Για οικισμό με το ίδιο όνομα δείτε το λήμμα:Βώλακας Δράμας

Ο Βώλακας ή Βώλαξ ή Βωλάξ(Βῶλαξ) είναι χωριό της Τήνου.

Πληροφορίες

Σε χειρόγραφο του καθολικού επισκόπου αναφέρεται ως Vulacus.. Μεσαιωνικό καθολικό χωριό με περίπου 53 μόνιμους κατοίκους (απογραφή του 2011). Χτισμένο σε υψόμετρο 284 μέτρα, σε ένα μικρό οροπέδιο στη μέση της Τήνου, περιτριγυριζόμενο από πέτρες και μεγάλους σφαιρικούς γρανιτένιους βράχους ηφαιστειογενούς προέλευσης. Πάντα ήταν, και είναι ακόμη, το χωριό της καλαθοπλεκτικής από την οποία και ζει. Δεν γνωρίζουμε αν υπήρχαν σημαντικά πρόσωπα, που να ξεπερνούσαν τα στενά όρια του χωριού, τουλάχιστον μέχρι τον 18ο αι. Μολαταύτα, εντοιχισμένο σε σπίτι του χωριού βρίσκουμε το μαρμάρινο οικόσημο του Οίκου των βενετών πατρικίων Valier. Ο Οίκος αυτός έδωσε μεταξύ άλλων δύο δόγηδες της Βενετίας τον 17ο αι.: τον 102ο δόγη Berticci Valier (1656-1658) και τον 109ο Silvestro Valier (1694-1700) με δικά του νομίσματα. Στην ίδια οικία, στο κατώι της, μετά από ανακατασκευή, βρέθηκε μικρή σφαίρα κανονιού («μπάλα») από παλιά βομβάρδα πολιορκίας (προφανώς του Kάστρου στο Εξώμβουργο), που είχε χρησιμοποιηθεί ως δομικό υλικό της τοιχοποιίας. Το χωριό ανήκε, κατά την πρώτη δεκαετία του 1600, στην 18η διοικητική μονάδα της Tήνου που την αποτελούσαν τα τρία γειτονικά χωριά (Cicaladho, Cumaro, Vulacus) όπου υπήρχε προφανώς κάποια αναλλαγή των χωριών στην εκάστοτε εκπροσώπησή τους. Στα αρχεία της Καθολικής Αρχιεπισκοπής μαρτυρείται πως σε έρανο των καθολικών ενοριών του νησιού για την ενίσχυση του επαναστατικού αγώνα (1823), η Βωλάξ συνεισέφερε με 407 γρόσια. [Γ. Δώριζας, Η Τήνος επί Τουρκοκρατίας, σελ. 314] Το 1940, σε αντίστοιχο κατάλογο (colletta) μετά τον στυγερό τορπιλλισμό από τους Ιταλούς, βλέπουμε ότι το χωριό συνεισφέρει με 250 δραχμές της εποχής εκείνης για την ναυπήγηση της νέας «Έλλης». Η Βωλάξ έχει τη δική της ζωντανή προσφορά, τόσο στον κλήρο όσο και στον μοναχισμό με γνωστότερο όλων τον ιερέα δον Γιώργη Φυρίγο (1877-1940). Πολλά δεν ξέρουμε ακόμη, για τυχόν παρουσία κατοίκων του χωριού με ενεργό συμμετοχή στα τοπικά πράγματα. Στο δηματολόγιο του παλαιού Δήμου Σωσθενίου συναντούμε έναν βωλακίτη με την ιδιότητα του γραμματέα, με έτος γέννησης το 1840, χωρίς όμως τόπο υπηρεσίας. Σήμερα στο χωριό υπάρχει ένα μικρό λαογραφικό μουσείο που λειτουργεί από το Πάσχα μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και ένα καλαίσθητο υπαίθριο πέτρινο θέατρο 300 θέσεων, όπου το καλοκαίρι γίνονται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Την περίοδο του Πάσχα, αναρριχητές απ' όλο τον κόσμο μαζεύονται για να κάνουν bouldering στα βράχια. Το χωριό διαθέτει δύο εστιατόρια και 4-5 καταστήματα πώλησης καλαθιών και άλλων παραδοσιακών προϊόντων της τηνιακής γης. Κάθε χρόνο, γίνονται δύο πανηγύρια. Την Πέμπτη του Πάσχα στην «Παναγία Καλαμάν», όπου γιορτάζεται η «μαράντα» με σουβλιστά αρνιά, κρασί και μουσική, και στις 8 Σεπτεμβρίου που το χωριό εορτάζει τη γέννηση της Θεοτόκου (όνομα της ενορίας του).

