Η Χώρα Αμοργού (ή Αμοργός) είναι χωριό και πρωτεύουσα της Αμοργού. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 397 κατοίκους και είναι ο μεγαλύτερος οικισμός του νησιού. Είναι κτισμένη στην ενδοχώρα της Αμοργού, σε υψόμετρο 350 μέτρων, κοντά στο κέντρο του νησιού. Η Χώρα αποτελεί διατηρητεό οικισμό, με τα λευκά κυκλαδίτικα σπίτια, στενά σοκάκια και εκκλησίες. Περιβάλλει το κάστρο, το οποίο κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα. Απέχει από τα Κατάπολα, το ένα από τα λιμάνια του νησιού, 5 χιλιόμετρα. Διοικητικά, είναι έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, του δήμου Αμοργού, της περιφερειακής ενότητας Νάξου, στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης, καθώς και των μεταβολών μετά από αυτό το πρόγραμμα. Πριν το σχέδιο Καποδίστριας και το πρόγραμμα Καλλικράτης, ανήκε στην επαρχία Θήρας του νομού Κυκλάδων, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Νήσων Αιγαίου.

Μέχρι το 1940 ο οικισμός ονομαζόταν Κάστρο (Χώρα).

Γεωγραφία

Η Χώρα Αμοργού είναι ημιορεινό χωριό της Αμοργού. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του κέντρου του νησιού, στις νότιες πλαγιές του βουνού Προφήτης Ηλίας (Άγιος Ηλίας, 700 μ.). Βλέπει στα ανατολικά σε απόκρημνη περιοχή προς τον ορμίσκο της Αγίας Άννας και τα Δωδεκάνησα (Αστυπάλαια) και, στα δυτικά, προς τον όρμο Καταπόλων και τις Μικρές Κυκλάδες. Είναι κτισμένη σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 320 και απέχει 5 χλμ περίπου από τα Κατάπολα, το κύριο λιμάνι του νησιού.

Τοπική κοινότητα

Η τοπική κοινότητα Χώρας Αμοργού είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ημιορεινός οικισμός, με έκταση 38,287 χμ² (2011). Περιλαμβάνει τον οικισμό Καστελόπετρα, καθώς και τους οικισμούς-νησίδες Άνυδρος, Γραμπονήσι, Κισίρι, Λιαδί, Μεγάλο Βιόκαστρο, Μικρό Βιόκαστρο, Νικουριά, Πατελίδι και Πλάκα Λιαδιού.

Πληθυσμός

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της τοπικής κοινότητας)

Διοικητικές μεταβολές μέχρι τον «Καλλικράτη»

Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 1835 ως Κάστρο (Χώρα) και ορίστηκε έδρα του δήμου Αμοργού. Το 1912 αποσπάστηκε από τον δήμο Αμοργού και ορίστηκε έδρα της κοινότητας Αμοργού. Το 1940 η ονομασία του οικισμού διορθώθηκε σε Αμοργός. Το 1991 αποσπάστηκε από την επαρχία Θήρας και εντάχθηκε στην επαρχία Νάξου του νομού Κυκλάδων. Με το ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997 αποσπάστηκε από την κοινότητα κοινότητα Αιγιάλης και προσαρτήθηκε στον δήμο Αμοργού.

Γενικά στοιχεία

Η Χώρα Αμοργού, κτισμένη στην ενδοχώρα του νησιού αποτελεί διατηρητεό οικισμό. Περιβάλλει επιβλητικό βράχο με το κάστρο στην κορυφή του, το οποίο κατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα. Αποτελεί χαρακτηριστικό οικιστικό συγκρότημα αιγαιοπελαγίτικης αρχιτεκτονικής. Τα σπίτια έχουν επίπεδες στέγες, τοξωτά ανώφλια θυρών και παραθύρων, οι εκκλησίες είναι κεραμοσκέπαστες και τρουλαίες, και υπάρχουν στενοί δρόμοι και σκολιοί. Έχει δύο πλατείες, τη Κάτω και τη Απάνω Λόζα, που περικλείονται από τη Μητρόπολη και το Δημαρχείο.

