Η Αξιούπολη (γνωστή έως το 1926 ως Μποέμιτσα ή Βοέμιτσα ) είναι κωμόπολη της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς στη Μακεδονία. Έχει 2.834 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Διοικητικά ανήκει στη δημοτική ενότητα Αξιούπολης του Δήμου Παιονίας στην Κεντρική Μακεδονία. Βρίσκεται στη δυτική όχθη του ποταμού Αξιού. Βρίσκεται 547 χιλιόμετρα Βόρεια-Βορειοδυτικά από την Αθήνα, 62 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης, 34 χιλιόμετρα δυτικά του Κιλκίς, 3,5 χιλιόμετρα δυτικά του Πολυκάστρου και δυτικά του ποταμού Αξιού.

Ιστορία

Αρχαιότητα και Ρωμαίοι

Κατά την αρχαιότητα, στην περιοχή ζούσαν Παίονες (ήδη αναφέρονται στην Ιλιάδα). Μετά το 12ο π. Χ. αιώνα στην περιοχή εγκαθίστανται και Βοττιαίοι, ενώ βόρεια της Αξιούπολης, έχει βρεθεί προϊστορικό νεκροταφείο (11ος αιώνας π.Χ.). Στο νεκροταφείο έχει βρεθεί η αρχαιότερη χύτρα ταχύτητας (ηλικίας 2.700 ετών). Σύμφωνα με τον αρχαίο γεωγράφο Στράβωνα, κατά τους αρχαϊκούς χρόνους την Αμφαξίτιδα εξουσίαζαν οι Παίονες. Στην κλασική αρχαιότητα, η κοιλάδα του Αξιού ονομαζόταν Αμφαξίτις. Την περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου (429π.Χ.), η περιοχή έγινε θέατρο επιχειρήσεων, καθώς ο Σιτάλκης, βασιλιάς των Θρακών, εισήλθε στην περιοχή από το βορρά, με σκοπό να επιτεθεί στο βασίλειο των Μακεδόνων. Τελικά, απέτυχε να καταλάβει την Ευρωπό και απεχώρησε. Νοτιοδυτικά της Αξιούπολης (στο δρόμο για Γοργόπη), υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα, για τα οποία εικάζεται ότι σχετίζονται με την αρχαία Γόρτυνα. Τον 5ο αιώνα π.Χ. η περιοχή ενσωματώθηκε στο Βασίλειο της Μακεδονίας και έκτοτε ακολουθεί τη μοίρα της υπόλοιπης αρχαίας Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας, η περιοχή ανήκε στην Τρίτη Μερίδα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας με πρωτεύουσα την Πέλλα. Κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δέχεται επιδρομές Σλάβων και άλλων φυλών από το Βορρά. Υπήρξε και κάθοδος Βοημών, οι οποίοι ονομάζουν την κοιλάδα του Αξιού, Μποέμιτσα.

Τουρκοκρατία

Το 1397, η περιοχή περιέρχεται στα χέρια των Οθωμανών. Βαθμιαία, από τον 15ο αιώνα, έρχονται στην περιοχή Βούλγαροι ως εργάτες στους αγρούς. Τους επόμενους 3 αιώνες εγκαθίστανται στην περιοχή πολλοί Βλάχοι, εκδιωγμένοι από τη Βόρειο Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία από τις λεηλασίες των Τουρκαλβανών. Το 1700, ιδρύεται η Αξιούπολη, ως Μποέμιτσα, από τους κατοίκους τριών γειτονικών χωριών, λόγω των εκτεταμένων καταστροφών που προκάλεσαν σε αυτά τα τουρκικά αντίποινα. Η κωμόπολη ονομάστηκε έτσι λόγω της θέσης της στη δυτική όχθη του Αξιού. Το 1760 ο πληθυσμός της ενισχύεται από κατοίκους του Δάσκιου Ημαθίας.

