Η Ίος (νιώτικο ιδίωμα: Νιος) είναι κυκλαδίτικο νησί του Αιγαίου πελάγους. Βρίσκεται ανάμεσα στη Νάξο, τη Σίκινο και τη Θήρα. Ο πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2021 είναι 2.299 κάτοικοι. Πρωτεύουσα του νησιού είναι η Χώρα Ίου. Οι ντόπιοι αυτοαποκαλούνται «Νιώτες».

Γεωγραφία

Η επιφάνεια της Ίου εκτιμάται στα 108,713 τ.χλμ., ενώ έχει μήκος ακτών 87 χιλιόμετρα. Βρίσκεται ανάμεσα στη Νάξο, τη Σίκινο και τη Θήρα. Οι σημαντικότεροι όρμοι του νησιού είναι ο Γιαλός, ο Μυλοπότας και το Μαγγανάρι. Η Ίος διαθέτει ένα από τα ασφαλέστερα λιμάνια των Κυκλάδων, στη δυτική πλευρά του νησιού, όπου βρίσκονται και οι μεγαλύτερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις του νησιού, ο Επάνω και ο Κάτω Κάμπος. Η Ίος απέχει 111 ν.μ. από το λιμάνι του Πειραιά, 72 ν.μ. από το Ηράκλειο και 55 ν.μ. από το λιμάνι της Ερμούπολης, της διοικητικής έδρας του νομού Κυκλάδων.

Παραλίες

Η πιο πολυσύχναστη παραλία του νησιού είναι ο Μυλοπότας, ο οποίος βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση από τη Χώρα, ενώ άλλες ωραίες παραλίες είναι το Μαγγανάρι, ο Γιαλός, το Κολιτσάνι, η Κουμπάρα, ο Κάλαμος, το Σαπουνόχωμα, η παραλία του Παπά, η παραλία της Ψάθης και η Αγία Θεοδότη. Επίσης υπάρχουν πολλές μικρότερες παραλίες, όπως οι Τρεις Κλεισιές, όπου η πρόσβαση των οποίων είναι αρκετά δύσκολη. Ο επισκέπτης του νησιού μπορεί να κάνει θαλάσσια σπορ. Ιστιοσανίδα, wake-boarding, τζετ σκι, καταδύσεις, ακόμα και kitesurfing είναι κάποια από αυτά. Στο Μυλοπότα και το Μαγγανάρι αλλά και στο Λιμάνι, λειτουργούν οργανωμένες επιχειρήσεις τέτοιου είδους.

Μονοπάτια

Τα μονοπάτια της Ίου αποτελούν κομμάτι από την ιστορία του τόπου. Αποτελούσαν το οδικό δίκτυο του νησιού για αιώνες ενώ τώρα αποτελούν σημαντικό στοιχείο του τουρισμού του νησιού - τόσο σημαντικό, που έχει αναγνωριστεί από την UNESCO. Η τέχνη της ξερολιθιάς που μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά και πλέον αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιά είναι το έκτο στοιχείο που εγγράφει η χώρα μας στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (UNESCO 2003). Και τα μονοπάτια της Ίου, οι ξερολιθικές αυτές κατασκευές, που χαράχτηκαν και οριοθέτησαν τις στράτες του νησιού. αποτελούν το χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της τέχνης. Τα μονοπάτια της Ίου βρίσκονται σε σχετικά χαμηλό υψόμετρο και η πεζοπορία σε αυτά δεν παρουσιάζει κάποια ιδιαίτερη δυσκολία. Είναι προσβάσιμα όλο τον χρόνο και κάθε περίοδος έχει τις δικές της ομορφιές. Οι πεζοπορικές διαδρομές είναι οι παρακάτω:

1.Χώρα, Σκάρκος, Εληνικά, Αγία Τριάδα, Άγιος Προκόπιος 2.Χώρα, Άγιος Σπυρίδων, Περιβόλια, Άγιος Προκόπιος, Άγιοι Ανάργυροι, παραλία Αγίας Θεοδότης 3.παραλία Αγίας Θεοδότης, παραλία Παλαιόκαστρου 4.Χώρα,Θέατρο, Άγιος Δημήτριος, Προφήτης Ηλίας, Ανεμογεννήτριες 5.Χώρα, Άγιος Δημήτριος, Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος, Άγιος Γεώργιος, Πύργος 6.Χώρα, παραλίες Κατσιβέλι, Μυλοπότας, Σαπουνόχωμα, Κλήμα, Πικρί Νερό Με τη βοήθεια εθελοντών μεγάλο τμήμα των μονοπατιών της Ίου έχουν καθαριστεί, σηματοδοτηθεί. Μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κανονίζονται συναντήσεις για το ποια από τις έξι πεζοπορικές διαδρομές θα καθαριστεί και τι ανάγκες υπάρχουν.

