Τα Άβδηρα (Κατά Μεσής) είναι κωμόπολη του Νομού Ξάνθης της Θράκης στον Νέστο ποταμό. Υπήρξε πατρίδα του φιλόσοφου Δημόκριτου, του σοφιστή Πρωταγόρα, καθώς και του Λεύκιππου, Εκαταίου, Βίωνα, και Αναξάρχου. Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει τα Άβδηρα ως Άβδηρον ενώ στη Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου απαντάται και ως (θηλ.) η Άβδηρα. Με το ίδιο όνομα απαντάται σήμερα ο δήμος Αβδήρων κοντά στον αρχαιολογικό τόπο και αρχαία πόλη της Ισπανίας, μεταξύ Μάλαγας και Καρθαγένης, χτισμένη από τους Φοίνικες. Διοικητικά, τα Άβδηρα είναι έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας και δήμου Αβδήρων, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Ξάνθης, στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης. Έδρα του δήμου έχει οριστεί η Γενισέα. Παλαιότερα, ανήκε στην επαρχία και νομό Ξάνθης, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Μακεδονίας.

Γεωγραφία

Η κωμόπολη των Αβδήρων βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νομού Ξάνθης, 6 χλμ. βόρεια της αρχαίας πόλης, σε υψόμετρο 40. Απέχει 22 χλμ. Ν.ΝΑ. της Ξάνθης, ενώ η τοπική κοινότητα έχει χαρακτηριστεί ως αγροτικός πεδινός οικισμός με έκταση 60,139 χλμ².

Σημερινά Άβδηρα

Σήμερα τα Άβδηρα αποτελούνται από το χωριό των Αβδήρων και την Σκάλα Αβδήρων. Στη θέση του αρχαίου λιμανιού υπάρχει σήμερα ένα καινούργιο οργανωμένο με λιμεναρχείο. Το τελευταίο 10ήμερο του Ιουλίου διοργανώνονται τα Δημοκρίτεια προς τιμή του Δημόκριτου με διάσημους καλλιτέχνες να παίρνουν μέρος σε εκδηλώσεις. Υπάρχουν οι οργανωμένες παραλίες: Σκάλα Αβδήρων, Αϊ-Γιάννη, Μάνδρας και οι παραλίες οι οποίες έχουν βραβευτεί με το Ευρωπαϊκό Βραβείο «Γαλάζιας Σημαίας» Πόρτο Μόλο και Μυρωδάτου . Στα σημερινά Άβδηρα λειτουργούν 2 μουσεία. Συγκεκριμένα λειτουργούν το Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων από το 2000 στο ανατολικό τμήμα του χωριού και το Λαογραφικό Μουσείο, το οποίο στεγάζεται στο αναπαλαιωμένο νεοκλασικό κτίριο του σχολείου, το οποίο χρονολογείται από το 1860.

Πληθυσμός

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της τοπικής κοινότητας)

Μυθολογία και ιστορία

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η πόλη ιδρύθηκε από τον Ηρακλή, για να τιμηθεί η μνήμη του συντρόφου του Άβδηρου, ο οποίος κατασπαράχθηκε από τα άλογα του Διομήδη. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, όμως, πρώτος οικιστής υπήρξε ο Κλαζομένιος Τιμήσιος κατά το 654 π.Χ.. Η πρώτη αυτή αποικία δεν ευδοκίμησε. Τα Άβδηρα το 545 π.Χ.. ιδρύθηκαν ξανά από τους κατοίκους της ιωνικής Τέω, που έφυγαν από την πατρίδα τους για να αποφύγουν την Περσική υποδούλωση. Οι Τήιοι στην νέα τους πατρίδα έκοψαν νομίσματα, όμοια με εκείνα της Τέω, που έφεραν ως εμπροσθότυπο κεφαλή του Απόλλωνα και στον οπισθότυπο γρύπα.

