Η Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου είναι μια από τις Μητροπόλεις των λεγομένων «Νέων Χωρών». Έδρα της είναι η Ξάνθη , ενώ ο τίτλος της περιλαμβάνει την αρχαία ιστορική πόλη Περιθεώριον. Σημερινός Μητροπολίτης της είναι ο Παντελεήμων Καλαφάτης. Ο Μητροπολιτικός Ναός είναι αφιερωμένος στον Τίμιο Πρόδρομο, ενώ ο Καθεδρικός στην Του Θεού Σοφία. Η Μητρόπολη έχει συνολικά 86 ενορίες.

Ιστορία

Πρωτοχριστιανικά & Βυζαντινά χρόνια

Εικάζεται πως πέρασε από την περιοχή ο Ευαγγελιστής Λουκάς, αφού ο Παύλος τον άφησε στους Φιλλίπους. Αργότερα, στο σημερινό νομό Ξάνθης υπήρχαν 4 Επίσκοπές: Ξανθείας, Περιθεωρίου, Πολυστύλου (Άβδηρα) & Πόρων (Πόρτο Λάγος).

Επισκοπή Τοπείρου (Ξανθείας): οι πρώτες πληροφορίες γι' αυτήν προέρχονται από τους Πρωτοβυζαντινούς αιώνες. Από τα τέλη του 4ου αιώνα ο Μητροπολίτη Τραϊανουπόλεως είχε αναδειχθεί επισκοπή. Επισκοπή Περιθεωρίου: Το Περιθεώριο βρίσκεται στο ΒΔ άκρο της λίμνης Βιστωνίδας. Συναντάται και με το όνομα Αναστασιούπολη. Κατά τον 6ο αιώνα είχε είδη αναδειχθεί σε Επισκοπή και υπαγόταν και αυτή στη Μητρόπολη Τραϊανουπόλεως. Λόγω συνεχών επιδρομών από Τούρκικα φύλα η περιοχή ερήμωσε και τα εδάφη της περιήλθαν στις Πατριαρχικές Εξαρχίες. Κατά το έτος 879 μ.Χ. ο επίσκοπος Ξάνθειας Γεώργιος, αναφέρεται να συμμετέχει στην Δ΄ Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (εν Αγία Σοφία) που συγκάλεσε ο Μέγας Φώτιος. Στη ίδια Σύνοδο παρέστησαν από την περιοχή του σημερινού Νομού Ξάνθης οι επίσκοποι Περιθεωρίου, Πολυστύλου (Αβδήρων) και Πόρων (σημερινό Πόρτο Λάγος). Η συμμετοχή της Ξάνθειας στη Σύνοδο φανερώνει ότι, ήδη, κατά τον 9ο αιώνα μ.Χ. όταν απέκτησε επισκοπή και καθ' όλη τη διάρκεια της βυζαντινής ιστορίας, η πόλη αποτελούσε σημαντικό κέντρο. Η επισκοπή της Ξάνθειας λόγω αύξησης του πληθυσμού της προήχθη σε αρχιεπισκοπή γύρω στο 1300 και ακολούθως κατά τα έτη 1341 - 1345 αναδείχθηκε σε μητρόπολη. Στην εποχή του Ιουστινιανού το Περιθεώριο απαντάται με την ονομασία Αναστασιούπολη. Κατά τον Προκόπιο η μετονομασία έγινε επί Αυτοκράτορος του Βυζαντίου Αναστασίου του Α (491 – 518 μ.Χ.) ο οποίος και έδωσε το όνομά του σ’ αυτή. Σύμφωνα με τις σημειώσεις του πατριάρχη Νικολάου Α΄ Μυστικού όμως η πόλη Περιθεώριον ήταν γνωστή νωρίτερα ως ξεχωριστή πόλη από την Αναστασιούπολη, με ξεχωριστή επισκοπή. Η Αναστασιούπολη κατά τον 6ο αιώνα είχε αναδειχθεί εκκλησιαστικώς σε επισκοπή η οποία υπαγόταν στον μητροπολίτη Τραϊανουπόλεως όπως και η παρακείμενη Τόπειρος. Κατά τα έτη 550 – 613 αναφέρεται ως επίσκοπος αυτής ο «περίφημος αρχιμανδρίτης και επίσκοπος» Άγιος Θεόδωρος ο Συκεώτης, η μνήμη του οποίου τιμάται στις 22 Απριλίου. Στη Ζ Οικουμενική Σύνοδο του 787 αναφέρεται ως Επίσκοπος, Αναστασιουπόλεως ο Θεόφιλος, κατά δε την επί Φωτίου Σύνοδο του 879 ο Μαριανός.

