Οι Χουλιαράδες είναι ορεινό χωριό του νομού Ιωαννίνων και πλέον ανήκει στο δήμο Βορείων Τζουμέρκων. Είναι χτισμένοι σε υψόμετρο 1.050 μέτρων στις πλαγιές των Τζουμέρκων. Διοικητικά το χωριό ανήκει στον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων ενώ αποτέλεσε έδρα του πρώην Δήμου Τζουμέρκων. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός τους είναι 140 μόνιμοι κάτοικοι και εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους είναι 600. Πολλοί ζουν στα Γιάννενα αλλά και σε Άρτα, Πρέβεζα, Αθήνα, Καβάλα. Απέχουν 32 χιλιόμετρα από τα Ιωάννινα. Οι μόνιμοι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την μικρής κλίμακας γεωργία.

Γεωγραφία

Ορίζεται γεωγραφικά ως η περιοχή που περικλείεται ανάμεσα στον ποταμό Άραχθο και την χαράδρα αυτού από τη μια πλευρά, τον Δούβιακα ή Καλαρρύτικο παραπόταμο του Αράχθου και την κορυφή Λάπατα του ομώνυμου βουνού. Τα Χουλιαροχώρια περιλαμβάνουν όλα τα χωριά του συγκεκριμένου βουνού.

Όνομα χωριού, παλαιότερη αναφορά & επαγγελματική απασχόληση κατοίκων στο πέρασμα του χρόνου

Οι Χουλιαράδες πήρανε το όνομα τους από το κοχλιάριον, το γνωστό μας σήμερα κουτάλι, καθώς οι κάτοικοι ασχολούνταν για χρόνια, παλαιότερα, με την κατασκευή ξύλινων οικιακών σκευών και χουλιαριών.

= Παλαιότερη αναφορά ύπαρξης του χωριού.

=

Στην εκκλησία των Ταξιαρχών του Κατσικά Ιωαννίνων με χρονολογία κατασκευής το 1411 υπάρχει επιγραφή από τον Χουλιαρά κτίστη η οποία αναφέρει: "Δημήτρης Αναγνώστης 1411 εκ κώμης Χουλιάρ". Η λέξη κώμη στα αρχαία ελληνικά σημαίνει μικρή πόλη, η σημερινή κωμόπολη. Η γραφή αναγνωρίστηκε ως βυζαντινή από αρχαιολόγους αποτελεί δε την παλαιότερη αναφορά για τους σημερινούς Χουλιαράδες τότε Χουλιάρ.

= Επαγγελματική απασχόληση κατοίκων.

= Με το πέρασμα των χρόνων οι κάτοικοι του χωριού ασχολήθηκαν έντονα με το μαστόρεμα με πέτρα, υλικό σε αφθονία στην περιοχή της Ηπείρου, και έγινε το χωριό γνωστό μαστοροχώρι. Ως πετράδες οι Χουλιαράδες κατασκεύασαν διαφόρων τύπων έργα, εκκλησίες, γεφύρια, καμπαναριά, σχολεία, δημόσια κτήρια, κατοικίες, νερόμυλους, τοίχους υποστήριξης οδοποιίας και άλλα. Ιδιαιτερότητα των σπιτιών του χωριού και της περιοχής των Χουλιαροχωρίων αποτελεί το κτίσιμο των κατοικιών με άσπρη πέτρα, σε αντίθεση με τα περισσότερα ηπειρώτικα σπίτια που είναι χτισμένα με μαύρη πέτρα. Αυτό οφείλεται στην αφθονία αποθεμάτων άσπρης πέτρας στην περιοχή έναντι της μαύρης. Αναγνωρισμένο μαστοροχώρι πλέον οι Χουλιαράδες θα ζήσουν ακόμη μια μερική μετάβαση στον επαγγελματικό προσανατολισμό αρκετών χωριανών. Στρέφονται αρκετοί στα γράμματα και συγκεκριμένα γίνονται δάσκαλοι: είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τις δεκαετίες 40-50 γύρω στους 65-70 χωριανούς ασκούν αυτό το επάγγελμα. Πολλοί από αυτούς διδάσκουν στην γειτονική περιοχή των Κατσανοχωρίων, στα Τζουμέρκα αλλά και τα Ιωάννινα καθώς και ανά την Ελλάδα, όπου υπήρχαν απαιτήσεις. Παράλληλα δεν είναι λίγοι αυτοί που απασχολούνται επιτυχημένα ως ιατροί. Ο Χρίστος Σούλης (ή Βασιλείου), Γυμνασιάρχης της Ζωσιμαίας Σχολής το 1932, γεννήθηκε στους Χουλιαράδες το 1892. Θα βρείτε το βιογραφικό του στην ιστοσελίδα της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης: Χρίστος Σούλης, Γυμνασιάρχης Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων Το μαστοροχώρι πέτρας περνά σε σύγχρονη μαστορομάνα, οι πετράδες εξελίσσονται σε εξειδικευμένους επαγγελματίες των σύγχρονων κατασκευών συνεχίζοντας, θα έλεγε κανείς, μια από τις παραδόσεις του χωριού. Πλήθος χωριανών ασκεί επάγγελμα σχετικό με τον κατασκευαστικό τομέα. Αξίζει να αναφερθεί ότι και οι Χουλιαράδες, όπως σε όλη την Ελλάδα, αποχωρίστηκαν χωριανούς που αναζήτησαν την τύχη τους σε χώρες του εξωτερικού. Παράλληλα με το κύριο επάγγελμα τους, ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και την μικρής κλίμακας γεωργία όσο επέτρεπε η φυσική τοποθεσία με τους λίγους καλλιεργήσιμους χώρους.