Καθοριστική για την πορεία της πόλης υπήρξε η παρουσία των Περσών, που άρχισε να γίνεται αισθητή στη Θράκη από το 512 π.Χ. Όταν το 491 π.Χ. ο Μαρδόνιος κυρίευσε τις ελληνικές πόλεις της περιοχής και υπέταξε μερικά από τα θρακικά φύλα, το λιμάνι των Αβδήρων χρησίμευσε ως ορμητήριο των Περσών. Το 480 π.Χ. η πόλη φιλοξένησε τον Ξέρξη και το στρατό του, ενώ το 479 π.Χ. ο βασιλιάς των Περσών φιλοξενήθηκε για μια ακόμη φορά, όταν ηττημένος αποχωρούσε από την νότια Ελλάδα. Ένα χρυσό ξίφος και μια χρυσοποίκιλτη τιάρα ήταν τα δώρα που χάρισε τότε ο Ξέρξης στα Άβδηρα. Μετά τους Περσικούς πολέμους, τα Άβδηρα γνώρισαν μια μακρά ειρηνική περίοδο μεγάλης οικονομικής και πολιτιστικής ακμής. Έγιναν μέλος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας πληρώνοντας πολύ υψηλό φόρο, ενώ στενές ήταν και οι σχέσεις τους με το ανεξάρτητο θρακικό βασίλειο των Οδρυσών. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος όμως αποδυνάμωσε την πόλη, καθώς επέφερε στάσεις, συγκρούσεις και ανακατατάξεις των συμμαχιών. Ιδιαίτερα σημαντικό ήταν το πλήγμα που δέχθηκαν τα Άβδηρα το 376 π.Χ. από την εισβολή 30.000 Τριβαλλών, ενός θρακικού φύλου, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό των κατοίκων τους. Η πόλη σώθηκε με την επέμβαση του Αθηναίου στρατηγού Χαβρία. Τον επόμενο χρόνο, με τη δύναμή της σημαντικά μειωμένη, αναγκάστηκε να γίνει μέλος της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας και παρέμεινε στη σφαίρα επιρροής των Αθηνών μέχρι το 356 π.Χ. Τη χρονιά εκείνη ο Φίλιππος Β΄ κυρίευσε τα Άβδηρα μαζί με άλλες πόλεις των θρακικών παράλιων. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την κατάτμηση του βασιλείου του, τα Άβδηρα γνώρισαν διαδοχικά την κυριαρχία των Μακεδόνων, των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων. Το 170 π.Χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Ορτένσιος, με τη βοήθεια των στρατευμάτων του βασιλιά της Περγάμου Ευμένη Β΄, καταλαμβάνει την πόλη, σκοτώνει και εξανδραποδίζει τους κατοίκους της. Η κατάληψη έγινε μετά την προδοσία του Αβδηρίτη Πύθωνος, που υπεράσπιζε το πιο σημαντικό τμήμα των τειχών. Αργότερα οι Αβδηρίτες δικαιώθηκαν από τη ρωμαϊκή Σύγκλητο. Στα τέλη του 3ου και στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. οι συγκρούσεις μεταξύ των Μακεδόνων και των Ρωμαίων οδήγησαν στην επικράτηση των Ρωμαίων, οι οποίοι το 167 π.Χ. επέβαλαν την κυριαρχία τους στη Μακεδονία και τη Θράκη. Τα Άβδηρα διατήρησαν τότε το καθεστώς της "ελεύθερης πόλης", η εποχή της ακμής τους όμως είχε πλέον περάσει. Η κατασκευή της νέας βασικής οδικής αρτηρίας, της "Εγνατίας οδού", επιτάχυνε το μαρασμό. Οι πλημμύρες του Νέστου και τα έλη που δημιουργήθηκαν και δεν αποξηράνθηκαν προξένησαν στην πόλη ανυπέρβλητα προβλήματα. Έτσι μετατράπηκαν σταδιακά σε μια μικρή και ασήμαντη πολίχνη των Ρωμαϊκών Χρόνων. Στο τέλος των αρχαίων χρόνων η πόλη περιορίστηκε στο λόφο της αρχαίας ακρόπολης. Η μεγάλη ακμή των Αβδήρων στους αρχαίους χρόνους και ως τις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα οφειλόταν σε δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, στη μεγάλη έκταση της επικράτειάς της («χώρας»), η οποία περιλάμβανε μέσα στα όριά της ολόκληρο τον κάμπο της σημερινής Ξάνθης και έφτανε βόρεια ως τους πρόποδες της Ροδόπης, δυτικά ως το Νέστο ποταμό και ανατολικά ως τη Βιστονίδα λίμνη. Δεύτερον, οφειλόταν στην εξαιρετικά στρατηγική της θέση, καθώς είχε στον έλεγχό της δύο σπουδαίες διαβάσεις : 1) τη διάβαση του ποταμού Νέστου (στη θέση της κατοπινής Τοπείρου), από την οποία διερχόταν υποχρεωτικά ο αρχαίος δρόμος που συνέδεε την Ανατολή με τη Δύση (η μετέπειτα Εγνατία οδός) και 2) την ορεινή διάβαση βόρεια από τη σημερινή Ξάνθη, απ' όπου περνούσε ένας άλλος αρχαίος δρόμος, που εξασφάλιζε την επικοινωνία των ακτών του Αιγαίου με τις κοιλάδες του Έβρου και του Δούναβη. Εξάλλου, από τα λιμάνια της περνούσε ο θαλάσσιος δρόμος που από τα μικρασιατικά παράλια (Τρωάδα) οδηγούσε στη Θάσο και στη συνέχεια σε διάφορα μακεδονικά λιμάνια (Αμφίπολης κ.ά). Έτσι εξηγείται και η παρακμή της πόλης, που άρχισε με την κατασκευή της Εγνατίας οδού, καθώς βρέθηκε έξω από τη διαδρομή του σπουδαίου αυτού χερσαίου δρόμου. Τα Άβδηρα τον 6ο αι. μ.Χ. μετονομάστηκαν σε Πολύστυλο εξαιτίας των πολλών στύλων (αρχαίων κιόνων) που διακρίνονταν ανάμεσα στα ερείπια της αρχαίας πόλης. Κατά τη βυζαντινή περίοδο υπήρξε έδρα Επισκοπής. Την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, λίγο πριν τις αρχές του 18ου αι., μεταφέρθηκε βορειότερα, στη θέση Παλιόχωρα. Με τη μεταφορά στη νέα θέση υπερίσχυσε το τοπωνύμιο Μπουλούστρα, παραφθορά της ονομασίας "Πολύστυλον".