Δημογραφία

Η Ίος είχε πληθυσμό 1.838 άτομα στην απογραφή του 2001 και πρωτεύουσα του νησιού είναι η Χώρα ή Ίος με 1.632 κατοίκους. Στην απογραφή του 2011 η Ίος είχε πληθυσμό 2.030 άτομα. Εκτός από τη Χώρα άλλοι οικισμοί στο νησί είναι οι παραθαλάσσιοι Όρμος, Ψάθη, Αγία Θεοδότη, Μυλοπότας, το απομακρυσμένο Μαγγανάρι και ο Επάνω Κάμπος που βρίσκεται στο εσωτερικό της Ίου.

Ιστορία

Η Ίος πήρε το όνομά της στην αρχαιότητα από τη λέξη Ία, τα λουλούδια δηλαδή που φύτρωναν άφθονα στο νησί. Κατ' άλλους το όνομά της η Ίος το χρωστάει στη φοινικική λέξη Ίος, που σημαίνει σωρός από πέτρες. Στον λόφο Σκάρκο, κοντά στη δυτική ακτή του νησιού, με το φυσικό λιμάνι και τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις του Πάνω και Κάτω Κάμπου έχει εντοπιστεί ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς του Κυκλαδικού πολιτισμού. Ο οικισμός έχει χρονολογηθεί στην πρωτοκυκλαδική περίοδο ΙΙ (πολιτισμός Κέρου-Σύρου), περίπου 2.700 με 2.300 π.Χ.. Είναι κτισμένος στην ανατολική πλευρά του λόφου και έχει περίκεντρη οργάνωση. Αρχικά η Ίος φαίνεται πως κατοικήθηκε από τους Κάρες και αργότερα από τους Μινωίτες, τους Αχαιούς και τους Φοίνικες, οι οποίοι όμως αποχώρησαν από το νησί. Μάλιστα η Ίος ήταν γνωστή ως Φοινίκη. Τον 10ο π.Χ. αιώνα οι Ίωνες καταλαμβάνουν το νησί. Κατά τον Ηρόδοτο στην Ίο, την πατρίδα της μητέρας του, θάφτηκε ο Όμηρος. Αργότερα η Ίος προσχώρησε στην Αθηναϊκή συμμαχία και έπειτα πέρασε στην κυριαρχία των Μακεδόνων και των διαδόχων τους. Κατά την επικυριαρχία της Ρώμης και του Βυζαντίου το νησί περνά στην αφάνεια και μαστίζεται από πειρατικές επιδρομές. Το 1207 η Ίος περνάει στην επικυριαρχία του Μάρκου Σανούδου και το 1269 επανέρχεται στους Βυζαντινούς για να ακολουθήσει νέα περίοδος Ενετοκρατίας από το 1296 έως το 1537 οπότε και κατελήφθη από τους Τούρκους. Στις αρχές του 15ου αιώνα ο Μάρκος Κρίσπος εποίκησε το νησί με Αρβανίτες λόγω έλλειψης εργατικού δυναμικού. Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Ίος ήταν άντρο Γάλλων πειρατών, οι οποίοι μάλιστα το 1668 στη θαλάσσια περιοχή Μπουρλότο νίκησαν τον τουρκικό στόλο. Ο Τουρνεφόρ αναφέρει το 1700 πως στο νησί κατοικούσαν εκτός των Ελλήνων και ξένοι πειρατές. Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 συμμετείχε ενεργά και η Ίος, η οποία μάλιστα ήταν πατρίδα του Φιλικού Σπύρου Βαλέτα.

Εκκλησιαστικά

Σήμερα η Ίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Θήρας Αμοργού και Νήσων και ειδικότερα στην αρχιερατική περιφέρεια Θήρας. Το νησί είναι γνωστό για τις πολυάριθμες εκκλησίες του. Λέγεται μάλιστα ότι έχει 365 εκκλησίες και εκκλησάκια. Η πιο γνωστή είναι η Παναγία η Γκρεμιώτισσα, η οποία δεσπόζει στο πιο ψηλό σημείο της Χώρας. Επίσης η εκκλησία του Ευαγγελισμού ως μητρόπολη δεσπόζει στην κεντρική πλατεία της Χώρας του νησιού.