Ιστορικά στοιχεία

Στην περιοχή της Χώρας Αμοργού υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από την 3η π.Χ. χιλιετία, αλλά λίγα είναι γνωστά για τις μετέπειτα χιλιετίες. Σε αρκετές εκκλησίες υπάρχουν κιονόκρανα και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη άγνωστης προέλευσης. Η Χώρα άρχισε να δημιουργείται στους πρώτους βυζαντινούς χρόνους βόρεια και ανατολικά του κάστρου. Τον 7ο-9ο αιώνα μ.Χ. λόγω των επιθέσεων των Σαρακηνών, οι κάτοικοι των παραλίων εγκαταστάθηκαν στην ενδοχώρα. Η Χώρα περιβάλλεται από λόφους και είναι αθέατη από τη θάλασσα. Το κάστρο οχυρώθηκε από τους Ιερεμία και Ανδρέα Γκύζη το 1207, στα πρώτα χρόνια της Ενετοκρατίας και ο οικισμός επεκτάθηκε και νότια του κάστρου. Μετά την κατάκτηση της Αμοργού από τους Τούρκους το 1537, η Χώρα άκμασε και πολλές εκκλησίες ανακαινίστηκαν, ενώ κατασκευάστηκαν και καινούργιες.

Αξιοθέατα και διατηρητέα

Το Κάστρο του 13ου αιώνα, στην κορυφή επιβλητικού βράχου που δεσπόζει στο χωριό. Σώζονται τμήματα του τείχους με πολεμίστρες. Από το Κάστρο είχε πάρει την παλαιότερη ονομασία του ο οικισμός Το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στην είσοδο του κάστρου Η βυζαντινή εκκλησία της Κερά Λεούσας, κάτω από το κάστρο Η εκκλησία της Παναγίας, μητροπολιτικός ναός, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και τον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο Οι μεταβυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Θωμά, του Αγίου Θαλελαίου και του Σταυρού Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης και Αγίου Στεφάνου (δισυπόστατη), μετόχι της Παναγίας Χοζοβιώτισσας Οι εκκλησίες των Αγίων Πάντων, της Ζωοδόχου Πηγής και των Τριών Ιεραρχών Ο Πύργος Γαβρά, (18ος αιώνας), μνημείο της Ενετοκρατίας, που στεγάζει το αρχαιολογικό μουσείο (συλλογή) του νησιού. Περιλαμβάνει αντικείμενα Προϊστορικών Χρόνων, αρχιτεκτονικά μέλη, επιγραφές, αγάλματα, κεραμικά, κ.α. Το κτήριο του Γυμνασίου (21 Ιουνίου 1829), το πρώτο μεταεπαναστατικό της χώρας –όπως αναφέρει η ιδρυτική επιγραφή Ο Κάτω Λάκκος, στέρνα που χρησίμευε στην ύδρευση του οικισμού κατά τον Μεσαίωνα Οι δύο Πύργοι Ελληνιστικής περιόδου, ένας στη θέση «Τερλάκι» βορειοδυτικά του οικισμού και ο άλλος στη θέση «Ρίχτι», βόρεια του οικισμού Η σειρά ανεμόμυλων χωρίς πανιά, στη ράχη νότια του οικισμού, σε διαδοχικά υψώματα Η παραλία της Αγίας Άννας, από τις γνωστότερες και γραφικότερες του νησιού, νοτιοανατολικά του οικισμού

Μονή Χοζοβιώτισσας

Κοντά στη Χώρα Αμοργού, 2,5 χλμ. βορειοδυτικά, βρίσκεται το σημαντικότερο μοναστηριακό κτίσμα του νησιού και από τα σημαντικότερα του ελλαδικού χώρου, η Μονή Παναγίας Χοζοβιώτισσας, ή απλά Χοζοβιώτισσα. Το μοναστήρι είναι κτισμένο καθ’ ύψος σε επιβλητική ορθοπλαγιά, σε δυσπρόσιτη τοποθεσία που βλέπει προς τα Δωδεκάνησα. Είναι κτίσμα του 1088 και για την ίδρυσή του υπάρχουν δύο εκδοχές: σύμφωνα με την πρώτη -και επικρατέστερη- εκδοχή ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό, για να στεγάσει την εικόνα της Παναγίας (έργο του ευαγγελιστή Λουκά) που ήρθε με θαυματουργό τρόπο από το Χόζοβο της Παλαιστίνης, κατά την περίοδο της Εικονομαχίας. Σύμφωνα με την δεύτερη εκδοχή, το μοναστήρι ιδρύθηκε παλαιότερα, τον 9ο αιώνα, από μοναχούς της Παλαιστίνης και ανακαινίστηκε αργότερα από τον Κομνηνό.

Πεζοπορία

Η Χώρα Αμοργού, λόγω της θέσης της στο νησί, είναι το σημείο αφετηρίας ή τερματισμού πολλών μονοπατιών που έχουν σηματοδοτηθεί, με κυριότερα αυτά προς την Αιγιάλη, προς τα Κατάπολα και προς τις απόκρημνες κεντρικές κορυφές της Αμοργού.

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1981, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ) Περιοδικό «Διακοπές», εκδ. Δ.Ο.Λ., 2010 Χάρτες «Ανάβαση» (Αμοργός 1:40.000) eetaa.gr