Ο αρχαιολογικός χώρος

Η αρχαία πόλη διέθετε τείχη, λιμάνι, νεωσοίκους και ιερά, που έχουν αποκαλυφθεί με τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Στα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα οικοδομήθηκε με το ιπποδάμειο σύστημα ένα νεότερο συγκρότημα με τείχη, ακρόπολη, δύο λιμάνια. Οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο ξεκίνησαν το 1950 από τον Δ. Λαζαρίδη στον λεγόμενο νότιο περίβολο (κλασική-ελληνιστική πόλη). Ακολούθησαν οι ανασκαφές της ΙΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στο ίδιο σημείο και στα αρχαία νεκροταφεία. Από το 1981 ανασκάπτεται συστηματικά η αρχαϊκή πόλη του βορείου περιβόλου και τα νεκροταφεία της. Αποκαλύφθηκαν τείχη και κτίσματα του βορείου και του νοτίου περιβόλου. Από το 1985 ξεκίνησε πρόγραμμα συντήρησης, το οποίο συνεχίζεται έως σήμερα. Συντηρήθηκαν τα κτίσματα των παλαιότερων ανασκαφών και ο χώρος διαμορφώθηκε κατάλληλα ώστε να γίνει επισκέψιμος. Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα της περιοχής είναι:

Η περιοχή της Δυτικής Πύλης και το τείχος του 4ου π.Χ. αιώνα. Οικία ρωμαϊκών χρόνων με πλακόστρωτη περίστυλη αυλή και περιμετρικά δωμάτια. Εργαστήριο κοροπλαστικής, ένα συγκρότημα κατοικιών που είχε χρησιμοποιηθεί και για βιοτεχνικές δραστηριότητες. Συγκρότημα ρωμαϊκών κατοικιών στο λόφο του Αγίου Παντελεήμονα. Αρχαϊκή πόλη με τείχη, νεωσοίκους, ιερό και κατοικίες. Οικία δελφινιών κλασικής εποχής στην οποία αποκαλύφθηκε ψηφιδωτό δάπεδο με δελφίνια. Έχουν επίσης εντοπιστεί διάφορα λιμενικά έργα: τρία από τα λιμάνια βρίσκονται σήμερα σε χερσαία περιοχή και δύο στην σημερινή παραλία.

Προσωπικότητες

Λεύκιππος: Έλληνας φιλόσοφος του 5ου αι. π.Χ. από τα Άβδηρα, εισηγητής της ατομικής θεωρίας, δάσκαλος του Δημόκριτου Δημόκριτος: Έλληνας φιλόσοφος γεννημένος στα Άβδηρα Εκαταίος ο Αβδηρίτης: Έλληνας φιλόσοφος, κριτικός και γραμματικός Πρωταγόρας: Έλληνας φιλόσοφος γεννημένος στα Άβδηρα Βίων ο Αβδηρίτης: Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός από τα Άβδηρα Ανάξαρχος: Έλληνας φιλόσοφος από τα Άβδηρα.

Δείτε επίσης

Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963 (ΠΛ) Εγκυκλοπαίδεια Μαλλιάρης Παιδεία 2005 Thesaurus Linguae Graecae http://www.tlg.uci.edu/

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Θρακικός ηλεκτρονικός θησαυρός Άβδηρα στον Οδυσσέα Αρχαίες λιμενικές εγκαταστάσεις στον Οδυσσέα avdera.gr, με πλούσια εικονογραφία και ιστορικό Nature.ert.gr Avdera.gr Αρχείο ΕΡΤ Τα αρχαία Άβδηρα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Ρεπορτάζ για τις αρχαιολογικές ανασκαφές στα Άβδηρα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)