Η Σίφνος είναι νησί μεσαίου μεγέθους στις δυτικές Κυκλάδες. Βρίσκεται μεταξύ Σερίφου και Κιμώλου. Απέχει περίπου 130 χιλιόμετρα ή 80 ναυτικά μίλια από τον Πειραιά. Έχει έκταση 73,942 τετραγωνικών χιλιομέτρων, μήκος 15 χιλιόμετρα και πλάτος 7,5 χιλιόμετρα. Η ακτογραμμή της είναι περίπου 70 χιλιόμετρα, και έχει μόνιμο πληθυσμό 2.777 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Η Σίφνος έχει μεγάλη παράδοση στην αγγειοπλαστική και στη μαγειρική, καθώς είναι η γενέτειρα του Νίκου Τσελεμεντέ, του κορυφαίου Έλληνα σεφ του 20ού αιώνα.

Μορφολογία

Η Σίφνος διασχίζεται από τέσσερις παράλληλες οροσειρές με κυριότερες κορυφές του Προφήτη Ηλία (682 μ.), στο κέντρο, και του Αγίου Συμεών (463 μ.) στα βόρεια. Κυριότερα ακρωτήρια της Σίφνου είναι: του Αγ. Φιλίππου (ΒΔ.), το Ακρ. Νάπος (Α.), και το Ακρ. Κοντό (Ν.) Οι ακτές του νησιού σχηματίζουν τους παρακάτω όρμους: Όρμος Αγίου Γεωργίου (ΒΔ.), των Καμαρών (Δ.), ο όρμος Βαθύ (ΝΔ), ο όρμος Φυκιάδα(Ν), ο Πλατύς γιαλός(ΝΑ), ο Φάρος και η Φασολού (Α), ο όρμος Σεράλια (ΒΑ). Νότια της Σίφνου βρίσκεται η μικρή νησίδα Κιτριανή. Το έδαφος της Σίφνου αποτελείται από πετρώματα γρανίτη, αργιλώδη ψαμμίτη λίθο ή σχιστόλιθους, ασβεστόλιθους κ.λπ. Περιέχει και ορυκτό πλούτο όπως μεταλλεύματα σιδήρου, χαλκού, μολύβδου, μαγγανίου, γαληνίτη, μαγνησίου κ.λπ. Στην αρχαιότητα διέθετε και μεταλλεία χρυσού και αργύρου καθώς και λατομεία «Σιφναίου Λίθου» από τα οποία κατασκευάζονταν περίφημα επιτραπέζια είδη όπως τα «σίφνια ποτήρια».

Χωριά και παραλίες

Διοικητικά η Σίφνος υπάγεται στην επαρχία Μήλου. Παλαιότερα αποτελούνταν από δύο κοινότητες, της Απολλωνίας (με 10 χωριά) και του Αρτεμώνα (με 5 χωριά) που αποτελούσαν ένα δήμο. Τα χωριά της Σίφνου είναι: Απολλωνία (είναι η πρωτεύουσα από το 1836 και πήρε το όνομά της από τον θεό Απόλλωνα), Άνω Πετάλι, Εξάμπελα, Κάτω Πετάλι, Καταβατή, Αρτεμώνας (είναι το μεγαλύτερο χωριό και πήρε το όνομά του από τη θεά Άρτεμη) και το Κάστρο. Στο Κάστρο λειτουργεί αρχαιολογικό μουσείο και επίσης στην είσοδό του βρίσκεται το παλιό Δημοτικό Σχολείο στον χώρο του οποίου κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες διοργανώνονται σημαντικές εκθέσεις καλλιτεχνών. Οι παραλιακοί οικισμοί του νησιού είναι οι Καμάρες (λιμάνι), το Βαθύ, ο Φάρος, η Χερρόνησος, ο Πλατύς Γυαλός. Οι σημαντικότερες παραλίες βρίσκονται στο Γλυφό, στη Φασολού, στο Φάρο, στα Σεράλια (η παραλία του Κάστρου και το αρχαίο λιμάνι της Σίφνου), στην Πουλάτη, στο Αποκοφτό, στα Βρουλίδια, στη Χερρόνησο (ή Χερσόνησο), στον Πλατύ Γιαλό, στις Καμάρες και στο Βαθύ.

