Το Βελβεντό (εναλλακτικές ονομασίες ο Βελβενδός ή ο Βελβεντός ή το Βελβενδό) είναι κωμόπολη της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης και έδρα της Δημοτικής Ενότητας Βελβεντού του Δήμου Βελβεντού. Απέχει 33 χιλιόμετρα από την πόλη της Κοζάνης. Στα δυτικά του χωριού κυλάει ο Αλιάκμονας και στα ανατολικά υψώνονται τα Πιέρια όρη. Ο πληθυσμός του Βελβεντού, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ανέρχεται στους 3.360 κατοίκους.

Ονομασία

Για το όνομα της πόλης έχει διατυπωθεί η άποψη ότι προέρχεται είτε από το λατινικό Beneventum είτε από τις αρχαίες Ούαλλες, πόλη που αναφέρει ο Πτολεμαίος. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η ονομασία του οικισμού σχετίζεται με την αρχαία θρακική θεότητα Βενδώ. Λείψανα αρχαίου οικισμού έχουν εντοπιστεί στο ύψωμα Παλιόχωρα, που βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Βελβεντού.

Ιστορικά στοιχεία

Μερικά χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από τον Βελβεντό και συγκεκριμένα στο ύψωμα Παλιοχώρα, καθώς και στην κοντινή τοποθεσία Γράτσιανη, έχουν εντοπιστεί λείψανα αρχαίου οικισμού. Από εδώ προέρχονται διάφορες αρχαιότητες, ανάμεσα στις οποίες και μια πολύ ενδιαφέρουσα επιγραφή των αυτοκρατορικών χρόνων. Στην επιγραφή μαρτυρούνται διάφοροι θεσμοί της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας, όπως του μακεδονιάρχη, του αρχιερέα, του ιεροφάντη και του πρεσβυτεράρχη των Ολυμπίων. Σύμφωνα με την παράδοση, οι πρώτοι κάτοικοι του Βελβεντού ήταν Λατίνοι έποικοι ή στρατιώτες που κατάγονταν από την πόλη Μπενεβέντο της Καμπανίας. Κατά τον Μεσαίωνα η πόλη αναφέρεται αποσπασματικά, ενώ κατά τον 14ο αιώνα δεν αποτελούσε σημαντικό οικισμό. Τον 15ο και 16ο αιώνα γνώρισε ανάπτυξη, όμως, κατά τις αρχές του 18ου αιώνα, ο πληθυσμός του καταπιεζόταν από τις αυθαιρεσίες του βοεβόδα Μουσταφά των Σερβίων, με αποτέλεσμα να προκληθεί η επέμβαση του σουλτάνου. Το διάστημα μεταξύ των ετών 1763 και 1773 επισκέφτηκε το Βελβεντό ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ενώ το 1774 μετά από αίτημα των ντόπιων προκρίτων και του επισκόπου Κοζάνης προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, δημιουργήθηκε η πρώτη σχολή στον οικισμό, με πρώτο δάσκαλο τον πρώην διευθυντή της Ελληνικής Σχολής Θεσσαλονίκης, Ιωνά Σπερμιώτη. Γύρω στα 1815, σύμφωνα με τον Πουκεβίλ, το Βελβεντό διέθετε 428 σπίτια αλλά και μια μεγάλη βιβλιοθήκη, όμως τον επόμενο χρόνο η πόλη χτυπήθηκε από επιδημία, ενώ η σχολή του Βελβεντού θα παραμείνει κλειστή από το 1819 μέχρι το 1828. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, η πόλη και κυρίως οι γειτονικές της περιοχές λεηλατήθηκαν από τα οθωμανικά στρατεύματα του Λουμπούτ. Το 1854 το Βελβεντό χτυπήθηκε εκ νέου από επιδημία. Αργότερα, αρκετοί κάτοικοι του οικισμού συμμετείχαν ενεργά στον Μακεδονικό Αγώνα, είτε ως μέλη τοπικών επιτροπών είτε ως αντάρτες στα ένοπλα ελληνικά τμήματα, ενώ σημαντική ήταν και η οικονομική ενίσχυση που δόθηκε από τους Βελβεντινούς της Αθήνας. Το Βελβεντό απελευθερώθηκε στις 11 Οκτωβρίου του 1912, όταν αποσπάσματα της Α' Μεραρχίας εισήλθαν στην πόλη. Λίγες μέρες νωρίτερα, μεγάλο κομμάτι του οθωμανικού πληθυσμού του Βελβεντού (πλην δέκα οικογενειών, που πρόλαβαν να καταφύγουν στους Έλληνες συγχωριανούς τους) σφαγιάστηκε εντός του τζαμιού της πόλης από άτακτους των γειτονικών περιοχών. Το 1924, στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, υποχρεώθηκαν να φύγουν από το Βελβεντό περίπου δέκα μουσουλμανικές οικογένειες και στη θέση τους εγκαταστάθηκαν έξι προσφυγικές. Το 1929 πραγματοποιήθηκε ο ηλεκτροφωτισμός της κωμόπολης. Κατά τον πόλεμο του 1940–1941, σκοτώθηκαν πέντε κάτοικοι του Βελβεντού, όντες οπλίτες των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, ενώ, κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου που ακολούθησε, έχασαν τις ζωές τους πάνω από 110 κάτοικοι της κωμόπολης.

