Τα Καρδάμυλα είναι ένα χωριό (πρώην κωμόπολη) στην Ελλαδα, στη βόρεια-βορειοανατολική Χίο, σε οδική απόσταση 27 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου. Σήμερα υπάγεται στο ομώνυμο δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Χίου. Παλαιότερα ο όρος «Καρδάμυλα» συμπεριελάμβανε τόσο τα Άνω Καρδάμυλα, που βρίσκονται σε κάποια απόσταση από τη θάλασσα, όσο και τον παραθαλάσσιο οικισμό-επίνειό τους, το Μάρμαρο, καθώς και τον μικρότερο οικισμό Ράχη. Στο παρόν λήμμα αναφερόμαστε κυρίως στον άνω οικισμό, σε συμφωνία με την Ελληνική Στατιστική Αρχή. Υπήρχε επίσης ο δήμος Καρδαμύλων. Τα Άνω Καρδάμυλα ή Πάνω Χωριό ή και απλώς το Χωριό των Καρδαμύλων είναι ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα χωριά της νήσου Χίου. Το μεσοσταθμικό τους υψόμετρο είναι 80 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τα Καρδάμυλα είναι χτισμένα στη θέση της αρχαίας Καρδαμύλης, στις ανατολικές πλαγιές του βουνού Κρανός και ειδικότερα του λόφου-φυσικής ακρόπολής τους, της Γρηάς. Κοντινότεροι οικισμοί (πλην του Μαρμάρου) είναι ο Ναγός, προς τα βορειοδυτικά, και λίγο μακρύτερα η Λαγκάδα, προς τα νότια-νοτιοανατολικά. Το χωριό χαρακτηρίζεται από την παραδοσιακή του αρχιτεκτονική, τους στενούς του δρόμους, τα σκυρόστρωτα σοκάκια του και τα πετρόχτιστα σπίτια του.

Ιστορικά στοιχεία - η Καρδαμύλη

Η ονομασία των Καρδαμύλων προέρχεται από την ονομασία της αρχαίας πόλης Καρδαμύλης που βρισκόταν χτισμένη στο ίδιο σχεδόν σημείο, και αυτή από τη λέξη καρδαμύλη = είδος άρτου ή ζυμαρικού από κριθάρι (βλ. και Αθήναιο, Γ 114). Η Καρδαμύλη αναφέρεται από τον Θουκυδίδη (VIII 24) σε σχέση με την απόβαση των Αθηναίων στη Χίο το 411 π.Χ., και από τον Στέφανο Βυζάντιο μαζί με την Καρδαμύλη της Μεσσηνίας: «έοικε δ' ετέρα είναι πλησίον Χίου». Η φράση «πλησίον Χίου», δηλαδή κοντά στην πρωτεύουσα του νησιού, δεν ξενίζει, γιατί το ίδιο γράφει και για τη Βολισσό, που απέχει ακόμα περισσότερο από την πόλη της Χίου. Από προφορική παράδοση που παραθέτει ο Γεώργιος Ζολώτας φαίνεται ότι, αφού οι αρχαίες πόλεις είχαν πια εγκαταλειφθεί, κατά τον Μεσαίωνα, όπως συνέβη και σε άλλα χωριά της Χίου (π.χ. Ελάτα, Μεστά), υπήρχαν πολλοί διαφορετικοί οικισμοί στην περιοχή, που συνενώθηκαν υπό την απειλή των πειρατών: στην αρχή ήταν 24, μετά 20, μετά 16 ώσπου μετά από μία μεγάλη πειρατική επιδρομή «τα χωριά όλα ερήμαξαν και ήρταν όλοι και εμαζεύτησαν μέσα στο κάστρον, κατόπιν επιάσαν κι εχτίζαν απ' όξω έως το 1775, πατείς με πατώ σε εχτίζαν έως τα 1800. Απ' εκεί απεμείναν πειά 4 (δημο)γέροντες κι ένα χωριό μ' ένα όνομα». Πραγματικά, οι γεροντότεροι κάτοικοι στις αρχές του 20ού αιώνα θυμούνταν ότι το χωριό είχε 16 χωριστές γειτονιές ή ενορίες, που αντιστοιχούσαν στα «χωρίδια» (μικρούς οικισμούς) ή γένη που το συνοίκισαν και μετά απέμειναν τα εξής οκτώ: των Φαραγγιάδων, των Χαρκιάδων, των Μακρηνάδων, των Βαγιάνων, των Μέληδων, των Ασπιωτών, των Μόσχων και των Λυγνών. Αυτά μέχρι την Καταστροφή της Χίου το 1822, καθώς μετά αναφέρονται 4 γειτονιές: τα Γλύφτικα, τα Κυμινάδικα, τα Νικολούδικα και τα Πονηρούδικα, οι οποίες εξέλεγαν και τους 4 «γέροντες» που αναφέρει η παραπάνω αφήγηση. Για τη γύρω περιοχή, την «καρδαμυλία χώρα», υπάρχουν επίσης αρκετές αναφορές στην παλαιά τοπογραφία. Στο χρυσόβουλλο Νέας Μονής του Μιχαήλ Παλαιολόγου αναφέρεται το μετόχιο «Καρδαμύλιον», του οποίου σώζονται ερείπια στην τοποθεσία Νεραύλακα, «το παρά την Πηγήν και νυν λεγόμενον Μετόχι».

