Πληροφορίες
Η Στελίδα είναι ο δυτικότερος παραθαλάσσιος οικισμός και θέρετρο της Νάξου με 157 κατοίκους (απογραφή 2011). Βρίσκεται στο ακρωτήριο Μουγκρί απέναντι από τον λιμένα της Χώρας της Νάξου, στις πλαγιές λόφου που φτάνει τα 150 μέτρα ύψος περίπου. Είναι δίπλα στην παραλία του Αγίου Προκοπίου και κοντά στην παραλία της Αγίας Άννης.
Πληθυσμιακά στοιχεία
Διοικητικές μεταβολές
Το 1928, στην απογραφή αναγνωρίζεται ο οικισμός και προσαρτάται στην κοινότητα Αγερσανών. Το 1997, με την εφαρμογή του προγράμματος Καποδίστριας (νόμος 2539/97), η κοινότητα Αγίου Αρσενίου καταργείται και ο οικισμός προσαρτάται στο Δήμο Νάξου. Συγκεκριμένα, με το πρόγραμμα Καποδίστριας υπαγόταν στο Δημοτικό Διαμέρισμα Αγίου Αρσενίου, του Δήμου Νάξου, του νομού Κυκλάδων, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Νήσων Αιγαίου Πελάγους. Το 2010, με την εφαρμογή του προγραμματος Καλλικράτης (νόμος 3852/2010), καταργείται ο δήμος Νάξου και ο οικισμός προσαρτάται στο νεοσύστατο δήμο Νάξου & Μικρών Κυκλάδων. Σήμερα, μετά τη τελευταία μεταβολή του 2010 (πρόγραμμα Καλλικράτης), αποτελεί μαζί με τους οικισμούς Αγία Άννα ( 176 κ.), Αγίους Πάντες ( 103 κ.), Άγιο Αρσένιο ( 717 κ.), Άγιο Προκόπιο ( 96 κ.), Μάραγκα ( 73 κ.) και Μαστοράκη ( 5 κ.) τη Δημοτική Κοινότητα Αγίου Αρσενίου ( 1327 κ.). Η δ.κ. Αγίου Αρσενίου υπάγεται στη Δημοτική Ενότητα Νάξου, του δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, της περιφερειακής ενότητας Νάξου (του πρώην νομού Κυκλάδων), στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου.
Ονομασία
Δεν υπάρχουν στοιχεία για την προέλευση της ονομασίας «Στελίδα». Στο χειρόγραφό του «Ιστορία της Νάξου», ο Jacopo Grimaldi το 1840, κάνει αναφορά σε τοπαρχία με την ονομασία «Στιλίδα» και «Στυλίδα», που πιθανότατα να έχει σχέση με την περιοχή της σημερινής Στελίδας. Στην πρώτη αναφορά κάνει λόγο για «Στιλίδα», σε κατάλογο με τις 56 τοπαρχίες που διαίρεσε τη Νάξο ο Δούκας Μάρκος Σανούδος, λίγα χρόνια μετά την κατάληψή της από τους Ενετούς, το 1207. Στη δεύτερη αναφέρει την τοπαρχία «Στυλίδα» από τούρκικο φορολογικό κατάλογο που συντάχθηκε το 1670, όπου επιπλέον αναφέρεται ως ιδιοκτήτης της κάποιος με το όνομα Θεοφίλακτος, όπως και το ποσό του φόρου που ανερχόταν σε 1.400 άσπρα. Συνήθως στα έγγραφα του 17ου και 18ου αιώνα η περιοχή δεν αναφέρεται με το όνομά της, αλλά σε σχέση με το Κάστρο της Νάξου (π.χ. νοτιοδυτικά του Κάστρου) ή με αναφορά στην Αλυκή, την ψαραλυκή ή την αλατζαλική, δηλαδή περιοχές που περιβάλουν τη Στελίδα και όπου γινόταν ψάρεμα, συλλογή αλατιού ή υπήρχαν έλη.
