα. Κάδρα με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ιατρικής ιστορίας έως τη δημιουργία του μουσείου. Το Μουσείο είναι επισκέψιμο κατόπιν συνεννοήσεως. Γλυπτός ποταμός. Δύο από τα πιο εντυπωσιακά συντριβάνια της πόλης, βρίσκονται στην Κεντρική πλατεία και την πλατεία Ταχυδρομείου αντίστοιχα, τα οποία είναι έργα της Λαρισαίας γλύπτριας Νέλας Γκόλαντα. Στην πλατεία Ταχυδρομείου βρίσκεται ο «Γλυπτός Ποταμός», το μεγάλο σιντριβάνι της Λαρισαίας γλύπτριας Νέλας Γκόλαντα, όπου οι καταρράκτες των νερών συμβολίζουν τις ορεινές πηγές του Πηνειού ποταμού. Το πνεύμα της γλυπτικής σύνθεσης συνεχίζεται στο κεντρικό σιντριβάνι της πλατείας, με την εμφάνιση εκ νέου των νερών, τα οποία θα συνεχίσουν υποθετικά μια υπόγεια διαδρομή μέχρι την κεντρική πλατεία Σάπκα, συμβολίζοντας έτσι τη διαδρομή που κάνει ο Πηνειός ποταμός. Το συντριβάνι της Κεντρικής πλατείας, αποτελεί συνέχεια του «Γλυπτού ποταμού» που βρίσκεται στην πλατεία Ταχυδρομείου, συμβολίζοντας την πεδινή διαδρομή της ροής του ποταμού. Μνημείο του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Λάρισας. Βρίσκεται στην πλατεία Εβραίων, η οποία απέχει μόλις λίγα μέτρα από την Κεντρική πλατεία. Μνημείο Ίππου. Αποτελεί εδώ και αιώνες το έμβλημα της πόλης, καθώς και της ποδοσφαιρικής της ομάδας. Σήμερα υπάρχουν δύο σύγχρονα μνημεία, έργα του Μίλτου Παπαστεργίου που βρίσκονται, το πρώτο κάτω από το ναό του Αγίου Αχιλλίου και το δεύτερο, μπροστά στο γήπεδο Αλκαζάρ. Μνημείο Νίκης. Τοποθετήθηκε από τον Ελληνικό στρατό το 1962 στο Φρούριο της Λάρισας, για τη νίκη της Ελλάδας στον πόλεμο 1940-41. Επιλέχτηκε η Λάρισα, προφανώς επειδή βρίσκεται στο κέντρο της χώρας και έτσι τιμάται όλος ο ελληνικός λαός για τον αγώνα του για την ελευθερία. Το άγαλμα είναι τοποθετημένο σε πανύψηλη στήλη (10 μέτρων περίπου), για να τονίζει ότι η νίκη της Ελλάδας ήταν νίκη μεγάλη. Μνημείο Εθνικής Αντίστασης. Βρίσκεται στο πάρκο Αλκαζάρ και είναι έργο του Λαρισαίου γλύπτη Φιλολάου Τλούπα. Κάτω από το μνημείο στεγαζόταν το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, το οποίο πλέον έχει μεταφερθεί στο κτήριο της παλιάς Πυριτιδαποθήκης. Το γλυπτό αυτό είναι το τελευταίο δημόσιο γλυπτό του διάσημου γλύπτη που υπάρχει στην πόλη. Κατασκευάστηκε το 1990 και τοποθετήθηκε στο σημείο την επόμενη χρονιά. Συμβολίζει το ανάστημα της εθνικής αντίστασης, που ωστόσο έχει<< πληγωθεί>> από τα χτυπήματα που δέχθηκε από ξένους και ντόπιους εχθρούς.