Οικισμοί Χουλιαράδων

Ο κύριος οικισμός του χωριού παραμένει ο ίδιος τουλάχιστον από το 1400. Παράλληλα όμως αναπτύχθηκαν στις πλαγιές του βουνού και στα φυσικά περάσματα πέριξ οικισμοί με μόνιμο και περιστασιακό χαρακτήρα. Ο μεγαλύτερος από αυτούς τους οικισμούς ήταν το σημερινό χωριό-κοινότητα Βαπτιστής με την παλιά ονομασία 'Γκούρα'. Ο Βαπτιστής αποτελούσε οικισμό Χουλιαράδων μέχρι το 1946 από όταν και αποτελεί αυτοτελή κοινότητα. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων είναι στενές ακόμη και σήμερα. Ο Βαπτιστής βρίσκεται σε απόσταση 5 οδικών χλμ από τους Χουλιαράδες στην πλαγιά που κατεβαίνει στον Καλαρρύτικο μετά τον Κάμπο Χουλιαράδων. Στην πλαγιά που εκτείνεται Νότιο Ανατολικά του χωριού κατά μήκος του ποταμού Αράχθου υπάρχουν σπίτια παλαιότερων οικισμών οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν παράλληλα με τον κύριο οικισμό κυρίως κατά τον χειμώνα λόγω του ηπιότερου κλίματος που έχει η πλαγιά παρά τον ποταμό. Παράλληλα στην όχθη του ποταμού κάτω από τον οικισμό υπήρχαν χωράφια τα οποία οι κάτοικοι σπέρνανε και άρδευαν με το νερό του ποταμού μέσα από αρδευτικό αύλακα που δημιουργήσανε ενώ παράλληλα με το ίδιο νερό από το ίδιο αυλάκι λειτουργούσαν και νερόμυλο. Σήμερα σώζονται τα μικρά σπίτια των οικισμών, όλα κατασκευές ξερολιθιάς. Συνολικά υπάρχουν τρεις οικισμοί στην πλαγιά με τον έναν από τους τρεις να είναι εντός σπηλαίων της πλαγιάς. Τα σπίτια που σώζονται ανήκουν στον παραδοσιακό τύπο του αποκαλούμενου 'Χαμόσπιτο' και είναι ενιαίου χώρου με μικρό εμβαδό, χωρίς παράθυρα, τα οποία στην επίσης πλακοστρωμένη στέγη τους είχαν φεγγίτη για τον φωτισμό του εσωτερικού. Διαφέρουν λοιπόν σημαντικά αρχιτεκτονικά με τα κατά πάσα πιθανότητα νεότερα σπίτια του κυρίως οικισμού τα οποία είναι μεγαλύτερα, με παράθυρα και αρμολογημένα.

Κρεμαστή γέφυρα Λυσιάς ή Κοροβέσιος

Στην νοτιοανατολική πλαγιά των Χουλιαράδων, εντός της χαράδρας του Αράχθου βρίσκεται η κρεμαστή γέφυρα Λυσιά ή Κοροβέσιος. Η γέφυρα αναπτύσσεται πάνω από τον Άραχθο για σε μήκος 70 μέτρων περίπου. Στην μια όχθη πατάει στην περιοχή των Χουλιαράδων και των Χουλιαροχωρίων και στην άλλη όχθη πατάει στην περιοχή του χωριού Ελληνικό και των Κατσανοχωρίων. Ενώνει τις δυο περιοχές και τα αντίστοιχα μονοπάτια που οδηγούν στα χωριά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 317 μέτρων περίπου.

Αυτό το γεφύρωμα φαίνεται να είναι παμπάλαιο. Στην σημερινή της μορφή η γέφυρα κρέμεται από τα σταθερά σημεία στις δύο όχθες, στην πλευρά των Χουλιαράδων από πέτρινο πύργο με ενσωματωμένη σκάλα και στην όχθη του Ελληνικού απευθείας στον βράχο της πλαγιάς. Πέντε συρματόσχοινα με την βοήθεια μεταλλικών συνδέσμων δημιουργούν την μορφή της γέφυρας και με συρματόπλεγμα δημιουργείται κατάστρωμα πάνω στο οποίο πατάει ο διαβάτης. Η διάβαση απαιτεί προσοχή, αργή κίνηση και αποφυγή έντονης ταλάντωσης.

= Ενέδρα στην γέφυρα κατά την Κατοχή και διπλό κάψιμο των Χουλιαράδων.

= Κατά την Κατοχή από τα Ναζιστικά στρατεύματα Γερμανικό απόσπασμα περνώντας από τα Κατσανοχώρια επιχείρησε να διασχίσει την γέφυρα με σκοπό να ανέβει στους Χουλιαράδες, κατά την νύκτα. Χωριανοί από τους Χουλιαράδες είχαν στήσει ενέδρα στην γέφυρα. Στην δεκάλεπτη μάχη που ακολούθησε το Γερμανικό απόσπασμα αναγκάστηκε σε υποχώρηση προς τα Κατσανοχώρια με έναν τραυματία. Την επομένη ημέρα, συνέπεια της ενέδρας, ενισχυμένο στρατιωτικό απόσπασμα θα κινηθεί μέσω του περάσματος του Τσιμόβου και θα φτάσει στους Χουλιαράδες όπου θα κάψει τα σπίτια του χωριού. Οι κάτοικοι προφανώς ενήμεροι για την κίνηση του ενισχυμένου αποσπάσματος θα έχουν φύγει από το χωριό κατά την άφιξη του αποσπάσματος και κατά συνέπεια δεν θα υπάρξουν θύματα. Οι κατακτητές θα επανέλθουν στους Χουλιαράδες σε μεταγενέστερο χρόνο και θα κάψουν το χωριό για δεύτερη φορά. Οι κάτοικοι είχαν πάλι πληροφορηθεί έγκαιρα την προσέγγιση τους και θα εγκαταλείψουν προσωρινά τον οικισμό.

Θρησκεία

Αξιόλογος είναι ο ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής, που χτίστηκε το 1745 από Γκουριώτες μάστορες δίπλα στην κεντρική πλατεία του χωριού. Το καθολικό της μονής είναι τρίκλιτη βασιλική με δύο εσωτερικούς τρούλους. Ο κυρίως ναός ιστορήθηκε σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στο υπέρθυρο το 1804. Στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου, ιερείς του ναού υπήρξαν ο παπά-Θανάσης Παπαθανασίου και ο γιος του παπά-Γιωργάκης, οι οποίοι ιερουργούσαν εκ περιτροπής και στον Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής Βαλτσιόρας-Πηγαδίων Ιωαννίνων, καθώς και σε άλλα γειτονικά χωριά που δεν είχαν μόνιμο ιερέα. Στις δεκαετίες 1950-1970 περίπου, στο ναό ιερουργούσε ο παπά-Θανάσης Μαντζίλας. Υπάρχει και το εκκλησάκι του Αγίου Δημήτριου που βρίσκεται στην άκρη της πλατείας του χωριού.

Γιορτές - Μουσική, Τραγούδι & Χορός

Το καλοκαίρι έχει πολλές κοινωνικές εκδηλώσεις με πιο σημαντικές το γλέντι την Κυριακή του Πάσχα με παραδοσιακή ορχήστρα στο κοινοτικό καφενείο του Γιώργου Κίτσιου, το ημερήσιο πανηγύρι στο εκκλησάκι του προφήτη Ηλία και το τριήμερο πανηγύρι στις 7-8-9 Σεπτεμβρίου προς τιμήν της Παναγίας. Την τρίτη μέρα τελούνται οι καθιερωμένες Κύκλες ή Καγκελάρι ή Καγκέλι στο μεσοχώρι, είναι χορός ιδιαίτερος με τους άντρες του χωριού να οδηγούν και τις γυναίκες να ακολουθούν όλοι πιασμένοι σε μια και μόνο σειρά. Εκτελείτε χωρίς μουσική με συγκεκριμένα τραγούδια τα λόγια των οποίων τραγουδούν διαδοχικά οι άντρες και οι γυναίκες.