Ιστορικά στοιχεία

Το πότε κτίστηκε είναι αδύνατον να προσδιοριστεί, ωστόσο είναι από τα παλαιότερα του νησιού. Πιθανότατα να είναι μεταβυζαντινό και σίγουρα υπήρξε τον μεσαίωνα. Δεν αποκλείεται πάντως η ευρύτερη περιοχή να κατοικήθηκε πάνω από 2.000 χρόνια π.Χ., επειδή έχουν βρεθεί κάποια κομμάτια οψιδιανού αυτής της περιόδου. Η πρώτη επίσημη καταγραφή του χωριού Βωλάξ, προέρχεται από τα κρατικά έγγραφα της βενετικής διοίκησης του 1618 (ASVe, Duca Di Candia, Busta 92) που βρίσκονται στην Ιταλία. Άλλο επίσημο έγγραφο βρίσκεται στον Κατάλογο Πρωτόγερων στην ποιμαντορική επίσκεψη του επισκόπου Νικόλαου Ρήγου στις 13 Φεβρουαρίου 1642. Τον Νοέμβριο/Δεκέμβριο του 1700 (Κώδιξ 4 ΑΚΤ) υπήρχαν 58 οικισμοί στην Τήνο και ένας από αυτούς ήταν η Βωλάξ. Στο Relation d' un voyage du Levant (J. Pitton De Tournefort, Παρίσι 1717), ο Βώλακας καταγράφεται στα κυριότερα χωριά της Τήνου. Ο ενοριακός κώδικας του χωριού Libro Maestro Della Chiesa Parrocchiale Di Vulacus (1849-1900), φυλάσσεται στα αρχεία της

Καθολικής Αρχιεπισκοπής στην Ξινάρα και «επιβίωσε» χάρη στην αγαθή τύχη του π. Μάρκου Φώσκολου. Χωρίζεται σε οκτώ μέρη, όπου τα κυριότερα από αυτά είναι η καταγραφή των εκκλησιών του χωριού (Obblighi de Messe, e Lampadi delle Chiesolle appartenenti alla Chiesa Parrocchiale di Vulacus), οι θάνατοι (Libro dei Morti) και οι βαπτίσεις που με συρραφή από παλιότερο κώδικα 38 σελίδων, ξεκινούν από το έτος 1749 (Libro de' Battesimi). Λόγω του ιδιαίτερου γεωλογικού ενδιαφέροντος, έχουμε μεμονωμένες επισκέψεις στο χωριό από τα τέλη του 18ου αι. και, κυρίως, από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, με πιο γνωστές τη γαλλική επιστημονική αποστολή του J. B. Bory de Saint Vincent (1834-1836) και αυτή του απεσταλμένου Γερμανού γεωλόγου Karl Gustav Fiedler (1835-1837) που ταξίδεψε στα περισσότερα μέρη του τότε Ελληνικού Βασιλείου, ώσπου ο Όθωνας να του απονείμει τον Σταυρό του Ελληνικού Τάγματος του Σωτήρος και τον τοποθετήσει διευθυντή στα Ελληνικά Ορυχεία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 το Πανεπιστήμιο Αθηνών υπέβαλε υπόμνημα προς τη Διεθνή Ένωση Γεωλογικών Επιστημών και προς το IΓME για τη διατήρηση της γεωμορφολογικής αυτής κληρονομιάς.

Ονομασία

Το όνομά του το χωριό το οφείλει στους μεγάλους γρανιτένιους βράχους που το περιβάλλουν και είναι κομμάτι του ίδιου του οικισμού: από τον τόπο με τα βράχια, στους βολάκους. Ο τηνιακός ιδιωματισμός έχει την συνήθεια να «αφαιρεί» γράμματα και λόγω του ότι τα ονόματα μεταδίδονται προφορικά είχαμε την μεταβολή από τους βολάκ(ου)ς στην περιοχή Βολάκ'ς > Βολάξ . Η «βαριά προφορά» Βουλάκ(ου)ς αποδόθηκε πρώτα στα λατινικά ως Vulacus και αργότερα στα ελληνικά ως Βώλακας, Bώλαξ. Η ακριβής φωνολογική απόδοση αποτέλεσε ένα σχετικό ζήτημα. Παρά την ίδια ρίζα (Vola-), η κατάληξη διαφοροποιήθηκε στα κατά καιρούς έγγραφα (διαθήκες, προικοσύμφωνα, αγορές γης ή άλλου οικονομικού χαρακτήρα, εκκλησιαστικές καταχωρίσεις).

