Η Καστρίτσα είναι χωριό του νομού Ιωαννίνων στην Ήπειρο. Βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της λίμνης των Ιωαννίνων, στους πρόποδες του γεωγραφικού λόφου της περιοχής. Ανήκει στον Δήμο Ιωαννιτών, ενώ έως το 2010 υπαγόταν στον Δήμο Παμβώτιδος. Κατά την απογραφή του 2011 είχε 700 κατοίκους και απέχει μόλις 12 χιλιόμετρα από το κέντρο των Ιωαννίνων. Η ονομασία του χωριού μέχρι την 1η Απριλίου του 1927 ήταν Μπαρκμάδι, με τούρκικη - αλβανική προέλευση που σημαίνει "η μεγάλη κοιλιά - κοιλάδα" προφανώς λόγω του κάμπου της και της λίμνης, όταν και τελικά άλλαξε σε Καστρίτσα με αφορμή τα ερείπια του αρχαίου κάστρου που βρίσκονται στην κορυφή του λόφου. Επί τουρκοκρατίας στη Καστρίτσα λειτουργούσε Δημοτικό σχολείο στον νάρθηκα της εκκλησίας, αρχικά ως μονοθέσιο, αργότερα ως διθέσιο και από το 1967 σαν τριθέσιο. Επίσης το σχολείο στεγαζόταν και σε χαρακτηριστικό παλιό τριώροφο δεσπόζον κτίσμα, την "Κούλια" (στα αρβανίτικα η λέξη σημαίνει "πύργος") που είχε κατασκευάσει περί του 1800 κάποιος παλιός Έλληνας ιδιοκτήτης του χωριού με το όνομα ή παρατσούκλι "Μουλαράς" μαζί με τη σύζυγο του (στο σημείο αυτό σήμερα βρίσκεται το κοινοτικό γραφείο - πολιτιστικό κέντρο του χωριού), μετά τον Μουλαρά το χωριό πέρασε σε Τούρκο ιδιοκτήτη και εν συνεχεία πωλήθηκε στον Έλληνα τσιφλικά Σπέγκο που ήταν και ο τελευταίος ιδιοκτήτης του. Πολιούχος του χωριού είναι ο άγιος Γεώργιος ο τροπαιοφόρος, με την παλαιά αυτή εκκλησία του να έχει χτιστεί περίπου κατά το 1678μ.Χ. και αρχικά πριν γίνει η κύρια ενορία του χωριού λειτούργησε σαν μικρό μοναστήρι με κελιά μοναχών ως μετόχι του κυρίως μοναστηριού της Καστρίτσας του Τιμίου Προδρόμου, ενώ ο μεγαλοπρεπής νεόδμητος ομώνυμος ναός που βρίσκεται λίγα μέτρα πλάι στον παλαιό λειτούργησε για πρώτη φορά την Κυριακή των Βαΐων του έτους 2003, όμως τα επίσημα Θυρανοίξια του έλαβαν χώρα αρκετά έτη αργότερα, συγκεκριμένα στις 25/4/2015 από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ιωαννίνων κκ. Μάξιμο.

Αρχαιολογία

Στην περιοχή γύρω από το χωριό έχουν εντοπιστεί ευρήματα που πιστοποιούν ανθρώπινη παρουσία στο χώρο αυτό, από την νεότερη παλαιολιθική εποχή (22000 π.Χ.), μέχρι τους ιστορικούς χρόνους. Δυτικά από το χωριό βρίσκεται το ύψωμα Καστρίτσα, που είναι πλούσιο σε ευρήματα. Συγκεκριμένα, στο ύψωμα αυτό έχουν εντοπιστεί:

Στην δυτική πλαγιά, σπήλαιο με ίχνη εγκατάστασης, που χρονολογούνται 22000 έως 10000 χρόνια πριν από σήμερα, δηλαδή στην νεότερη περίοδο της παλαιολιθικής εποχής για την Ελλάδα. Το σπήλαιο αυτό ερευνήθηκε από Άγγλους και Έλληνες αρχαιολόγους το 1967 και αποτελεί ένα από τα πιο αρχαία σπήλαια της Ευρώπης. Στην βόρεια άκρη, άλλο σπήλαιο με ίχνη εγκατάστασης από τη νεολιθική εποχή (5000π.Χ. έως 3000π.Χ.). Στους πρόποδες του υψώματος, τάφοι της υστεροελλαδικής περιόδου. Ανατολικά από το χωριό έχουν εντοπιστεί ίχνη οικισμού από τον σπουδαίο αείμνηστο αρχαιολόγο Σωτήρη Δάκαρη το έτος 1951-1952 και τα ευρήματα (τάφοι, κεραμική) δείχνουν κατοίκηση από την νεολιθική εποχή μέχρι τους ιστορικούς χρόνους. Βόρεια του λόφου βρίσκεται το μεγαλύτερο "στολίδι" της Καστρίτσας η αρχαία ακρόπολη (ίσως η Τέκμων από διάφορα ιστορικά στοιχεία που σώζονται στις ως τις μέρες μας), όπου δεσπόζουν τα αρχαία τείχη με περίμετρο περίπου 3250 μέτρα, με 5 εισόδους ενώ η κεντρική είσοδος είναι στην βορειοανατολική πλευρά του λόφου.Το όνομα της αρχαίας ακρόπολης δεν έχει διασταυρωθεί. Ο Ρωμαίος ιστορικός Λίβιος αναφέρει ότι τα ρωμαικά στρατεύματα κατερχόμενα από την Ιλλυρία συνάντησαν την πρωτεύουσα των Μολοσσών Πασσαρώνα και στην συνέχεια λίγα χιλιόμετρα πιο νότια την Τέκμωνα. Από την περιγραφή αυτή του εν λόγω ιστορικού, αλλά και διάφορες άλλες συμπεραίνουμε ότι η αρχαία ακρόπολη στον λόφο της Καστρίτσας, κατά πάσα πιθανότητα είναι η αρχαία Τέκμων, η καλά οχυρωμένη πόλη που έζησε η μητέρα του Μ. Αλεξάνδρου Ολυμπιάδα και η οποία αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της αρχαίας Ηπείρου, μετά την Αμβρακία με περίμετρο τειχών πάνω από 5000 μέτρα (η σημερινή Άρτα). Η ακρόπολη της Καστρίτσας διαμορφώθηκε κατά ένα σημαντικό μέρος της με πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2011-2015 το οποίο ανήλθε στο ποσό των 1.200.000 ευρώ από την αρχαιολογική υπηρεσία Ιωαννίνων και τα επίσημα εγκαίνια της έλαβαν χώρα στις 8/6/2016 μετά από πρωτοβουλία και διοργάνωση του πολυπράγμων Πολιτιστικού Συλλόγου της Καστρίτσας και μέσω της σημαντικής και συνάμα απαραίτητης βοήθειας από την αρχαιολογική υπηρεσία Ιωαννίνων, όπως και την επίσης απαραίτητη υλικοτεχνική σύμπραξη του πνευματικού κέντρου του Δήμου Ιωαννιτών. Ιεροί Ναοί Εκτός από το παλαιολιθικό σπήλαιο, το νεολιθικό και φυσικά την αρχαία ακρόπολη που προαναφέραμε, ο λόφος της Καστρίτσας έχει και θρησκευτική υπόσταση με την ιερά Μονή του τιμίου Προδρόμου, ένα γυναικείο βραχοστύλωτο Μοναστήρι με κελιά το οποίο εορτάζει τη σύλληψη του Προδρόμου στην κοιλία της Μητρός του κάθε 23ης Σεπτέμβρη και υπάρχει στην περιοχή σίγουρα από το έτος 1196μ.Χ. όπως έδειξαν επιστημονικές έρευνες της αρχαιολογικής υπηρεσίας βυζαντινών αρχαιοτήτων. Το κυρίως όμως καθολικό της παλαιάς εκκλησίας του Τιμίου Προδρόμου φέρει στοιχεία αρχιτεκτονικής και αναγραφόμενα χρονολογικά σημάδια, όπως και λοιπά έντυπα ευρήματα του 373μ.Χ.. Το συγκεκριμένο Μοναστήρι λειτούργησε κατά την τουρκοκρατία σαν στρατόπεδο των κατακτητών από το έτος 1854μ.Χ. έως και το 1913μ.