Η Άνω Κώμη είναι χωριό και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας, της δημοτικής ενότητας (τέως δήμου) Ελιμείας, του δήμου Κοζάνης, της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης. Βρίσκεται στην κοιλάδα του Αλιάκμονα, 10 χιλιόμετρα νότια της Κοζάνης και 8 χιλόμετρα από τη βόρεια όχθη του Αλιάκμονα. Η τοπική κοινότητα Άνω Κώμης είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ημιορεινός οικισμός, με έκταση 12,765 χμ² (2011).

Ιστορία

Η περιοχή του χωριού κατοικείται από την αρχαιότητα. Υπάρχουν ευρήματα της Κλασικής περιόδου που αποδεικνύουν την ύπαρξη μικρού πολίσματος με ίχνη ακρόπολης. Στα ευρήματα αυτά περιλαμβάνονται τάφοι και ένας ναός του Διονύσου στη θέση του Προφήτη Ηλία. Κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο υπάρχει μια οικιστική ανάπτυξη και τα τότε Λουτρά ή "Μπάνια" αποτελούν κέντρο ενός πλήθους συνοικισμών στη γύρω περιοχή. Από την περίοδο αυτή υπάρχει επιγραφή του 45 π.Χ. επί Ιουλίου Καίσαρα. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, το χωριό με την ονομασία Βάνιτζα ή Βάνιτσα, αποτελούσε κτήμα της μονής Ολυμπιώτισσας μαζί με τους πολλούς νερόμυλους, όπως προκύπτει από χρυσόβουλα του 1336, του Ανδρόνικου Γ΄ Παλαιολόγου. Την περίοδο αυτή αποτελούσε Καπετανίκιο και η Βάνιτζα ήταν η έδρα. Κάθε Τετάρτη πραγματοποιούνταν μεγάλη λαϊκή αγορά. Το Καπετανίκιο Βάνιτζας υπάγονταν στο Θέμα Σερβίων. Με την κατάληψη της περιοχής από τους Οθωμανούς ο πληθυσμός ελαττώθηκε δραστικά. Στη συνέχεια όμως, η Βάνιτσα ανέκαμψε πληθυσμιακά με τη συνδρομή και κατοίκων γειτονικών περιοχών που συνέρρευσαν και το 16ο αιώνα αποτελούσε κεφαλοχώρι. Στην Τουρκοκρατία η Βάντσα υπάγονταν στην επαρχία (καζά) Σερβίων, ενώ η ευρύτερη περιοχή λεγόταν Τσιαρτσιαμπά (περίπου στα όρια της σημερινής Δημοτικής Ενότητας Ελιμείας). Κατά το Μακεδονικό αγώνα, οι Βαντζιώτες αγωνίστηκαν για την ελευθερία, με κυριότερο αγωνιστή τον Ιωάννη Μαυροθόδωρο. Λίγο πριν την λήξη της Γερμανικής κατοχής στην περιοχή, και συγκεκριμένα στις 4 Οκτωβρίου 1944, ο οικισμός δέχτηκε εμπρηστική επίθεση από οπλίτες της Πανελλήνιας Απελευθερωτικής Οργάνωσης. Η επίθεση έγινε στα πλαίσια αντιπερισπασμού στην επίθεση του ΕΛΑΣ στους προσφυγικούς οικισμούς της περιοχής Μαχαλάδων (Μεσιανη, Βαθύλακκος, Νεράιδα), όπου είχαν οχυρωθεί οπλίτες της ΠΑΟ.

Ιστορικό διοικητικών μεταβολών Άνω Κώμης

Η Άνω Κώμη όπως και πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας είχε αξιόλογες διοικητικές μεταβολές κατά τον 20ό και 21ο αιώνα, που συνοπτικά έχουν ως εξής:

Άνω Βάνιτσα (Κοζάνης)

ΦΕΚ 260Α - 31/12/1918 Ο οικισμός ορίζεται έδρα της κοινότητας Άνω Βανίτσης.

Άνω Κώμη (Κοζάνης)

ΦΕΚ 18Α - 01/02/1927 Ο οικισμός προήλθε από τη μετονομασία του οικισμού Άνω Βάνιτσα.

ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997 Ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Άνω Κώμης και προσαρτάται στο δήμο Ελιμείας.

ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Ελιμείας και προσαρτάται στο δήμο Κοζάνης.

Πληθυσμός

Διατελέσαντες Πρόεδροι Κοινότητας Άνω Κώμης

Γεωγραφία - Οικονομία

Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και καλλιεργούν δημητριακά και κηπευτικά.

Σύλλογοι

Στο χωριό σήμερα δραστηριοποιείται ο Μορφωτικός & Πολιτιστικός Σύλλογος Άνω Κώμης, η Αθλητική Ένωση Άνω Κώμης, ο Γυμναστικός Σύλλογος Ελιμείας, ο Ιππικός Σύλλογος "Άγιος Δημήτριος", η Οικολογική Κίνηση Άνω Κώμης και ο Φυσιολατρικός Σύλλογος "Μαγούλα". Κάθε χρόνο στο πανηγύρι της Παναγίας στις 15 Αυγούστου πραγματοποιούνται τα Ζήσεια προς τιμήν του ευεργέτη Δημήτριου Ζήση (1893 - 1975), ενώ την άνοιξη λαμβάνει χώρα ο Ζήσειος Αγώνας Δρόμου.

Ήθη και έθιμα

Στα έθιμα του χωριού περιλαμβάνονται οι Λαζαρίνες (το Σάββατο του Λαζάρου), η Πιρπιρούνα (δέηση για βροχή) και το έθιμο του Αγίου Νικάνορα (αγιασμός στις 16 Ιανουαρίου).

Προσωπικότητες

Ιωάννης Μαυροθόδωρος, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, 1996, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1964 (ΠΛ)

Αναφορές

anokomi.gr

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

anokomi.gr Γυμνάσιο Άνω Κώμης Ιππικός Όμιλος Άνω Κώμης "Άγιος Δημήτριος"