Διατηρητέα Κτήρια

Στην πόλη της Λάρισας, έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα κάποια κτήρια από τα 76 που είχαν προταθεί το 1994. Σήμερα υπολογίζεται πως η πόλη διαθέτει περίπου 66 παλιά κτήρια, τα οποία όμως δεν έχουν χαρακτηριστεί ακόμη διατηρητέα. Τα διατηρητέα κτήρια είναι:

Μύλος του Παππά: Πρόκειται για βιομηχανικό κτίριο αλευροποιίας (μύλος), που κατασκευάστηκε το 1883, και λειτούργησε το 1893. Το 1920 το κτήριο καταστράφηκε από πυρκαγιά και ανακατασκευάστηκε το 1921. Στις αποθήκες του στεγάζονται θερινός κινηματογράφος, εργαστήρι εικαστικών τεχνών, σχολή χορού, αίθουσα παραστάσεων, η φιλαρμονική ορχήστρα του δήμου, καθώς επίσης και το πλέον κλασσικό κουκλοθέατρο "Τιριτόμπα". Επίσης στον Μύλο του Παππά στεγάζεται το Μουσείο Σιτηρών και https://www.larissa-dimos.gr/images/axiotheata/sitirvn/220208_katharismos1.jpgνεκρός σύνδεσμος] Αλεύρων, στο οποίο μέσα από τις ενότητες της μόνιμης έκθεσης, παρουσιάζονται οι φάσεις της τεχνολογικής εξέλιξης του Μύλου και τα στάδια της βιομηχανικής επεξεργασίας των σιτηρών από τη στιγμή που έφταναν σε σακιά μέχρι τη στιγμή που έφευγαν ως άλευρα για το εμπόριο. Κατοικία στην οδό Σεφέρη: Πρόκειται για διώροφο κτίσμα κτισμένο πριν το 1900 μ.Χ. το οποίο αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, αλλά πλέον ανήκει στον Δήμο Λάρισας. Χαρακτηρίστηκε διατηρητέο και ως ιστορικό κτήριο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία. Οι εξωτερικοί τοίχοι του ισογείου είναι πλίνθινοι και στον όροφο ο φέρων οργανισμός είναι ξύλινη κατασκευή με πλήρωση από τσασμά. Αρχιτεκτονικά παρουσιάζει αξιόλογο μορφολογικό ενδιαφέρον με τη συμμετρική του πρόσοψη, τα δύο σαχνισιά στα άκρα του ορόφου που στηρίζονται σε χαρακτηριστικά ξύλινα φουρούσια, τα συμμετρικά ξύλινα κουφώματα με παντζούρια τοποθετημένα εξωτερικά στην τοιχοποιία και τη δίρριχτη ξύλινη στέγη του. Είναι ένα από τα τελευταία δείγματα της αρχιτεκτονικής των Ελληνικών σπιτιών που διατηρούσαν στη Λάρισα οι ευκατάστατοι έμποροι πριν από την προσάρτηση (1881). Κτήριο Νικόδημου: Πρόκειται για διώροφο νεοκλασικό κτίσμα του 1906 στην οδό Καραϊσκάκη και Φαρμακίδου. Το ισόγειο είχε κτισθεί και χρησιμοποιήθηκε από τους ιδιοκτήτες ως μπακάλικο, ενώ στη διάρκεια της κατοχής είχε μετατραπεί σε αποθήκη από τους Γερμανούς. Μετά από συντήρηση το ισόγειο κατάστημα μετατράπηκε σε ουζερί με την επωνυμία «ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ» στο όνομα του αρχικού ιδιοκτήτη Βασίλη Νικόδημου. Έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο διότι αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα τοπικής αρχιτεκτονικής των αρχών του αιώνα, με επιμέρους στοιχεία τα οποία είναι απαραίτητο να διατηρηθούν για τη μελέτη της εξέλιξης της αρχιτεκτονικής και διότι αποτελεί κτήριο ειδικής λειτουργίας. Κτήριο Αβραάμ Μουσών: Πρόκειται για διώροφη κατοικία με υπόγειο στη συμβολή των οδών