Χ., όταν και με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων μετατράπηκε σε ελληνικό στρατόπεδο για λίγα έτη. Εν συνεχεία θα γίνει για κάποιο χρονικό διάστημα ορφανοτροφείο που στέγαζε ορφανά και χήρες των πολέμων της εποχής και τέλος θα ξανά λειτουργήσει σαν ιερά Μονή έως τις 17 Ιουνίου του 1932, όταν από ληστρική επιδρομή της τότε εποχής θα σφαγιασθούν ο ηγούμενος πατέρας Δωρόθεος και ο λαϊκός αδελφός του Κωνσταντίνος. Η Μονή θα μείνει κλειστή για 40 συνεχή έτη και μόνο κατά την Γερμανο-Ιταλική κατοχή θα χρησιμεύσει σαν σημείο μερικής στρατοπέδευσης και παρατηρητήριο των κατακτητών. Κατά το έτος 1972 ο πατέρας Αθανάσιος θα πάει στη Μονή και θα την ανακατασκευάσει σε αρκετό σημείο με τη βοήθεια χωριανών, πριν τελικά καταλήξει να εγκατασταθεί μόνιμα με εντολή της Μητρόπολης Ιωαννιτών σαν ηγούμενος απέναντι από την Καστρίτσα, στην ιερά Μονή της Παναγίας Δουραχάνης Λογγάδων πράττοντας εκεί αξιομνημόνευτο έργο έως και το θάνατο του (όπως: δημιουργία σχολείων, ανακατασκευή της εκκλησίας, δημιουργία κοιτώνων διαμονής μαθητών, δημιουργία εστιατορίων, δημιουργία χώρων άθλησης κ.α.). Με την απομάκρυνση του πατέρα Αθανάσιου θα εγκατασταθούν μόνιμα στο Μοναστήρι της Καστρίτσας στις 26/8/1972 οι μοναχές Φιλοθέη (η σημερινή ηγουμένη) και Ευνίκη (η οποία απεδήμησεν εις Κύριον και είναι ενταφιασμένη στον αύλειο χώρο της Μονής στο παρεκκλήσι της αγίας Τριάδος, μαζί με τη μοναχή Μεθοδία), μετατρέποντας σταδιακά το εν λόγω Μοναστήρι με τη βοήθεια εθελοντών, κατοίκων, αλλά και των λοιπών μοναχών που κατέφθασαν μετέπειτα σε μια πανέμορφη ιερή τοποθεσία και σε ένα πασίγνωστο γυναικείο θρησκευτικό συγκρότημα, που φημίζεται εκτός από την "πλούσια" ιστορία του και για τη υφαντική του έως τις μέρες μας, κυρίως σε ότι αφορά την κατασκευή ιερών αμφίων για ιερωμένους τα οποία αποστέλλονται από τις μοναχές σε κάθε σημείο της απανταχού ορθοδοξίας, αλλά επίσης φημίζεται και για την μοναδική δεσπόζουσα θέα του προς το λεκανοπέδιο και τη λίμνη των Ιωαννίνων. Σημαντικό εκκλησιαστικό μνημείο της περιοχής εκτός από το Μοναστήρι είναι και ο παλαιός καθεδρικός ναός του χωριού άγιος Γεώργιος ο τροπαιοφόρος ένας ναός του 1678μ.Χ. όπως αναφέραμε και πιο πάνω. Στον συγκεκριμένο ναό θα συναντήσει κανείς αγιογραφίες βυζαντινού και αναγεννησιακού μοτίβου του 1784μ.Χ.. Η συγκεκριμένη εκκλησία θα λειτουργήσει και σαν σχολείο για τα παιδιά του τόπου, ενώ παράλληλα θα αποτελέσει και το πρώτο κοιμητήριο της Καστρίτσας. Τα παλαιά χρόνια μαρτυρίες χωριανών και παιδιών θέλουν τη φανέρωση του αγίου πάνω στο άλογο του να περιφέρεται στον αύλειο χώρο της εκκλησίας, όπως και εντός αυτής, ενώ άλλες μαρτυρίες θέλουν διάφορα θαυμαστά σημεία να έχουν συντελεσθεί στο συγκεκριμένο ιερό ναό έως και τη δεκαετία του 1990 με αρχές του 2000 (ιερές εικόνες που δάκρυσαν ενώπιον πλήθους πιστών, κίνηση χωρίς αιτία των κανδύλων του τέμπλου κτλ.). Άλλα παρεκκλήσια του χωριού είναι ο προφήτης Ηλίας (σημερινό κοιμητήριο), η αγία Παρασκευή και ο άγιος Αθανάσιος στην κορυφή του λόφου και μέσα στα όρια της αρχαίας ακρόπολης, ο οποίος ναός αυτός καταστράφηκε κατά την τουρκοκρατία για να χρησιμοποιηθεί ο χώρος του σαν σημείο κανονιοβολισμών προς την εγγύς περιοχή από τους τότε κατακτητές. Κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1950 όμως οι χωριανοί με πρωτομάστορα τον Αντώνη Κύρκο φημισμένο χτίστη της πέτρας τότε και τον Αριστοτέλη Νάκο κεραμοποιό της Καστρίτσας, θα ανακατασκευάσουν το παρεκκλήσι στο ίδιο σημείο και πάλι. Ο συγκεκριμένος ναός ανακατασκευάστηκε πρόσφατα μέσα από την Περιφέρεια Ηπείρου και την εκκλησιαστική επιτροπή του χωριού, δια της αμέριστης για ακόμη μια φορά βοήθειας, συνδρομής και δωρεάς των πιστών κατοίκων του τόπου. Τέλος να αναφέρουμε ότι στην Καστρίτσα υφίσταται από το έτος 1985 και το μοναδικό αναρριχητικό πεδίο του Δήμου Ιωαννιτών αλλά και ολόκληρου του λεκανοπεδίου, το οποίο ανά τακτά χρονικά διαστήματα αποτελεί πόλο έλξης πολλών αθλητών της αναρρίχησης κυρίως κατά τους ανοιξιάτικους και θερινούς μήνες.

Παραπομπές

Πηγές

Δήμος Παμβώτιδος = Δ.δ. Καστρίτσας