Επανάσταση του 1821 και Μακεδονικός Αγώνας

Στην Ελληνική επανάσταση του 1821, πολλοί κάτοικοι της περιοχής συμμετείχαν στα επαναστατικά κινήματα της Κεντρικής Μακεδονίας και ιδίως στη Βογδάντσα της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας. Η οικογένεια του Ζαφειρίου Σταματιάδη από την Ειδομένη έδωσε τους πιο γνωστούς αγωνιστές της επανάστασης. Η αποτυχία της επανάστασης στη Μακεδονία έφερε την περιοχή σε δυσμένεια. Μετά την Καταστροφή της Νάουσας το 1822, εγκαταστάθηκαν στην Αξιούπολη πολλές οικογένειες από τη Νάουσα. Το 1843, με την παραχώρηση κάποιων δικαιωμάτων στους Χριστιανούς, χτίζεται η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, η οποία ολοκληρώνεται το 1859. Το 1843 οι κάτοικοι πήραν άδεια από τις Οθωμανικές αρχές και το 1859 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του Ναού του Αγίου Δημητρίου, που αγιογραφήθηκε την περίοδο 1860 - 1862 από τον περίφημο αγιογράφο Μαργαρίτη Λάμπου από τη Χαλάστρα. Διοικητικά ανήκε στο καζά της Γευγελής. Το 1873 είχε 30 μωαμεθανικές και 90 χριστιανικές οικογένειες, ενώ το 1903 οι κάτοικοί της ήταν 1.413. Μετά το 1878, δρουν στην περιοχή σώματα ντόπιων οπλαρχηγών με σκοπό την άμυνα κατά των Βουλγάρων. Από την Ειδομένη δρουν τα σώματα των Νικόλαου Στοΐδη, Στόικου Στοΐδη και Δέλλιου Κοβάτση. Από τη Γευγελή (Βόρεια Μακεδονία), ο Δημοσθένης Κύρου συντονίζει και οργανώνει την άμυνα των Ελλήνων σε όλη την περιοχή. Από τη Γευγελή επίσης, ενεργοποιούνται τα σώματα των Χρήστου Δέλλιου και Σίμου Μάλιου. Από τη Νεγόριτσα (Νεγκόρτσι, Βόρεια Μακεδονία) τα σώματα των Αθανάσιου Γιαγκούλα, Ιωάννη Τάσκου και Πέτρου Χαρισιάδη. Στην περιοχή δρουν επίσης και οι ομάδες των Αθανάσιου Καπετανόπουλου και Πέτρου Αβραμίδη από τις Τίκφες (Καβαντάρτσι, Βόρεια Μακεδονία). Σημαντική είναι τέλος, η προσφορά των οπλαρχηγών Νικόλαου Νικόλτσα, Γεώργιου Ξανθού και Δέλλιου Πέτκου Τοπάλη από τη Μαρζέντσα (Μαρζέντσι, Βόρεια Μακεδονία). Ο τελευταίος σκοτώθηκε από κομιτατζήδες το 1898. Το 1894 χτίστηκε το πρώτο σχολείο στην Αξιούπολη. Οι κάτοικοι του Δήμου Αξιούπολης είχαν σημαντική συμμετοχή στον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908). Στις 22 προς την 23η Οκτωβρίου 1912 ελευθερώθηκε το διοικητικό κέντρο της περιοχής, η Γουμένισσα, και στη συνέχεια όλη η επαρχία.

= Μακεδονομάχοι

=

20ός αιώνας

Οι κάτοικοι της Αξιούπολης έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη Μάχη του Σκρα κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά τον οποίο γαλλικός στρατός εγκαταστάθηκε στην πόλη, ώστε να ελέγχει τις κύριες αρτηρίες ανεφοδιασμού. Οι Γάλλοι βοήθησαν στην κατασκευή πολλών έργων στην περιοχή, με σκοπό τη βελτίωση των μεταφορών. Μεταξύ άλλων, κατασκεύασαν σιδηροδρομική γραμμή από την Αξιούπολη έως το Σκρα.. Κατά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας το 1923, η Αξιούπολη και η γύρω περιοχή δέχτηκε πρόσφυγες από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία. Ο κεντρικός σιδηρόδρομος Θεσσαλονίκης-Βιέννης περνούσε σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από την κωμόπολη και από την ίδρυσή του μέχρι το 1913 είχε το όνομα «Σ.Σ. ΓΟΥΜΕΝΙΤΣΗΣ», από το 1927 μετονομάστηκε σε ""Σ.Σ. ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ. Από το σταθμό αυτό διεξάγονταν το εμπόριο της περιοχής, και έγινε κέντρο εφοδιασμού του ελληνικού και συμμαχικού στρατού κατά τους Βαλκανικούς και Παγκόσμιους Πολέμους. Στην Αξιούπολη λειτουργεί από το Μάρτιο του 2009, το Παράρτημα Μακεδονίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος».

Εξέλιξη πληθυσμού

Αξιοθέατα

Τα αξιοθέατα στην περιοχή περιλαμβάνουν το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αξιούπολης, βιβλιοθήκη, το Μέγα Ρέμα (Κοτζά Ντερέ), τη Λίμνη του Μεταλλείου και το Άγαλμα της Ελευθερίας στην κεντρική πλατεία, όπου και ο υπεραιωνόβιος πλάτανος που ανήκει στη Γοργόπη, όπου η παράδοση τον θέλει να υπάρχει από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επίσης, σημαντικό αξιοθέατο είναι η Σμαραγδένια λίμνη ή Γαλάζια Λίμνη. Βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Κούπα και Σκρα.

Παραπομπές

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

Ιστοσελίδα Δήμου Αξιούπολης Falling Rain Genomics site Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αξιούπολης(Αγγλικά)