Τοπωνυμικά

Το «(Πάνω) Χωριό» έχει και σήμερα αρκετές συνοικίες. Ενορίες που συνιστούσαν και συνοικίες ήταν η Αγία Κυριακή (η παλιά μητρόπολη), η Αγία Παρασκευή και η Χωριοπαναγιά (= η Υπαπαντή του Κυρίου παλαιός μητροπολιτικός ναός), ενώ άλλες θέσεις μέσα στο χωριό είναι ο Καλιμάς, τα Καντήλια, το Πυργάρι, ο Άγρελας, οι Φλέγες, η Φονόπετρα (= βράχος ή γκρεμός του φονιά), των Αλάτσουδων, ο Καμπανάρης, η Βουκολιά, ο Πευκιάς, τα Πριναράκια, ο Πούλος, η Τρυπητή, ο Παπαλάς, ο Τρόχαλος, η Επάνω Γειτονιά, τα Σπήλια, το Κρουκέλι και ο Άσπρος Πάτος.

Πληθυσμός

Ο κάτοικος του χωριού ονομάζεται Καρδαμυλίτης ή Καρδαμυλούσης ή Σκαρδαμυλίτης (και Καρδαμύλιος στην καθαρεύουσα). Η εξέλιξη του πληθυσμού των Καρδαμύλων στις επίσημες απογραφές φαίνεται στον πίνακα.

Σύμφωνα με τον Ζολώτα, «οι Καρδαμύλιοι λέγουσιν εαυτούς οτέ μεν Κρήτας, οτέ δε Μανιάτας, το μεν δια την ομοιότητα οπωσδήποτε της προφοράς, το δε διά την πόλιν Καρδαμύλην, είναι δ' όντως πολλοί οι έλκοντες κατά παράδοσιν την καταγωγήν των εκ Σπάρτης ή Μυστρά».

«Της φύσεως ταύτης του τόπου επωφελήθη έξοχα ο δεξιός νους των Καρδαμυλίων, ους οι λοιποί Χίοι ονομάζουσι μετά δυσπιστίας μετεχούσης άμα καί τινος φθόνου τετραπέρατους, εννοούντες διά του «Καρδαμυλίτης» άνθρωπον πολύμητιν και πανούργον, ώστε εάν η Ιθάκη δεν είχεν εξηκριβωμένους τίτλους επί της γεννήσεως του Οδυσσέως, ασφαλώς θα παρουσίαζον τα Καρδάμυλα επαρκεστέρους».

Οικονομία και πολιτισμός

Τα Καρδάμυλα έχουν έναν εύφορο αλλά μικρό κάμπο μεταξύ των δύο οικισμών. Πάντως, οι κάτοικοί τους στράφηκαν από την αρχαιότητα στη θάλασσα και την εμπορική ναυτιλία. Ρόλο σε αυτό φαίνεται ότι έπαιξε η ύπαρξη δύο διαφορετικών βαθιών όρμων - φυσικών λιμένων, του Μαρμάρου και των Παρπάντων. Με την πάροδο των γενεών, τα Καρδάμυλα ανέδειξαν αρκετές και σημαντικές οικογένειες εφοπλιστών. Λιγοστοί κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και τα προϊόντα τους είναι εσπεριδοειδή, ελιές, λάδι, αμύγδαλα, σύκα, σταφύλια, ρόδια, κυδώνια, λαχανικά, όσπρια και λίγα δημητριακά. Παλαιότερες παραγωγές ήταν κατά τον Ζολώτα τα ξυλοκέρατα (25.000 οκάδες το έτος τη δεκαετία του 1920) και «οίνος μέλας εκλεκτός», καθώς και 7.000 ως 8.000 αιγοπρόβατα. Οι Καρδαμυλίτες δεν υστέρησαν και στα γράμματα ή στις επιστήμες. Καρδαμυλίτες ήταν ο ιστορικός της Χίου Γεώργιος Ζολώτας, ο πανεπιστημιακός Εμμανουήλ Ζολώτας, ο μητροπολίτης Κωνσταντίνος Δεληγιάννης, οι λόγιοι Χρίστος Σαρικάκης και Γεώργιος Μαδιάς, που διετέλεσαν και γυμνασιάρχες, ο διαπρεπής φιλόλογος Ιωάννης Συκουτρής, o Αδαμάντιος Λεμός και άλλοι. Επίσης, ο όσιος Νικηφόρος ο Χίος (+1821) , ο όσιος Άνθιμος ο Βαγιανός (+1960) και ο ιερομάρτυρας παπα-Σταμάτης Χαρτουλάρης (+1822) ενώ τα Καρδάμυλα είναι η γενέτειρα των μαχητών της ανεξαρτησίας Χαρτουλάρη (την περίοδο του Μεσαίωνα) και Κονταναγνώστη (το 1821). Οι σημερινοί ενοριακοί ναοί των Καρδαμύλων τιμώνται στο όνομα του Αγίου Νικολάου (στο Μάρμαρο), της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Λουκά και του Τιμίου Σταυρού. Το χωριό υπάγεται εκκλησιαστικώς στην αρχιερατική εποπτεία Καρδαμύλων της Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών. Ο ταχυδρομικός κωδικός των Καρδαμύλων είναι 82300.

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Σύντομη περιγραφή Αρχειοθετήθηκε 2012-04-18 στο Wayback Machine.

Πηγές

Δημ. Γλύκα, Μιχ. Ρυμική, Δημ. Σκάμαλου: Χίος: Η ιδιαίτερη πατρίδα μας, Χίος 1975, σσ. 74-76 Γεωργίου Ι. Ζολώτα: Ιστορία της Χίου, τόμος Α΄ («Ιστορική Τοπογραφία και Γενεαλογία»). Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι 1921, σσ. 642-648