Επιφανείς κάτοικοι

Από το Βελβεντό κατάγονταν ο επίσκοπος Κίτρους Ζαχαρίας, ο λόγιος ιερομόναχος και τοπικός ευεργέτης Γεώργιος Σακελλαρίου, ο χειρουργός και ιατροφιλόσοφος Δημήτριος Μπίρδας, οι σύντροφοι του Ρήγα Φεραίου Παναγιώτης και Ιωάννης Εμμανουήλ, ο πολεοδόμος Σταμάτης Κλεάνθης, ο διαπρεπής παιδαγωγός Χαρίσιος Παπαμάρκου, ο λόγιος Νικόλαος Παπαευαγγέλου, ο στρατιωτικός αρχίατρος, γαμπρός του στρατηγού Μακρυγιάννη και προσωπικός γιατρός των παιδιών του Γεωργίου Α', Γεώργιος Παπαζήσης, οι μακεδονομάχοι Μάρκος Παλαμίδης, Αντώνιος Ρήγας, Αθανάσιος Τζιουραλής, Δημήτριος Χατζηζήσης, Χαρίσιος Λάμπρου (διετέλεσε αργότερα και δήμαρχος Βελβεντού) και Γεώργιος Χατζόπουλος, ο επιχειρηματίας και τοπικός ευεργέτης Ζήνων Παπαναστασίου και οι πολιτικοί Ιωάννης Αντωνιάδης (1882–1952) και Γιάννης Βλατής.

Αξιοθέατα

Σημαντικά μνημεία του Βελβεντού αποτελούν οι ιεροί ναοί που σώζονται μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα, ο παλιότερος είναι ο Άγιος Μηνάς στην είσοδο της κωμόπολης, του οποίου η κατασκευή χρονολογείται κατά τον 12ο αιώνα μ.Χ., ενώ άλλες εκκλησίες είναι ο Άγιος Νικόλαος (κτίσμα του 16ου αιώνα) και ο τρίκλιτος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που κτίστηκε το 1804 και αποτελεί τον μεγαλύτερο σε μέγεθος ναό του οικισμού. Ακόμη, το Βελβεντό διαθέτει παραδοσιακά δημόσια (όπως το παλιό αρρεναγωγείο) και ιδιωτικά κτίρια (οικίες και αρχοντικά), καθώς και μεταγενέστερα νεοκλασικά. Σε απόσταση 8 χλμ από την κωμόπολη βρίσκεται το εγκαταλελειμμένο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας.

Πολιτισμός - Αθλητισμός

Στο Βελβεντό λειτουργεί λαογραφικό μουσείο, το οποίο στεγάζεται στην παραδοσιακή αρχοντική κατοικία Κώστα του 19ου αιώνα. Το 1932 ιδρύθηκε ο Α.Σ. Βελβεντού Αετός, ο οποίος αποτέλεσε τον πρώτο αθλητικό σύλλογο της πόλης. Διέθετε τμήμα ποδοσφαίρου, αλλά η ζωή του ήταν εξαιρετικά βραχύβια, καθώς διαλύθηκε το 1935. Ακολούθησε ο επίσης ποδοσφαιρικός σύλλογος Όλυμπος που ήταν ενεργός από το 1962 ως το 1968, ενώ το 1969 ιδρύθηκε το αθλητικό σωματείο Α.Σ. Βελβεντό Κοζάνης. Επίσης στο Βελβεντό εδρεύουν, μεταξύ άλλων, ο ιδρυμένος το 1933 Αναμορφωτικός Όμιλος Βελβεντού «Ο Πίερος», η Φιλόπτωχος Αδελφότητα Κυριών Βελβεντού «Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου», καθώς και ορειβατικός και κυνηγετικός σύλλογος. Παράλληλα, τόσο στην Ελλάδα (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) όσο και στο εξωτερικό (ΗΠΑ, Γερμανία και Αυστραλία) λειτουργούν πολιτιστικοί σύλλογοι απαρτισμένοι από άτομα που έλκουν την καταγωγή τους από το Βελβεντό.

Απογραφές πληθυσμού

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Στους πρόποδες των Πιερίων, Εφημ. Καθημερινή'. Βελβεντό (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Στο Βελβεντό (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)