Ενδεικτικά ακολουθούν ορισμένες παραλλαγές, από τις 38 διαφορετικές που έχουν καταμετρηθεί: Vulacus (1642 Νικόλαος Pήγος, επίσκοπος Tήνου), Volakos (1717 Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ, βοτανολόγος, περιηγητής), Volasco (1756 Πέτρος Mάρτυς ντε Στέφανι, αρχιεπίσκοπος Παροναξίας), Vollakos (1809 Μαρκάκης Φίλιππος Ζαλλώνης, ιατρός, συγγραφέας), Wollax (1840 Kάρλ Γκούσταβ Φίντλερ, γεωλόγος, περιηγητής), Βωλάξ (1871 Ξαβέριος Λάνδερερ, χημικός, ακαδημαϊκός), Volaccos (τέλη 19ου αι. ανώνυμη ουρσουλίνα μοναχή), Bώλακας (1888 Δημήτριος Μαυρομαράς, διδάσκαλος) κ.α. Παραλλαγές στο όνομα του χωριού εμφανίζονται και σε διάφορους χάρτες: Στην παλαιότερη καταγραφή του χωριού που έχει βρεθεί σε χάρτη εμφανίζεται ως Vollakos (1809) (Marcaky Zallony, Voyage à Tine, l' une des îles de l' Archipel de la Grèce, σε χάραξη του J.D. Barbié du Bocage). Σε άλλον χάρτη, που εκτυπώθηκε στο Παρίσι (σε χάραξη J. B. Bory de Saint Vincent) καταγράφεται ως Bollakos (1838) . Ως Βωλάξ στον χάρτη που εκτυπώθηκε στην Αθήνα, το 1892 (σε χάραξη Ν. Σταυλά). Ένα άλλο ζήτημα ορθής γραφής εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του '90, και αφορούσε τη χρήση του «ο» ή του «ω» στην ονομασία Βωλάξ. Η «απάντηση» δόθηκε μέσα από το έργο του Ησύχιου και είναι με «ω» (βώλαξ).

Διοικητικές μεταβολές μέχρι τον «Καλλικράτη»

ΦΕΚ 4Α - 26/02/1835. Αναφέρεται πως ο οικισμός Βώλαξ προσαρτάται στο νεοσύστατο δήμο Στενής, ο οποίος έχει έδρα τον οικισμό Στενή. ΦΕΚ 50Α - 25/07/1879. Αναφέρεται πως ο οικισμός προσαρτάται στον δήμο Σωσθενίου, δήμος που προήλθε από τη μετονομασία του Δ. Στενής. ΦΕΚ 261Α - 31/08/1912. Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Σωσθενίου και προσαρτάται στην κοινότητα Φαλατάδου Τήνου. ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997. Ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Φαλατάδου και προσαρτάται στο δήμο Εξωμβούργου. ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010. Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Εξωμβούργου και προσαρτάται στο δήμο Τήνου. (Πηγή: eetaa.gr)

