Η Ιερά Μητρόπολις Λέρου, Καλύμνου και Αστυπαλαίας είναι μια εκκλησιαστική επαρχία της Δωδεκανήσου, που υπάγεται απευθείας στην δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Στο παρελθόν αποκαλούταν Ιερά Μητρόπολις Λέρου και Καλύμνου, όμως το 2004, στην επαρχία της Λέρου και της Καλύμνου προσαρτήθηκε και το νησί της Αστυπάλαιας, δίνοντάς της την τωρινή της ονομασία. Εντός των ορίων της επαρχίας λειτουργούν 36 ενορίες, 7 μονές και 11 ησυχαστήρια. Από το 2005 Μητροπολίτης Λέρου, Καλύμνου και Αστυπαλαίας είναι ο επίσκοπος Παΐσιος (Αραβαντινός).

Ιστορία

Ιδρυτής των πρώτων Χριστιανικών Εκκλησιών στα Δωδεκάνησα θεωρείται ο Απόστολος Παύλος, καθώς αναφέρεται πως στην γ΄ αποστολική περιοδεία του πέρασε από την Κω και τη Ρόδο κατά το ταξίδι της επιστροφής στα Ιεροσόλυμα. Επίσης, περίπου το 95 έδρασε στην Πάτμο ο Ιωάννης ο Θεολόγος, κηρύσσοντας τον Χριστιανισμό και ιδρύοντας χριστιανική κοινότητα. Η εγγύτητα της Λέρου με την Πάτμο καθιστά σίγουρη τη διάδοση του Χριστιανισμού μέσω της εκεί κοινότητας. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ιδρύθηκε Επισκοπή στη Λέρο, αλλά ο πρώτος γνωστός σε εμάς επίσκοπος είναι ο Ιωάννης Α΄, που μετείχε στην Ε΄ Οικουμενική Σύνοδο το 553. Εξ αρχής, η Επισκοπή Λέρου περιλάμβανε και την Κάλυμνο και υπάγονταν στη δικαιοδοσία του εκάστοτε Μητροπολίτη Ρόδου. Για πρώτη φορά τον 10ο αιώνα, αναφέρεται η ύπαρξη της Επισκοπής Αστυπάλαιας. Από τον 11ο αιώνα και έπειτα η Επισκοπή Λέρου ονομάζεται Επισκοπή Λέρνης. Η κατάληψη της Ρόδου από το θρησκευτικό - στρατιωτικό τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη το 1309, ήταν η αρχή μιας δύσκολης περιόδου για τον Ορθόδοξο πληθυσμό των νησιών. Οι Ιωαννίτες Ιππότες, ως Καθολικοί, εκδίωξαν τον Ορθόδοξο Μητροπολίτη Ρόδου και τη θέση του πήρε Καθολικός Αρχιεπίσκοπος. Καταλαμβάνοντας σταδιακά τα γύρω νησιά, εφάρμοσαν την ίδια πολιτική εκδιώκοντας τους Ορθόδοξους επισκόπους και τοποθετώντας Λατίνους στη θέση τους. Με σκοπό τη διαφύλαξη του φρονήματος των Ορθοδόξων νησιωτών, το Πατριαρχείο εφάρμοσε την «κατ' επίδοσιν» ποιμαντορία των επαρχιών που κατέλαβαν οι Ιππότες. Έτσι, το 1369 η Ρόδος και η Κως αποδόθηκαν στον Μητροπολίτη Σίδης. Ομοίως, το 1378 ο Πατριάρχης Νείλος «... ενέκρινε ίνα ο Μύρων Μητροπολίτης κρατών επιδόσεως τας Μητροπόλεις Ρόδου και Κώου». Και αργότερα, ο Μητροπολίτης Πέργης και Αττάλειας έλαβε τις Μητροπόλεις Ρόδου και Κώου, ενώ ο Μητροπολίτης Μύρων έλαβε τη σχολάζουσα Αρχιεπισκοπή Καρπάθου. Η απειλή των Οθωμανών Τούρκων ανάγκασε τους Ιωαννίτες Ιππότες αναθεωρήσουν σε έναν βαθμό την πολιτική τους και με σκοπό την σύμπραξη των νησιωτών στις επερχόμενες μάχες, επέτρεψαν την έλευση Ορθόδοξων ιεραρχών στα νησιά στα τέλη του 15ου αιώνα. Χαρακτηριστικό είναι πως στο 1497 επιτάπηκε η έλευση του Μητροπολίτη Φιλαδελφείας Ιωακείμ στη Λέρο. Η συνθηκολόγηση του Τάγματος με τον σουλτάνο Σουλεϊμάν και η αποχώρησή τους από τα νησιά το 1523, απάλλαξε τους νησιώτες από τους Λατίνους και επέτρεψε την επανίδρυση των Ορθόδοξων Επισκοπών. Με την επανίδρυση των Ορθόδοξων Επισκοπών η Επισκοπή Λέρνης περιλαμβάνει τη Λέρο, την Κάλυμνο και την Αστυπάλαια. Η εκκλησιαστική υπαγωγή της Αστυπάλαιας έχει πλήθος μεταβολών για περίπου τρεις αιώνες. Πιο συγκεκριμένα, μετά το 1572, η Αστυπάλαια αποσπάστηκε από την Επισκοπή Λέρνης και παραχωρήθηκε ως μέρος Εξαρχίας στον πρωτοστολάριο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Κωνσταντίνο, που είχε στη δικαιοδοσία του και τη Σάμο, την Ικαρία και τα Ψαρά. Στο διάστημα 1584-1585 αφαιρέθηκε προσωρινά από την Εξαρχία, στην οποία επαναπροσαρτήθηκε από το 1585 έως το 1610, όταν επί του Πατριάρχη Νεόφυτου Β΄ η Κάλυμνος και η Αστυπάλαια πέρασαν στη δικαιοδοσία της Επισκοπής Λέρνης. Και πάλι το 1621, η Αστυπάλαια αποσπάστηκε από την Επισκοπή Λέρνης και μαζί με την Αμοργό συγκρότησαν Πατριαρχική Εξαρχία υπό τον ιερομόναχο Λεόντιο. Το 1646, η Αστυπάλαια πέρασε στη δικαιοδοσία της Αρχιεπισκοπής Σίφνου, στην οποία παρέμεινε για περίπου δύο αιώνες. Τελικά, το 1838 ενώθηκε οριστικά με την Επισκοπή Λέρνης. Επόμενος σημαντικός σταθμός στην ιστορία της Επισκοπής Λέρνης είναι το έτος 1888, όταν αποκόπηκε από τη Μητρόπολη Ρόδου και ανυψώθηκε σε Μητρόπολη με τον τίτλο Μητρόπολις Λέρου και Καλύμνου. Τέλος, κατά το έτος 1950 προστέθηκε στον τίτλο το όνομα της Αστυπάλαιας, που έγινε Μητρόπολις Λέρου, Καλύμνου και Αστυπάλαιας.