Τα κύρια αξιοθέατά της περιλαμβάνουν το βενετικό χωριό Κάστρο που ήταν και η αρχαία πρωτεύουσα του νησιού (δίπλα στον οικισμό βρίσκεται το γραφικό εκκλησάκι των Επτά Μαρτύρων στην κορυφή ενός βράχου), τον Προφήτη Ηλία τον αψηλό, τον Άγιο Συμεών (με θέα προς τις Καμάρες), τον αρχαιολογικό χώρο του Αγίου Ανδρέα, και το Μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοπηγής σκαρφαλωμένο στον βράχο (πολιούχος της Σίφνου).

Εκπαίδευση

Στη Σίφνο λειτουργούν δύο Νηπιαγωγεία, ένα Δημοτικό σχολείο, ένα Γυμνάσιο με Λυκειακές τάξεις και ένα Επαγγελματικό Λύκειο με τομείς Πληροφορικής και Δικτύων, Ηλεκτρολόγων, Μηχανολόγων, Οικονομίας-Διοίκησης και Τουριστικών. Το σύγχρονο τριτάξιο Γυμνάσιο Σίφνου έχει την αρχή του στο Ελληνικό Σχολείο ή Σχολαρχείο Σίφνου, που ιδρύθηκε από το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος με Νόμο του Όθωνα το 1835. Το Δημοτικό σχολείο της Σίφνου είναι Δωδεκαθέσιο. Στεγάζεται σε ένα σύγχρονο σχολικό συγκρότημα, το οποίο ανεγέρθηκε σε χώρο ιδιοκτησίας της Ιεράς Μονής Βρυσών, ο οποίος παραχωρήθηκε δωρεάν (προσφορά της μονής προς τη νεολαία του νησιού) και εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2016.

Ιστορία

Προϊστορία

Η Σίφνος κατά τον Πλίνιο ονομαζόταν αρχικά «Μεροπία» και «Ακίς», ενώ κατά τον Στέφανο τον Βυζάντιο «Μερόπη». Το σημερινό όνομά της πήρε από τον Σίφνο, γιο του μυθικού αττικού ήρωα Σουνίου. Στη Σίφνο βρέθηκαν ανθρώπινα ίχνη τουλάχιστον από το 4.000 π.Χ. Οι αρχαιολογικές ενδείξεις δείχνουν ότι ο Κυκλαδικός πολιτισμός είχε ακμάσει στη Νεολιθική περίοδο και την πρώιμη περίοδο του χαλκού. Το νησί ήταν πολύ πλούσιο στην αρχαιότητα σε χρυσό, ασήμι και μόλυβδο, υπήρχαν ορυχεία μετάλλων από την 3η χιλιετία π.Χ. Νοτιοανατολικά της σημερινής Απολλωνίας, στον λόφο του Αγίου Ανδρέα βρίσκονται διπλά τείχη προελληνικής Ακρόπολης, που αποδεικνύουν την ύπαρξη πόλης από εκείνη την εποχή αγνώστου όμως ονόματος. Το εξωτερικό τείχος μοιάζει με εκείνο της Τροίας και της Μυκηναϊκής εποχής. Στο ίδιο σημείο βρέθηκαν πολλά αγγεία και τάφοι της ίδιας ιστορικής περιόδου. Πρώτοι κάτοικοι του νησιού πιθανολογούνται οι Κάρες και οι Κρήτες. Ο Ηρόδοτος θεωρεί ότι ήταν οι Ίωνες, άποικοι των Αθηναίων. Στους κλασικούς χρόνους στο νησί υπήρχε σπουδαία πόλη που ο Ηρόδοτος την αποκαλεί Άστυ, που εντοπίσθηκε στη σημερινή θέση Σεράλια ή Κάστρο (στα ανατολικά). Στην πόλη αυτή υπήρχε Πρυτανείο, Λευκόφρυξ Αγορά, κτισμένη από παριανό λευκό μάρμαρο, μεγάλος ναός και θέατρο του Διονύσου.

