Πληροφορίες
Η Αγιά είναι κωμόπολη και έδρα ομώνυμης δημοτικής κοινότητας, δημοτικής ενότητας και δήμου, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Λαρίσης, στην περιφέρεια Θεσσαλίας, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης. Πρίν το σχέδιο Καποδίστριας και το πρόγραμμα Καλλικράτης, ανήκε στην επαρχία Αγιάς του νομού Λαρίσης, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Θεσσαλίας.
Γεωγραφία
Η Αγιά είναι πεδινή κωμόπολη στο ανατολικό τμήμα του νομού Λαρίσης. Βρίσκεται σε λοφώδη περιοχή στους νοτιοανατολικούς πρόποδες της Όσσας που, προς ανατολάς, βλέπει στο τέλος του Θερμαϊκού Κόλπου και στο Αιγαίο Πέλαγος. Είναι κτισμένη στο «άνοιγμα» που δημιουργείται από την Όσσα και το Μαυροβούνι, που έχει ταυτιστεί με το αρχαίο Δώτιον Πεδίον. Επίσης, είναι οδικός κόμβος πάνω στις επαρχιακές οδούς που συνδέουν τη Λάρισα με τα παραθαλάσσια χωριά του νομού, σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 200. Η δημοτική κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αστικός πεδινός οικισμός, με έκταση 27,066 χμ² (2011). Απέχει περίπου 35 χλμ. Α. ΒΑ της Λάρισας.
Πληθυσμός
Διοικητικές μεταβολές μέχρι τον «Καλλικράτη»
Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 1883 ως Αγυιά και προσαρτήθηκε στον δήμο Δωτίου του νομού Λαρίσης. Το 1912 ορίστηκε έδρα της ομώνυμης κοινότητας και το 1927 η ονομασία του διορθώθηκε σε Αγιά. Με το ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997 αποσπάστηκε ο οικισμός από την κοινότητα Αγιάς και ορίστηκε έδρα του δήμου Αγιάς.
Ονομασία
Υπάρχουν αρκετές εκδοχές για το όνομα του χωριού, μερικές από τις οποίες είναι: από την αρχαία λέξη αγυιά «οδός» - εξ ου και η παλαιότερη γραφή του ονόματος, από τη σλαβική λέξη janitza «ποτάμι», από το θηλ. του άγιος (αγία) και από το αραβοτουρκικό ayan «αγιάνης, τουρκικός τίτλος αξιωματούχου.
Ιστορικά στοιχεία
Η περιοχή, πιθανόν να κατοικείται από τη Νεολιθική Εποχή, ενώ αρχαιολογικά ευρήματα (νομίσματα, τάφοι), προσδιορίζουν την ύπαρξη αξιόλογου οικισμού από τον 2o αιώνα π.Χ. Η Αγιά έχει σχετικά πρόσφατη ιστορία, αφού φαίνεται ότι ιδρύθηκε κατά τις πρώτες δεκαετίες της κατάκτησης από τους Τούρκους, αλλά μέχρι το τέλος του 17ου αιώνα είχε γρήγορα αναπτυχθεί σε οικονομικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής, κυρίως χάρη στη σηροτροφία και τη βαφή κόκκινων νημάτων. Ήδη, στα τέλη του 18ου αιώνα, αναφέρεται ότι είχε 600 σπίτια. Το θέρος του 1767 λεηλατήθηκε από άτακτα αλβανικά στρατεύματα. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, κάθε εξέγερση στην πόλη -και σε όλη την τότε Θεσσαλομαγνησία- κατεπνίγη ολοκληρωτικά. Το 1878, έγιναν στην περιοχή της Αγιάς, μικροσυμπλοκές μεταξύ των Τούρκων και των ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων υπό τους Κώστα Χαρίση, Αχιλλέα Ηρακλείδη και Στάμο Καπέλη και, αμέσως μετά, προσαρτήθηκε στο Ελληνικό κράτος, βάσει της Συνθήκης του Βερολίνου. Από τα μέσα του 19ου αιώνα είχε αποκτήσει Αλληλοδιδακτικό Σχολείο και Παρθεναγωγείο (στο σημερινό Μεταξοχώρι), ενώ είναι πατρίδα του λόγιου μοναχού Μεθόδιου Ολυμπιώτη.
Αξιοθέατα
Οι εκκλησίες του Αγίου Αντωνίου (πολιούχου της Αγιάς), της Κοίμησης της Θεοτόκου (16ου αιώνα), του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Τριάδας και του Αγίου Νικολάου Η Βυζαντινή Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, του 13ου – 16ου αιώνα, ΒΑ της κωμόπολης που θεμελιώθηκε πάνω σε αρχαίο ναό αφιερωμένο στον Δία. Το Καθολικό της Μονής ανήκει στον αθωνικό τετρακιόνιο τύπο. Έχει τοιχογραφίες του 1724 του Γαβριήλ Μοναχού Πελοποννησίου. Φέρει τρεις τρούλους, τον κεντρικό και δύο μικρότερους, στη βόρεια και τη νότια πλευρά του Ιερού, γι' αυτό και το μοναστήρι ονομαζόταν «Κουμπελής» (από το τουρκικό «Κουμπές=τρούλος). Η Μονή παρέμεινε ερημωμένη για περισσότερο από έναν αιώνα. Στη δεκαετία του 1980 εγκαταστάθηκε γυναικεία μοναστική αδελφότητα που ανοικοδόμησε και την κατεστραμμένη δυτική πτέρυγα. Εγκαταλείφθηκε και πάλι για μια δεκαετία, αλλά από τον Ιούνιο του 2005 εγκαταβιώνει νέα αδελφότητα Η εκκλησία της Παναγίας στη θέση «Βαθύρεμα» Η Δανειστική Βιβλιοθήκη, σε παραδοσιακό κτήριο, δωρεάς του Τάκη Καρδαρά Το Πολιτιστικό Κέντρο Χρυσαλλίδα Η Αρχαιολογική Συλλογή, η οποία περιλαμβάνει επιτύμβιες στήλες, νομίσματα, Ελληνιστικές, Ρωμαϊκές και Βυζαντινές επιγραφές κ.ά. Διεξάγονται πολιτιστικές δραστηριότητες και «εργαστήρια» αρχαιολογίας Η Γέφυρα Αλαμάνου στη διαδρομή προς Αγιόκαμπο. (Πηγή:)
Διάφορα
Η περιοχή της κωμόπολης παράγει εξαιρετικής ποιότητας φρούτα (κυρίως μήλα και κεράσια) και κάστανα.
Εκδηλώσεις
Η γιορτή του πολιούχου Αγίου Αντωνίου και λιτάνευση της εικόνας στις 17-1. Γιορτή μήλου 31 Αυγούστου-8 Σεπτεμβρίου με παράλληλες θρησκευτικές εκδηλώσεις για τους πολιούχους.
Παραπομπές
Πηγές
Μιλτ. Δάλλα, Η Αγιά δια μέσου των αιώνων, Αθήναι, 1924 Γ. Κορδάτου, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, Αθήνα 1960 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 Εγκυκλοπαίδεια Δομή, 2002-4 Περιοδικό «Διακοπές», εκδ. Δ.Ο.Λ., 2010 Οργανισμός εκδόσεων «Ελλάδα», χάρτες (Βαρελάς) Google Earth eetaa.gr