Απογραφές

Η πρώτη γνωστή μαρτυρία για τον πληθυσμό της Tήνου ανάγεται στο 1470. Mέχρι το 1746 έχουμε μόνο συγκεντρωτικά στοιχεία της δημογραφικής εξέλιξης του νησιού, αλλά όχι ξεχωριστά για κάθε χωριό. Από το 1756 υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία για το έμψυχο δυναμικό του κάθε χωριού, αν και αυτές οι απογραφές δεν πρέπει να λαμβάνονται ως «απολύτως αξιόπιστες». Για να είμαστε πραγματιστές, ακόμα και οι πρόσφατες γενικές απογραφές δεν πρέπει να θεωρούνται αντικειμενικές. Είναι γνωστό ότι τις τελευταίες δεκαετίες αλλοιώθηκαν τα δεδομένα με την μεταφορά ετεροδημοτών από τα αστικά κέντρα προς την ύπαιθρο, για οικονομικούς και διοικητικούς λόγους που ενδιέφεραν τις μικρές κοινότητες. Αυτό, για το χωριό της Βωλάξ, φαίνεται στην πληθυσμιακή αύξηση 44,18% κατά τη δεκαετία '80-'90, η οποία δεν δικαιολογείται από την δημογραφική εξέλιξη. Όμως και στην τελευταία απογραφή του 2011, όπως και σε πολλά μέρη της υπόλοιπης Ελλάδας, παρατηρήθηκε σχετική ομαδική μετακίνηση κατοίκων της Αθήνας με σκοπό την απογραφή τους εντός του οικισμού. Πόσω μάλλον, θα μπορούσαμε να αμφιβάλλουμε για τα αποτελέσματα παλαιοτέρων απογραφών που δεν έγιναν με αντικειμενικά ή επιστημονικά κριτήρια: συχνά καταγράφονται κάτοικοι που έφυγαν από το χωριό (συνήθως για την Κωνσταντινούπολη· κοπέλες που έφευγαν «να κάνουν την προίκα τους», εργαζόμενες ως υπηρέτριες σε σπίτια πλουσίων Ελλήνων) κα υπήρχε η πεποίθηση ότι θα παλιννοστήσουν. Από την άλλη, καταχώριζαν μόνο αυτούς που είχαν συμπληρώσει το όγδοο έτος της ηλικίας τους και πάνω, ως ενεργό πληθυσμό. Συνεπώς, παιδιά μέχρι εφτά χρονών απουσιάζουν. Σε κάποιες πάλι απογραφές, υπάρχει άθροισμα περισσοτέρων κοινοτήτων μαζί με συνέπεια να παρατηρούνται μεγάλες αποκλίσεις σε μικρό χρονικό διάστημα (ένα ακραίο παράδειγμα: οι κάτοικοι του Δήμου Σωσθενίου το 1855 είναι 2.930 και την επόμενη χρονιά 4.650!). Συνεπώς, τα δεδομένα που έχουμε πρέπει να θεωρηθούν περισσότερο ως ενδεικτικά και αντιπροσωπευτικά παρά ως απόλυτα. Οι απογραφές των κατοίκων της Βωλάξ προέρχονται από τις εξής πηγές: α) Αρχεία Καθολικής Αρχιεπισκοπής (αφού ο οικισμός είναι καθολικού δόγματος) [*]· β) απογραφές του οικισμού μέσα από τον Ενοριακό Kώδικα «Libro Maestro di Vulacus» (ενότητα Catalogo delle famiglie di Volax, σελ. 65 κ.ε.) [**]· γ) δημοτικά μητρώα (Σωσθενίου–Περαίας [1855])· δ) επίσημες Απογραφές Ελληνικού Κράτους (1879 μέχρι σήμερα) [***]. Για τις απογραφές της Ελληνικής Πολιτείας να αναφέρουμε τα εξής: α) αυτή του 1879, αναφέρεται συχνά ως «απογραφή του 1884», επειδή το βιβλίο που την παρουσίαζε ήταν έκδοσης 1884· β) μετά την κατάργηση των δήμων και την σύσταση των κοινοτήτων το 1912, δημιουργείται ο θεσμός του ληξιάρχου (που ξεκινάει την 1η Ιανουαρίου 1932) και οι απογραφές γίνονται με σύγχρονα κριτήρια· γ) από την απογραφή του 1920 η Βωλάξ υπολογίζεται στην Κοινότητα Στενής-Φαλατάδου· δ) από το 1999 το χωριό υπολογίζεται στον Δήμο Εξωμβούργου· ε) από την απογραφή του 2011 η Βωλάξ ανήκει πλέον στον Δήμο Tήνου. Ο Δήμος Tήνου δημιουργείται (ΦΕΚ Α87, 07.06.2010) με το Πρόγραμμα Καλλικράτης από την συνένωση των προϋπαρχόντων τριών δήμων του νησιού (Τήνου, Εξωμβούργου και Κοινότητας Πανόρμου).

Παραπομπές

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

Δήμος Εξωμβούργου Αρχειοθετήθηκε 2021-02-24 στο Wayback Machine. Ιστοσελίδα φίλων του χωριού Βώλαξ και Αναρρίχηση