Πολιτισμός

Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Ίου (που δεν λειτουργεί) στεγάζεται στην οικία του Γάλλου σκηνοθέτη και πρώην διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών Jean Marie Drot. Στην περιοχή Τσουκαλαριά υπάρχει από το 1997 ανοιχτό θέατρο, χωρητικότητας 1000 θέσεων, που πήρε το όνομα του Οδυσσέα Ελύτη. Προβλέπεται επίσης να λειτουργήσει το Μουσείο Γαϊτη-Σίμωση, κοντά στο θέατρο Ελύτη.

Παράδοση

Τα παλαιότερα χρόνια, στο νησί φοριόταν η Παραδοσιακή ενδυμασία της Ίου, που διακρινόταν σε ανδρική και γυναικεία. Διατηρήθηκε ζωντανή μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα.

Εκπαίδευση

Σήμερα στην Ίο λειτουργούν τα εξής εκπαιδευτικά ιδρύματα: Νηπιαγωγείο Ίου, Δημοτικό Σχολείο Ίου, Βαλέτειο Γυμνάσιο Ίου με Λυκειακές Τάξεις, ΕΠΑ.Λ. Ίου. Το Δημοτικό σχολείο αριθμεί περισσότερα από 100 παιδιά και στεγάζεται σ΄ένα κλασικού τύπου κτήριο στο κέντρο σχεδόν της Χώρας ενώ το Γυμνάσιο και το ΕΠΑΛ αριθμεί περισσότερα από 97 παιδιά.

Νιώτικο Ιδίωμα

Το γλωσσικό ιδίωμα της Ίου βρίσκεται σήμερα σε συρρίκνωση και συναντάται μόνο μεταξύ των ηλικιωμένων κατοίκων. Ανήκει κατά την κλασική διάκριση των νεοελληνικών ιδιωμάτων του Γ. Χατζιδάκι στα νότια ιδιώματα και μάλιστα εκείνα που εμφανίζουν πολλά κοινά στοιχεία με την κρητική διάλεκτο.

Αξιοθέατα

Ο πετρόκτιστος Φάρος της Ίου δεσπόζει στην είσοδο του λιμανιού. Ο Φάρος είναι επισκέψιμος ακολουθώντας μία διαδρομή από την περιοχή «Κουμπάρα» της Ίου. Το θέατρο «Οδυσσέας Ελύτης» της Ίου είναι ένα ανοικτό θέατρο αρχαιοελληνικού τύπου σχεδιασμένο από τον Γερμανό αρχιτέκτονα και λάτρη της Ίου Peter Haupt. Το θέατρο «Οδυσσέας Ελύτης» μπορεί να φιλοξενήσει στις μαρμάρινες κερκίδες του 1100 θεατές και ο προσανατολισμός του προσφέρει μια εκπληκτική θέα στο Αιγαίο.

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

«Ίος: Ίος ανίκατε μάχαν». Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο τεύχος 73 σ. 38-49 (Σεπτ. 2001) Οθωναίος Θ. 1938: Η νήσος Ίος: ιστορία, λαογραφία, γενικά, Αθήναι. Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Ομάδας Βαλέτειου Γυμνασίου με Λυκειακές Τάξεις Ίου 1997: Εκκλησίες και Ξωκκλήσια της Ίου, Ίος. Σπαρτινού Μ.-Γ. 2004: Ίος: ιχνογραφώντας τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, Σύρος (Δήμος Ιητών). Τζαβάρας Ξ. 2005: Συμβολή στη μελέτη του νιώτικου ιδιώματος, Ίος (Δήμος Ιητών). Τζαβάρας Ξ. 2007: «Βαφτιστικά ονόματα της Ίου. Ταξινόμηση – Στατιστική Επεξεργασία», Πρακτικά του 4ου Ονοματολογικού Συνεδρίου με θέμα: ‘Ονοματολογικά Κυκλάδων’ (Τήνος, 20-22 Οκτωβρίου 2005), Αθήνα: 247-260. Φραγκούλη Δ. 2002: Νιώτικη Κοινωνία: εικόνες του χθες και του σήμερα, Αθήνα (Ελληνικά Γράμματα) Χριστοδουλάκης Ν. – Τ. Πανταζοπούλου 2001: Ίος, χρυσή ψηφίδα των Κυκλάδων, (GM DESIGN).

Περαιτέρω ανάγνωση

Χρήστου, Δάφνη (2004). Τα νησιά του Αιγαίου, Κυκλάδες. Αθήνα: Εκδόσεις Τουμπής. ISBN 978-960-5405-30-4. Τζαβάρας, Ξενοφών (2005). Συμβολή στη μελέτη του νιώτικου ιδιώματος. Ίος: Δήμος Ιητών. Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, τόμος 12ος (1928)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολιτιστική Πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου - egeonet.gr Δήμος Ιητών Live camera