Αρχαιότητα

Η αρχαία Σίφνος είχε γίνει πολύ γνωστή από τα χρυσωρυχεία και αργυρωρυχεία της, από τα οποία οι Σίφνιοι είχαν γίνει πολύ πλούσιοι. Μάλιστα, γύρω στο 525 π.Χ., οι Σίφνιοι δημιούργησαν στους Δελφούς ένα από τα πιο εντυπωσιακά κτίρια του ιερού, τον Θησαυρό των Σιφνίων, χρησιμοποιώντας ένα δέκατο των εισοδημάτων από τα χρυσωρυχεία τους, τον οποίο διακόσμησαν πλουσιοπάροχα με σκοπό να καταπλήξουν τους υπόλοιπους Έλληνες.. Ο Παυσανίας γράφει ότι τα ορυχεία καταστράφηκαν από πλημμύρα, πιθανότητα τιμωρήθηκαν για την ασέβεια να μην στείλουν προσφορές σίτου. Οι σύγχρονοι ερευνητές εξηγούν το γεγονός ότι η καταστροφή των ορυχείων οφείλεται στο ότι βρίσκονταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, όσα ήταν ψηλότερα τα χρησιμοποιούσαν ελάχιστα. Τα ερείπια των αρχαίων ορυχείων βρίσκονται στην πλειοψηφία τους κοντά στον Άγιο Σώστη. Οι αρχαίες οχυρώσεις που έχουν βρεθεί στον Άγιο Ανδρέα, τον Άγιο Νικήτα και το Κάστρο χρονολογούνται από την 3η χιλιετία π.Χ. μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ. Άλλη μια απόδειξη του μεγάλου πλούτου του νησιού στην αρχαιότητα ήταν η κοπή δικού του νομίσματος (600 π.Χ.) όπως η Αίγινα, τα νομίσματα ήταν κομμένα από Σιφναίικο ασήμι, αυτό δίνει μεγάλα αποθέματα σε αυτό το μέταλλο. Την εποχή των μεγάλων Ελληνικών μεταναστεύσεων τον 12ο αιώνα π.Χ. εγκαταστάθηκαν στη Σίφνο Ίωνες από την Αρχαία Αθήνα, το νησί εμφανίζεται σπάνια στην αρχαιότητα, τον 6ο αιώνα π.Χ. δέχτηκε επίθεση Σάμιων πειρατών. Όταν ξέσπασαν οι Περσικοί Πόλεμοι συμμετείχε στους πολέμους, οι Πέρσες την κατέλαβαν τον επόμενο αιώνα αλλά την ελευθέρωσε ο Αλέξανδρος ο Μέγας. Η φράση "παίζω τον Σιφναίο" εξηγείται σύμφωνα με το Λεξικό της Σούδας σαν "διαστροφή" όπως το "λεσβία".

Ενετοκρατία

Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τη Βυζαντινή αυτοκρατορία, 3 Ρωμαικοί Σαρκοφάγοι και 80 Ρωμαικά νομίσματα δείχνουν ότι ήταν συνεχώς κατοικίσιμη. Η Σίφνος μαζί με τις άλλες Κυκλάδες καταλήφθηκε από Βενετούς ευγενείς το 1207, 3 χρόνια μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους και εντάχθηκε στο Δουκάτο της Νάξου. Με την επανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1261 η Σίφνος ξαναέγινε τμήμα της και τη διοικούσαν διάφοροι Έλληνες διοικητές. Στις αρχές του 14ου αιώνα ο Ισπανός Ιππότης Γιαννούλης Α΄ ντα Κορόνια επιτέθηκε στη Σίφνο, κατέλαβε το νησί και το ανακήρυξε ανεξάρτητο από το υπόλοιπο Δουκάτο της Νάξου. Η οικογένεια ντα Κορόνια κυβέρνησε τη Σίφνο περίπου 100 χρόνια, με γάμο κατόπιν πέρασε στην οικογένεια από την Μπολόνια Γκοτζαντίνι που εξελληνίστηκε ως Γοζαδίνος, κυβέρνησε το νησί ως το 1617, τελευταίος ο Νικόλαος. Οι δυναστείες εξελληνίστηκαν και διατήρησαν την Καθολική θρησκεία, για αυτό πολλοί Σιφναίοι το 1800 έλεγαν ότι είναι υπερήφανοι για τη λατινική τους καταγωγή.