Γεωγραφία
Βρίσκεται στο ακρωτήριο Μουγκρί στο νοτιοδυτικό άκρο του όρμου του Αγίου Γεωργίου, στις πλαγιές λόφου που φτάνει τα 150 μέτρα ύψος. Βρίσκεται 3,5 χλμ (ευθεία απόσταση) νοτιοδυτικά του Κάστρου της Νάξου και 5,7 χλμ οδική απόσταση από το λιμάνι της Χώρας της Νάξου. Δυτικά και βόρεια βρέχεται από θάλασσα ενώ ανατολικά περιβάλλεται από παράκτιους φυσικούς υγρότοπους και έλη που με το πέρασμα των χρόνων περιορίζονται σε έκταση, λόγο της αυξανόμενης τουριστικής οικοδομικής δραστηριότητας. Ο σημαντικότερος υγρότοπος είναι η Αλυκή που βρίσκεται ανατολικά της και είναι ο μεγαλύτερος υγρότοπος των Κυκλάδων. Νότια υπάρχουν οι υγρότοποι του Αγίου Προκοπίου. Είναι τρεις εποχικές παραθαλάσσιες λίμνες, στο πίσω μέρος της παραλίας του Αγίου Προκοπίου, που η έκτασή τους φτάνει τα 90 στρέμματα τον χειμώνα και το καλοκαίρι συνήθως οι δύο από τις τρεις ξεραίνονται. Κατά το παρελθόν η περιοχή ήταν δύσκολα προσβάσιμη. Η μόνη χερσαία πρόσβαση ήταν από τη μεριά του Αγίου Προκοπίου στα νοτιοανατολικά ανάμεσα στους υγρότοπους της Αλυκής και αυτών της παραλίας του Αγίου Προκοπίου. Εκείνη την εποχή η ευκολότερη πρόσβαση, για όσους ερχόντουσαν από τη Χώρα της Νάξου, ήταν από τη θάλασσα και με μικρά πλοία λόγο του βραχώδους των ακτών. Σήμερα η πρόσβαση είναι εύκολη λόγο του αυτοκινητόδρομου που έρχεται από ανατολικά και διασχίζει την παραλία βόρεια της Αλυκής.
Αρχαιολογικές έρευνες
Από το 1981 υπάρχουν υπόνοιες ότι στην περιοχή της Στελίδας υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα πολύ νωρίτερα από την 5η χιλιετηρίδα π.Χ., εποχή που θεωρείται ότι κατοικήθηκαν τα νησιά του Αιγαίου. Το 2013, από επιφανειακές έρευνες, που διήρκεσαν δύο έτη, βρέθηκαν συγκεντρωμένες ποσότητες πελεκημένης πέτρας (λατομείο πυριτόλιθου), σμύριδας και μαρμάρου. Η σμύριδα και το μάρμαρο είναι υλικά που αφθονούν στη Νάξο, όχι όμως στη συγκεκριμένη περιοχή. Και μετά το 2013 συνεχίστηκαν οι έρευνες για τον γεωαρχαιολογικό χαρακτηρισμό και τη χρονολόγηση της θέσης. Μετά το 2015, οι έρευνες συνεχίστηκαν με στρωματογραφικές ανασκαφές. Ο επικεφαλής των ερευνών Τριστάν Κάρτερ (Tristan Carter), υποστηρίζει: «αυτή τη στιγμή έχουμε στη διάθεσή μας χρονολογήσεις που ανάγουν την ανθρώπινη παρουσία στη θέση τουλάχιστον στα 100.000 χρόνια πριν» και δεν αποκλείει να επιβεβαιωθούν τα στοιχεία για χρονολογήσεις 200 με 250 χιλιάδες χρόνια πριν, οπότε δεν θα έχουμε την παρουσία μόνο του Νεάντερταλ, αλλά και του ανθρώπινου είδους που προηγήθηκε.