Επισκοπικός κατάλογος

Ενορίες

Στη Λέρο

Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Ιερός Ναός Αγίας Μαρίνης Ιερός Ναός Θείας Μεταμορφώσεως Ιερός Ναός Αγίων Τεσσεράκοντα Μαρτύρων (Λακκί) Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ιερός Ναός Οσίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου Ιερός Ναός Αγίου Φανουρίου

Στην Κάλυμνο

Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Θείας Μεταμορφώσεως Σωτήρος Χριστού Ιερός Καθεδρικός Ναός Παναγίας Κεχαριτωμένης Χώρας Ιερός Ναός Αγίου Στεφάνου Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ιερός Ναός Ζωοδόχου Πηγής Ιερός Ναός Αγίου Βασιλείου Ιερός Ναός Υπαπαντής του Κυρίου Ιερός Ναός Αγίας Τριάδος Ιερός Ναός Αγίου Μάμαντος Ιερός Ναός Ευαγγελιστρίας Ιερός Ναός Αναστάσεως Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου Ιερός Ναός Τιμίου Προδρόμου Ιερός Ναός Αγίου Χαραλάμπους Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Ιερός Ναός Αρχαγγέλου Μιχαήλ (Αργινώντας) Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μυρτιές) Ιερός Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου (Άργος) Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου (Βοθύνοι) Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Βαθύ) Ιερός Ναός Αγίου Θεοδώρου (Βαθύ) Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας

Στην Τέλενδο

Ιερός Ναός Ζωοδόχου Πηγής

Στην Ψέριμο

Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Στην Αστυπάλαια

Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Παναγίας Πορταϊτίσσης Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου Ιερός Ναός Μεγάλης Παναγιάς

Μονές

Στη Λέρο

= Ανδρώες

= Ιερά Μονή Παναγίας Κάστρου

= Γυναικείες

= Ιερά Μονή Αγίων Αγγέλων

Στην Κάλυμνο

= Ανδρώες

= Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονα

= Γυναικείες

= (Άργος) Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας (Βοθύνοι) Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης Ιερά Μονή Αγίων Πάντων Ιερά Μονή Αναλήψεως Κυρίου Ιερά Μονή Παναγίας Ελεούσης Ρότσου

Ησυχαστήρια

Στη Λέρο

= Γυναικεία

= Ιερά Μονή Αγίας Ματρώνης (Κιουράς)

Στην Κάλυμνο

= Ανδρώα

= (Καντούνι) Τιμίου Σταυρού (Βοθύνοι) Αγίου Κυπριανού (Χαλής) Αγίας Τριάδος Αγίου Παύλου

= Γυναικεία

= (Βαθύ) Αγίας Μακρίνης

Στην Αστυπάλαια

Ιερά Μονή Παναγίας Φλεβαριωτίσσης

Σε βραχονησίδες

(Νερά) Τιμίου Σταυρού (Πλάτη) Αγίου Νικολάου (Καλόλιμνος) Αγίου Νικολάου (Φαρμάκω) Αγίου Γεωργίου

Αγιολογία

Τοπικές εορτές

Όσιος Σάββας εν Καλύμνω ασκήσας (Ε΄ Κυριακή Νηστειών και 5 Δεκεμβρίου) Αγιος Παντελεήμων εν Καλύμνω (27 Ιουλίου) Παναγία του Κάστρου στη Λέρο, (15 και 23 Αυγούστου) Παναγία η Πορταΐτισσα στην Αστυπαλαία (15 Αυγούστου) Όσιος Ανθιμος ο εν Αστυπαλαία ασκήσας (3 Σεπτεμβρίου) Παναγία Κυραψηλή στην Κάλυμνο (15 Αυγούστου) Παναγία Γαλατιανή στην Κάλυμνο (15 Αυγούστου) Παναγία της Τελένδου (15 Αυγούστου) Παναγία της Ψερίμου (15 Αυγούστου) Όσιος Ιωνάς ο Λέριος (28 Φεβρουαρίου)

Τοπικοί Άγιοι

Όσιος Ανθιμος εν Αστυπαλαία Ο Άγιος Σάββας ο νέος ο εν Καλύμνω Όσιος Ιωνάς ο Λέριος

Παραπομπές

Πηγές

Ζαχαριάδου, Ελισάβετ Α. (1996). Δέκα τουρκικά έγγραφα για την Μεγάλη Εκκλησία (1483-1567) (PDF). Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών. ISBN 960-7094-69-7. Καλλίφρων, Βασίλειος Δ. (1867). Εκκλησιαστικά ή Εκκλησιαστικόν Δελτίον. Κωνσταντινούπολη. Ατέσης, Βασίλειος Γ. (1984). «Συμβολὴ εἰς τοὺς ἐπισκοπικοὺς καταλόγους ἐπαρχιῶν τινων ἔξω τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας». Θεολογία ΝΕ΄ (1): 18-54. https://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1984_1_3_Atesis.pdf. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2024.

Βιβλιογραφία

Κωνσταντινίδης, Εμμανουήλ (1968). Συμβολή εις την εκκλησιαστικήν ιστορίαν της Δωδεκανήσου. Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. doi:10.12681/eadd/5695.

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

Επίσημος ιστότοπος της Ιεράς Μητρόπολης Λέρου, Καλύμνου και Αστυπάλαιας Ιστοσελίδα της Ιεράς Μητρόπολης Λέρου, Καλύμνου και Αστυπάλαιας στον επίσημο ιστότοπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Αρχειοθετήθηκε 2015-06-18 στο Wayback Machine.