Τουρκοκρατία

Λόγω των πολλών εξόδων και φόρων που το κράτος επέβαλε, αποφασίστηκε από το Πατριαρχείο η συνένωση των δυο Επισκοπών, Τοπείρου και Περιθεωρίου, σε μια ενιαία Μητρόπολη με την ονομασία "Ξάνθης & Περιθεωρίου". Ωστόσο πάλι υπήρχε μεγάλη οικονομική επιβάρυνση, το 1721 προσάρτησε όλη την επαρχία της Καβάλας καθώς και την περιοχή της Ελευθερούπολης μέχρι το Παγγαίο και τον ποταμό Στρυμώνα. Καθ' όλη τη Τουρκοκρατία η Μητρόπολη Ξανθείας αποτέλεσε μεγάλο Πνευματικό κέντρο και καταφύγιο για τους υποδουλωμένους Έλληνες.

Κατοχές

Κατά τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο, στις 13 Ιουλίου 1913, η Ξάνθη απελευθερώθηκε για πρώτη φορά από τον ελληνικό στρατό. Ωστόσο η απελευθέρωση κράτησε μόλις 15 ημέρες, αφού με τη Συνθήκη Βουκουρεστίου (1913), όλη η Θράκη αποδόθηκε στη Βουλγαρία και ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε μέχρι τις 10 Αυγούστου να εγκαταλείψει αυτά τα εδάφη. Η δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή αποδείχτηκε ιδιαίτερα οδυνηρή. Με τη βεβαιότητα της μόνιμης και νομότυπης παρουσίας, η Βουλγαρία συνέχισε και ενέτεινε την πολιτική της εθνοκάθαρσης. Πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και μετακινήθηκαν σε περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας. Όσοι Έλληνες αντιστεκόταν, φυλακίζονταν και η περιουσία τους δημευόταν, ενώ πολλοί εξορίστηκαν στη Βουλγαρία. Πλήθος ιερέων διώχθηκαν και βασανίσθηκαν. Στη διάρκεια της δεύτερης Βουλγαρικής Κατοχής κλάπηκαν από τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό, και κρατούνται έως σήμερα στη Βουλγαρία, τα κειμήλια από τη Μονή Παναγίας Καλαμούς και τη Μονή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας. Μάλιστα 33 μοναχοί της Μονής Παναγίας Καλαμούς αποτέλεσαν θύματα των θηριωδιών των Βουλγάρων κατακτητών κατά την περίοδο της κατοχής 1913-1919 καθώς εκτελέστηκαν από τον βουλγαρικό κατοχικό στρατό.