Σύλλογοι Χουλιαράδων

Στο χωριό δραστηριοποιούνται οι σύλλογοι:

Φιλοπρόοδος Αδελφότητα Χουλιαράδων "Η Αγία Παρασκευή" Χορευτικός Όμιλος Χουλιαράδων - Τμήματα Παιδιών και Ενηλίκων Αθλητική Ένωση Χουλιαράδων - Ερασιτεχνική Ομάδα Ποδοσφαίρου και Ακαδημία Ποδοσφαίρου

Φιλοπρόοδος Αδελφότητα Χουλιαράδων "Η Αγία Παρασκευή"

Η Φιλοπρόοδη Αδελφότητα Χουλιαράδων "Η Αγία Παρασκευή" ιδρύεται στις 24 Απριλίου, Μεγάλη Πέμπτη, του 1908 στους Χουλιαράδες. Ψυχή και εμπνευστής της ιδέας συστάσεως της ήτανε ο Δημήτρης Ι. Κωνσταντής, εμποροράφτης στο επάγγελμα που διατηρούσε για πολλά χρόνια ραφείο στην Αθήνα. Συνεπικουρούμενος και από πατριώτες δάσκαλους της εποχής Ι. Σούλη, Δ. Παπαντωνίου, Α. Μαστοράκη και προκρίτους του χωριού Δ. Μαντζίλα, Ν. & Κ. Μαλάμο, Κ. Δημουλίκα, Χ. Ντέμο πρόεδρο τότε του χωριού και άλλα αξιόλογα πρόσωπα Γκούρας & Χουλιαράδων αποτέλεσαν τα ιδρυτικά μέλη του συλλόγου με την επωνυμία "Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα Χουλιαράδων Η Αγία Παρασκευή". Τα έσοδα του σωματείου στην αρχή διατέθηκαν για εθνικούς σκοπούς, τα σύνορα Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και νέο Ελληνικού Κράτους οριζότανε στον παραπόταμο του Αράχθου Δούβιακα ή Καλαρρυτινό που ρέει στις παρυφές των Χουλιαράδων. Παράλληλα με τα έσοδα της συντηρούσε το σχολαρχείο και ίδρυσε το πρώτο παρθεναγωγείο, το 1909, μοναδικό στην περιοχή των Χουλιαροχωρίων την εποχή εκείνη το οποίο στεγάστηκε στο αρχαίο σχολείο του 1700. Πρωτοστάτησε σε φιλανθρωπικά έργα, ενίσχυσε φτωχά και ορφανά, χορήγησε εφάπαξ προίκα σε άπορα κορίτσια. Για να επικοινωνήσετε με την Αδελφότητα Χουλιαράδων ή να μάθετε τα νέα τους επισκεφθείτε την ιστοσελίδα τους: www.chouliarades.gr και την σελίδα στο Facebook: https://www.facebook.com/chouliarades.gr/

Χορευτικός Όμιλος Χουλιαράδων

Ο Χορευτικός Όμιλος Χουλιαράδων αναβιώνει από το 1993 την τοπική αλλά και την ευρύτερη μουσικοχορευτική παράδοση με τη διοργάνωση και τη συμμετοχή του σε εκδηλώσεις τόσο στη Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό και συμβάλλει με προτάσεις και δράσεις στον πολιτισμό. Για να έρθετε σε επαφή με τον ΧΟΧ επισκεφθείτε την σελίδα τους στο Facebook: https://www.facebook.com/xoreftikos.omilos.xouliaradon/ . Τέλος, μπορείτε να δείτε διάφορα μουσικά και χορευτικά βίντεο στο κανάλι του Ομίλου στο YouTube: https://www.youtube.com/user/XoreftikoXouliaradon

Αθλητική Ένωση Χουλιαράδων

Η Αθλητική Ένωση Χουλιαράδων ιδρύθηκε το 1982. Αποτελείται από την ερασιτεχνική ομάδα ποδοσφαίρου που αγωνίζεται στην Α' ΕΠΣΗΠ καθώς και Ακαδημία ποδοσφαίρου. Αγωνίζεται στο γήπεδο «Στάθης Τσανακτσής». Πληροφορίες για το Σωματείο καθώς και τις αγωνιστικές περιόδους από το 2014 και μετά θα βρείτε στην ισοσελίδα της ΕΠΣΗΠ: http://www.epsip.gr/teams/display_team.php?team_id=79

Παραπομπές

Πηγές

ΕΜΠ - Δήμος Τζουμέρκων, Δημοτικό Διαμέρισμα Χουλιαράδων Φιλοπρόοδος Αδελφότητα Χουλιαράδων 'Η Αγία Παρασκευή' Ζωσιμαία Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Συλλογή λαογραφικού υλικού από το χωριό Χουλιαράδες, της επαρχίας Δωδώνης, του νομού Ιωαννίνων Άρθρο για τους Χουλιαράδες στη Livepedia Φιλοπρόοδος Αδελφότητα Χουλιαράδων 'Η Αγία Παρασκευή' Χορευτικός Όμιλος Χουλιαράδεων Κανάλι στο YouTube του Χορευτικού Ομίλου Χουλιαράδων