Νεότερα χρόνια

Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την Τουρκοκρατία που ξεκίνησε το 1617, η Οθωμανική κυριαρχία ήταν χαλαρή, περιορίστηκε μόνο στην είσπραξη των φόρων αφήνοντας τους κατοίκους να ρυθμίζουν ελεύθερα την ιδιωτική τους ζωή. Τον 17ο αιώνα η Σίφνος ήταν σημαντικό εμπορικό κέντρο, συμμετείχε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η Σίφνος έβγαλε σημαντικές προσωπικότητες όπως ο σπουδαίος εκπαιδευτικός Νικόλαος Χρυσόγελος που διετέλεσε Υπουργός Παιδείας και ο ιδρυτής της σύγχρονης μαγειρικής Νικόλαος Τσελεμεντές. Το πολύ καλό κλίμα και το πλούσιο έδαφος έχουν καταστήσει τη Σίφνο σαν το σπουδαιότερο κέντρο κεραμεικής στο Αιγαίο Πέλαγος με τις μεγαλύτερες εξαγωγές κεραμικών προϊόντων. Πολλά κεραμικά αντικείμενα όπως κύπελλα, βάζα, αγγεία έχουν συνταυτίσει το επάγγελμα "αγγειοπλάστης" με τον όρο "Σιφναίος". Τα παλιότερα κεραμικά κέντρα βρισκόντουσαν σε εσωτερικές περιοχές όπως τον Αρτεμώνα και το Άνω Πετάλι για τη σωτηρία από τους πειρατές.

Αρχιτεκτονική

Η Σίφνος φημίζεται για την αρχιτεκτονική των οικισμών της. Τα σπίτια, κατάλευκα με συνδυασμούς ορθογώνιων όγκων, διατάσσονται γύρω από τα πλακόστρωτα σοκάκια με τους επιμελημένα ασβεστωμένους αρμούς, με τρόπο που δημιουργείται μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ποικιλομορφία. Ο οικισμός του Κάστρου ξεχωρίζει με τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική του και την αμυντικού χαρακτήρα ρυμοτομία του. Χαρακτηριστικό επίσης του νησιού είναι οι ξερολιθιές που ακολουθώντας τη μορφολογία του εδάφους δημιουργούν επίπεδες καλλιεργήσιμες ζώνες (λουριά). Στις παραλίες σήμερα υπάρχουν οικισμοί, ενώ κατά το παρελθόν υπήρχαν μόνο τα αγγειοπλαστεία, όπου αρκετά από αυτά σώζονται και λειτουργούν μέχρι σήμερα.

Αθλητισμός

Από το 2006 δραστηριοποιείται στο νησί ο Πανσιφναϊκός Αθλητικός Σύλλογος, ο οποίος κατά τη σεζόν 2023-24 αγωνίζεται στην Α' κατηγορία της Ε.Π.Σ. Κυκλάδων.

Προϊόντα

Γενικά το κλίμα της Σίφνου είναι εύκρατο και υγιεινό, όπως όλων των Κυκλάδων και το έδαφός της είναι αρκετά εύφορο. Κυριότερα προϊόντα που παράγονται είναι τα κεραμικά (η Σίφνος ήταν γνωστή από την αρχαιότητα για τα κεραμικά της), δημητριακά, λάδι, κρασί, όσπρια, φρούτα, τυριά - τα πιο γνωστά είναι η μανούρα και η μυζήθρα, εξαιρετικής ποιότητας μέλι (θυμαρίσιο) καθώς και υφαντά βαμβακερά.

Γαστρονομία

Ο σεφ, Νίκος Τσελεμεντές, καταγόταν από το χωριό Εξάμπελα της Σίφνου και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου τέλειωσε το Γυμνάσιο. Το γεγονός αυτό έχει προσδώσει στο νησί μία κουλτούρα μαγειρικής. Κάθε χρόνο στις αρχές Σεπτεμβρίου διοργανώνεται στη Σίφνο το Φεστιβάλ Κυκλαδικής Γαστρονομίας «Νικόλαος Τσελεμεντές», όπου αντιπροσωπείες από τα νησιά των Κυκλάδων και όχι μόνο συγκεντρώνονται και επιδεικνύουν τις παραδοσιακές τους συνταγές και γεύσεις. Παράλληλα η ευρεία χρήση των αγγείων που παράγονταν στη Σίφνο έχει κάνει διάσημες δύο συνταγές που παρασκευάζονται στα αντίστοιχα πήλινα σκεύη. Η πρώτη είναι το μαστέλο το οποίο πήρε την ονομασία του από το ομώνυμο σκεύος στο οποίο ψήνεται και η δεύτερη είναι η ρεβιθάδα. Εκτός αυτών άλλα παραδοσιακά σιφνέικα φαγητά είναι τα εξής: καπαροσαλάτα, ρεβιθοκεφτέδες, μελόπιτες, αμυγδαλωτά, παστέλια.

Αγγειοπλαστική

Σημαντικό ρόλο στη ζωή της Σίφνου κατείχε και κατέχει η αγγειοπλαστική. Στην ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής συνέβαλε η γεωλογική σύσταση του νησιού, λόγω του ότι το πλούσιο σε άργιλο έδαφος της απετέλεσε εξαιρετική πρώτη ύλη. Η ιστορία της ανάγεται αρκετούς αιώνες πίσω, αλλά τη μεγαλύτερη άνθιση της γνώρισε τον 19ο αιώνα όπου οι σίφνιοι αγγειοπλάστες εξήγαγαν τα προϊόντα τους σε όλη τη χώρα. Με την πάροδο του χρόνου οι αγγειοπλάστες της Σίφνου εγκαταστάθηκαν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, στις Κυκλάδες, στη Χίο, στην Κρήτη, στα νησιά του Αργοσαρωνικού, μεταφέροντας την τέχνη τους. Στην περιοχή του Αμαρουσίου στην Αθήνα δημιούργησαν πολλά εργαστήρια και συνοικίες. Τα αγγειοπλαστεία εγκαθίστανται, μετά την εξάλειψη της πειρατείας, στις παραλίες, διευκολύνοντας έτσι την ασφαλή μεταφορά με τα καΐκια. Στο νησί σήμερα λειτουργούν αρκετά αγγειοπλαστεία, τα οποία συνεχίζοντας την παράδοση, κατασκευάζουν τα παραδοσιακά χρηστικά αγγεία αλλά και διακοσμητικά έργα τέχνης.

Δήμος Σίφνου

Ο δήμος Σίφνου περιλαμβάνει το νησί της Σίφνου καθώς και τις γύρω νησίδες. Αναλυτικά οι οικισμοί και οι νησίδες που αποτελούν τον δήμο Σίφνου:

Δημοτική Κοινότητα Απολλωνίας [1.691] η Απολλωνία [ 869 ] το Βαθύ [ 40 ] οι Καμάρες [ 245 ] το Κάστρο [ 118 ] το Κάτω Πετάλι [ 109 ] η Κιτριανή (νησίδα) [ 0 ] ο Πλατύς Γιαλός [ 199 ] ο Φάρος [ 105 ] η Χρυσοπηγή [ 6 ] Τοπική Κοινότητα Αρτεμώνος [ 934 ] ο Αρτεμώνας [ 800 ] η Αγία Μαρίνα [ 70 ] το Τρουλάκι [ 27 ] η Χερρόνησος [ 37 ]

Δήμαρχοι Σίφνου

Ο Δήμος συστάθηκε το 1835 αρχικά και καταργήθηκε το 1912. Επανασυστάθηκε ως Δήμος το 1997. Με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης της χώρας κατά το Πρόγραμμα Καλλικράτης το 2011, ουδεμία μεταβολή επήλθε στον Δήμο, σύμφωνα με το άρθρο 1,§ 2.29.Γ. αυτού. Την περίοδο 1999-2010 δήμαρχος διετέλεσε ο Ιωάννης Γεροντής και από το 2011 έως το 2019 ο Ανδρέας Μπαμπούνης. Από την 1η Σεπτεμβρίου 2019 δήμαρχος είναι η Μαρία Ναδάλη.

Δήμαρχοι (1999-σήμερα)

1999-2010 Ιωάννης Γεροντής 2011-2019 Ανδρέας Μπαμούνης 2019-σήμερα: Μαρία Ναδάλη

Προσωπικότητες

Πατριάρχης Γρηγόριος Ζ΄ Ζερβουδάκης (1850 - 1924) - Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1923 - 1924) Στέλιος Σκλάβαινας (Σίφνος 1907 - Καισαριανή 1 Μαΐου 1944), συνδικαλιστής, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου και αντιστασιακός στο ΕΑΜ. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή. Αριστομένης Προβελέγγιος, (Εξάμπελα Σίφνου 1850 – Σίφνος 1936), Έλληνας ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Νικόλαος Τσελεμεντές (1878 - 1958), Έλληνας σεφ του 20ού αιώνα. Η οικογένεια του καταγόταν από τα Εξάμπελα της Σίφνου. Γεώργιος Μαριδάκης, (Σίφνος, 1890 - Αθήνα, 5 Ιουνίου 1979), Έλληνας νομομαθής, Καθηγητής Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊκός. Νικόλαος Χρυσόγελος (Σίφνος, 1750 - Σίφνος, 1857). Μέγας διδάσκαλος του γένους, φιλικός, εθνικός αγωνιστής, γραμματέας της Κυβερνήσεως Ι.Καποδίστρια επί της Δημοσίου Παιδείας και των Εκκλησιαστικών (1829-32).

Παραπομπές

Πηγές

Ελληνόγλωσσες

«Σίφνος». Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου. 16, σελ. 1052. e-sifnos.com [1]

Ξενόγλωσσες

(Αγγλικά) Bent, J. Theodore (1885). The Cyclades: Or, Life Among the Insular Greeks. Λονδίνο: Longmans, Green & Co. OCLC 456941179. (Αγγλικά) Bury, J. D.· Meiggs, Russell (1978) [1975]. A History of Greece to the Death of Alexander the Great (4η έκδοση). Νέα Υόρκη: St. Martin's Press. ISBN 0333154924. (Αγγλικά) Çaykent, Özlem· Zavagno, Luca, επιμ. (2014). The Islands of the Eastern Mediterranean : A History of Cross-Cultural Encounters. International Library of Ethnicity, Identity and Culture Series. Λονδίνο και Νέα Υόρκη: I.B. Tauris. ISBN 9781780766294. (Αγγλικά) Fitton, J. Lesley (1989). Cycladic Art. Λονδίνο: British Museum. ISBN 0674180356. (Αγγλικά) Hammond, N. G. L. (1967). A History of Greece to 322 B.C. Οξφόρδη: Oxford University Press. ISBN 0198142609. (Αγγλικά) Maranti, Anna (2002). Siphnos: The Brilliance of Apollo. Αθήνα: Toubis Editions. ISBN 978-960-540-370-6.

Περαιτέρω ανάγνωση

«Σίφνος: Αγέρωχη Κυκλαδίτισσα». Γεωτρόπιο (68): 14-22. Ιούλιος 2001. Δημητρόπουλος, Δημήτρης (2005). «Διαδρομές της ιστοριογραφίας στα νησιά του Αιγαίου. Το παράδειγμα των Κυκλάδων και η Σίφνος». Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Σιφναϊκού Συμποσίου (Αθήνα: Σύνδεσμος Σιφναϊκών Μελετών) 2: 495-510. https://www.academia.edu/8656775/_Διαδρομές_της_ιστοριογραφίας_στα_νησιά_του_Αιγαίου_Το_παράδειγμα_των_Κυκλάδων_και_η_Σίφνος_Πρακτικά_Β_Διεθνούς_Σιφναϊκού_Συμποσίου_τ_2_Βυζάντιο_Φραγκοκρατία_Τουρκοκρατία_Νεότεροι_Χρόνοι_Αθήνα_2005_σ_495_510. Λιόλιος, Γιώργος (2007). Ίχνη Εβραϊκής Παρουσίας στη Σίφνο. Αθήνα: Εκδόσεις Ευρασία. ISBN 978-960-8187-19-1.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Σίφνου Σίφνος-Τίτος Πατρίκιος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)