Επισκοπικός κατάλογος

Αγιολογία

Τίμιος Πρόδρομος, πολιούχος Ξάνθης (Μητροπολιτικός Ναός - 29 Αυγούστου) Άγιος Θεοφάνης επίσκοπος Περιθεωρίου (3 Μαΐου) Άγιος Θεόφιλος Επίσκοπος, Αναστασιουπόλεως, που συμμετείχε στη Ζ' Οικουμενική Σύνοδο του 787 Άγιος Γεώργιος επίσκοπος Ξάνθειας, Άγιος Ιάκωβος επίσκοπος Περιθεωρίου, Άγιος Νικηφόρος επίσκοπος Πόρων, Άγιος Δημήτριος επίσκοπος Πολυστύλου, Άγιος Τρύφων επίσκοπος Τοπείρου, Άγιος Μαριανός επίσκοπος Αναστασιουπόλεως που συμμετείχαν στην Δ΄ Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (εν Αγία Σοφία) επί Φωτίου το 879 Άγιος Θεόδωρος ο Συκεώτης επίσκοπος Αναστασιουπόλεως Άγιοι 33 μοναχοί της Μονής Παναγίας Καλαμούς Ξάνθης οι οποίοι υπήρξαν θύματα των θηριωδιών των βουλγάρων κατακτητών κατά την περίοδο της κατοχής 1913-1919. Στις 23 Σεπτεμβρίου 2019 ο Μητροπολίτης Παντελεήμων προέβη στην ανακομιδή των λειψάνων των 33 μαρτύρων και προχώρησε τις διαδικασίες που προβλέπονται για την αγιοκατάταξή τους υπό του Οικουμενικού Πατριαρχείου. εορτή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας ( 15 Αυγούστου) εορτή Παναγίας Καλαμούς (23 Αυγούστου) εορτή Ταξιαρχών (Σταυρούπολη-8 Νοεμβρίου) Τα Ελευθέρια της Ξάνθης στις 4 Οκτωβρίου.

Μονές

Στην Μητρόπολη υπάγονται 4 Μοναστήρια.

Αντρικές Μονές

Παναγία Αρχαγγελιώτισσα: Βρίσκεται βορειοανατολικά της Ξάνθης, πάνω από τη συνοικία Σαμακώβ. Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για την ιστορική πορεία του μοναστηριού. Όλο το χρόνο, αλλά ιδίως των δεκαπενταύγουστο, γίνεται στη μονή Πανθρακικό προσκύνημα. Παμμέγιστοι Ταξιάρχες: Βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης. Το 1974 μετά από πυρκαγιά, καταστράφηκαν πολλοί χώροι της μονής, πλήν του καθολικού. Στη θέση τους χτίστηκαν κτήρια με αίθουσες διδακαλίας.

Γυναικείες Μονές

Παναγία Καλαμού: Βρίσκεται βόρεια της πόλης. Κτίσμα μόλις του 20ου αιώνα, με προηγούμενη όμως ιστορία. Σύμφωνα με την παράδοση, κτίσθηκε κατά τους εικονομαχικούς χρόνους από εικονόφιλους μοναχούς. Η ονομασία του μοναστηριού οφείλεται στην εικόνας της παναγίας που βρέθηκε μέσα σε μια καλαμιά. Αγία Ειρήνη: Βρίσκεται στα βορειοανατολικά της Ξάνθης, απέναντι από το στρατιωτικό Νοσοκομείο της πόλης. Κτίσθηκε το 1972 .

Εκκλησιαστική Σχολή

Σήμερα στον χώρο της μονή των Ταξιαρχών έχουν κτισθεί αίθουσες διδασκαλίας που απαρτίζουν το Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο- Λύκειο της Πόλης. Μαθητές από όλη τη Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία φοιτούν στη σχολή.

Κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο

Η Μητρόπολη επιτελεί πλούσιο κοινωνικό έργο έχοντας διάφορες φιλανθρωπικές δομές, όπως την Τράπεζα της Αγάπης, κοινωνικό Φαρμακείο και Ιατρείο, κοινωνικό παντοπωλείο, τράπεζες αίματος, φιλόπτωχα ταμεία, ταμεία για υποτροφίες και επιδόματα. Επιπλέον, διαθέτει την Μονάδα ανοιχτής φροντίδας ηλικιωμένων «Άγιος Παντελεήμων». Κατά καιρούς η Μητρόπολη βοηθάει Νοσηλευτικά ιδρύματα (όπως το Γενικό Νοσοκομείο Ξάνθης το 2020) και άλλους φορείς.

Υποσημειώσεις και παραπομπές

Υποσημειώσεις

Παραπομπές

Πηγές

Αποστολόπουλος, Δημήτρης Γ. (1987). Η Νομική Συναγωγή Του Δοσιθέου. Μία Πηγή Και Ένα Τεκμήριο. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών.