"η άμεση αιτία αυτής της τραγωδίας ήταν η ακούσια προδοσία ενός επίμονου και ισχυρογνώμονα θρησκευτικού ηγέτη [Καμπιλή]." Στη σύγχρονη εποχή διατηρείται η Εβραϊκή Συναγωγή Ιωαννίνων. Επίσης υπάρχει το Ίδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκάνη το οποίο δραστηριοποιείται σε ιστορικά θέματα που αφορούν την εβραϊκή Κοινότητα των Ιωάννινων. Η πόλη απελευθερώθηκε τον Οκτώβριο του 1944 μετά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής και την είσοδο ανταρτών του ΕΔΕΣ υπό τον Αλέκο Παπαδόπουλο. Στις 23 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών, η πόλη κατελήφθη από δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τους Στέφανο Σαράφη και Άρη Βελουχιώτη έπειτα από μάχες ανάμεσα στις δύο οργανώσεις.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1945- )

Το 1964 ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με τη φιλοσοφική σχολή, ως παράρτημα του ΑΠΘ. Το 1970 αυτονομήθηκε και συνέχισε τη λειτουργία που διευρύνθηκε, περιλαμβάνοντας νέες σχολές και τμήματα. Σήμερα είναι ένα από τα μεγαλύτερα ελληνικά πανεπιστήμια με 7 σχολές και 23 τμήματα. Κατά τη διάρκεια της Χούντας υπήρξε αντίσταση και από φοιτητές του πανεπιστημίου. Τα Ιωάννινα είχαν θέσει υποψηφιότητα για την ανάδειξή τους σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, το 2021 χωρίς όμως να τα καταφέρουν.Επίσης κάθε χρόνο διοργανώνεται ο ημιμαραθώνιος με τίτλο Lake Run στον οποίο συμμετέχουν αθλητές από όλη την Ελλάδα.

Αξιοθέατα

Κάποια από τα αξιοθέατα είναι τα εξής:

Κάστρο Ιωαννίνων: Περιέχει το Φετιχιέ τζαμί, τον Τάφο του Αλή Πασά και το Βυζαντινό Μουσείο, όπως και την αίθουσα Έκθεσης Αργυροχρυσοχοΐας. Το όνομα Φετιχέ Τζαμί σημαίνει Τέμενος της Κατάκτησης και χτίστηκε το 1430 πάνω στα ερείπια βυζαντινού ναού. Αρχικά ήταν ξύλινο, μετά όμως το 1611 ξαναχτίστηκε πέτρινο. Την τελική μορφή την πήρε από τον Αλή Πασά το 1795. Ιστορικό Κέντρο των Ιωαννίνων Υπαίθριο θέατρο της Ε.Η.Μ. «Κώστας Φρόντζος»: Βρίσκεται στον λόφο της Αγίας Τριάδας λίγα μόνο λεπτά από το κέντρο της πόλης των Ιωαννίνων. Πρόκειται για θέατρο χωρητικότητας 3.500 ατόμων, αντίγραφο του κάτω διαζώματος του θεάτρου της αρχαίας Δωδώνης, χτισμένο τη δεκαετία του '60 και με σχέδια του αρχιτέκτονα Βασίλη Χαρίση. Φιλοξενεί κάθε χρόνο διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Το σπήλαιο Περάματος βρίσκεται σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την πόλη των Ιωαννίνων και έχει μήκος περίπου 830 μέτρων και έκταση περίπου 14400 τ.μ. Μέσα από διηγήσεις παλιότερων το σπήλαιο ήταν γνωστό από το 1900. Το 1907 περίπου το έκλεισε για λόγους ασφαλείας ο μπέης Χολιάσης Εφέντης. Αργότερα ξεχάστηκε και ανακαλύφθηκε ξανά από κατοίκους της πόλεως που προσπάθησαν να βρουν καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς των ιταλικών αεροπλάνων το 1940. Η αρχαία Δωδώνη, με το καλά διατηρημένο αρχαίο θέατρό της, το οποίο χτίστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. επί βασιλείας του βασιλιά Πύρρου, βρίσκεται 22 χλμ. νοτίως των Ιωαννίνων.

Το Νησί

Το νησάκι της λίμνης Παμβώτιδας ή της λίμνης Ιωαννίνων ή του Αλή Πασά είναι ένα από τα δύο κατοικημένα νησιά σε λίμνη στη χώρα (το άλλο είναι ο Άγιος Αχίλλειος Πρεσπών). Σε αυτό βρίσκεται μικρός οικισμός και διάφορα μνημεία και αξιοθέατα, όπως η τελευταία κατοικία του Αλή Πασά. Υπάρχουν επίσης έξι μοναστήρια, το παλιότερο του Αγίου Νικολάου (Ντίλιου) ή Στρατηγοπούλου του 11ου αιώνα, του Αγίου Νικολάου (Σπανού) ή Φιλανθρωπινών από το 1292 μ.Χ., του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (1506 μ.Χ.), της Ελεούσης (1570 μ.Χ.), του Αγίου Παντελεήμονος (17ου αιώνα) και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1851 μ.Χ.). Στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου (Σπανού) ή Φιλανθρωπινών δίδαξαν κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο λόγιος Αλέξιος Σπανός, οι μοναχοί Πρόκλος και Κομνηνός και οι αδελφοί Αψαράδες, Θεοφάνης και Νεκτάριος.

Αστικό τοπίο

Αρχιτεκτονική

Η αρχιτεκτονική των Ιωαννίνων κατά τα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν μίξη μεσαιωνικών, βυζαντινών και ανατολίτικων στοιχείων. Αυτού του είδους ο ρυθμός εμφανίζεται στα Ιωάννινα και ονομάστηκε τουρκογιαννιώτικος ή μεταβυζαντινός. Η πόλη δέχτηκε πολλές καταστροφές κατά την πολιορκία της από τους Τούρκους το 1820. Η πόλη ανοικοδομήθηκε μετά την καταστροφή με τα κλασικά πρότυπα αλλά όχι τόσο πλούσια όσο στο παρελθόν. Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα γίνεται προσπάθεια εξευρωπαισμού της οθωμανικής αυτοκρατορίας με το Τανζιμάτ (1839) και το πρώτο οθωμανικό σύνταγμα το 1876. Το 1869 ο Ρασίμ Πασάς πυρπολεί το κέντρο της πόλης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να χαθούν πολλά κτήρια που είχαν σωθεί από την καταστροφή του 1820. Η πολεοδομία της πόλης δεν άλλαξε σημαντικά αλλά ανανεώθηκαν σε μεγάλο βαθμό τα κτήρια. Άρχισαν να εμφανίζονται στα δημόσια κτήρια επιρροές από ευρωπαϊκά πρότυπα. Το ίδιο συνέβαινε σε οικίες εμπόρων και γενικά των ανώτερων τάξεων. Στις κατώτερες και πιο φτωχές τάξεις οι οικίες ήταν πιο απλές και παραδοσιακές. Ο νεοκλασικισμός εισάγεται στα Ιωάννινα πριν το 1913, έτος που η πόλη απελευθερώθηκε, αλλά με καθυστέρηση σε σχέση με το υπόλοιπο νεοσύστατο κράτος. Η πόλη γενικότερα δεν αποκόπηκε από το οθωμανικό παρελθόν της παρά την εισαγωγή δυτικών προτύπων. Άνθρωποι που συνέβαλαν στην αρχιτεκτονική τη συγκεκριμένη εποχή είναι ο Περικλής Μελίρρυτος (1870-1937), ο γιαννιώτης πολιτικός μηχανικός και μετέπειτα δήμαρχος Γεώργιος Ιωαννίδης και ο Πολωνός αρχιτέκτονας και νομομηχανικός του βιλαετίου, Σιγισμόνδος Μινέικο. Το 1940-1941 εκτός από ανθρώπινες απώλειες, υπήρξαν και καταστροφές κτηρίων. Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 1940 βομβαρδίζονται συνοικίες της πόλης. Μεγάλες καταστροφές υπήρξαν στην Καλούτσιανη. Το τζαμί παραμένει από τότε ημιτελές. Κάποια κτήρια καταστράφηκαν ή είχαν σοβαρές ζημιές. Το στρατιωτικό νοσοκομείο στο Ιτς Καλέ, στο μέρος που σήμερα βρίσκεται το Βυζαντινό μουσείο, βομβαρδίστηκε στις 5 Νοεμβρίου 1940 και κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 50. Βομβαρδισμούς δέχτηκε και η Ζωσιμαία στην οδό Ζωσιμάδων αλλά επισκευάστηκε τη δεκαετία του 60. Ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικά κτήριο της πόλης που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Τσακάλωφ και Βαλαωρίτου κατεδαφίστηκε μεταπολεμικά εξαιτίας των σημαντικών καταστροφών του. Στο παρελθόν είχε φιλοξενήσει το ρωσικό προξενείο. Στη θέση του χτίστηκε πολυκατοικία. Τον Απρίλιο του 1941, λίγο πριν τη συνθηκολόγηση, η πόλη δέχτηκε νέο σφοδρό βομβαρδισμό. Τότε βομβαρδίστηκε το 2ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο στην παλαιά Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία. Μεταπολεμικά ο Άρης Κωνσταντινίδης έφερε στην πόλη τη σφραγίδα της νεωτερικότητας με 2 κτήρια. Συνδύασε τον μοντερνισμό με την παράδοση. Το ένα είναι το αρχαιολογικό μουσείο και το άλλο το καφενείο «Όαση». Παρότι ήταν να δημιουργήσει ένα ακόμα καφενείο, το γυαλί καφενέ, τελικά δεν ανέλαβε τη δημιουργία του. Παρότι ήταν ο επικεφαλής του εγχειρήματος των «Ξενία» πανελλαδικά, αυτό των Ιωαννίνων έγινε από τον αρχιτέκτονα Γεράσιμο Βώκο. Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης άφησε έστω και εν μέρει το στίγμα του στα Ιωάννινα. Δημιούργημα του είναι η πρώην παιδόπολη «Αγία Ελένη», κοντά στο αεροδρόμιο των Ιωαννίνων το 1961. Τα εγκαίνια έγιναν το 1962. Εκεί μεταφέρθηκε η παιδόπολη που προϋπήρχε σε τολ στην πλατεία Ομήρου. Στα σχέδια υπήρχε και μια εκκλησία που δεν χτίστηκε ενώ ιδιαίτερη έμφαση έδινε στο φυσικό περιβάλλον με δενδροφύτευση, λουλούδια. Τη δεκαετία του 60' υπήρξε και το σχέδιο Δοξιάδη για το πολεοδομικό των Ιωαννίνων. Εφαρμόστηκε όμως κατά ένα μέρος. Άλλο ένα σημαντικό αρχοντικό καταστράφηκε από φωτιά στις 22 Απριλίου του 1975. Χτίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα και ανήκε στον Χαϊρεντίν πασά. Τη δεκαετία του 20' αγοράστηκε από την οικογένεια Ιωαννίδη. Το 1952 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο κτίριο. Τη δεκαετία του 60' στέγασε την Εταιρία Ηπειρωτικών Μελετών και μετά ξενώνα νεότητας. Προς το τέλος της ζωής του έμειναν οικογένειες και χρησιμοποιήθηκε παράλληλα για επαγγελματικούς σκοπούς. Το κτήριο καταγράφηκε στην ταινία «Η αρχόντισσα και ο αλήτης». Το 1986 έγινε άρση του χαρακτηρισμού ως διατηρητέου υπό όρους. Σήμερα η αυλόπορτα του συνυπάρχει με μια πολυκατοικία με γυαλί.

= Δημόσια κτήρια

= Μερικά κτήρια της πόλης που δείχνουν τις διάφορες κοινότητες που έζησαν και ζουν στην πόλη. Αρκετά είναι έργα των Μελίρρυτου, Ιωαννίδη και Μινέικο.

Δημαρχείο: Θεμελιώθηκε στις 12 Οκτωβρίου 1870 από τον Αχμέτ Ρασίμ Πασά και αποτέλεσε το διοικητήριο της πόλης. Το κόστος για την κατασκευή έφτασε τις 70.000 χρυσές οθωμανικές λίρες. Στη θέση του προϋπήρχαν τα αρχοντικά του Νούτσου Καραμεσίνη και του γιού του, Αλέξη Νούτσου. Ήταν τριώροφο κτήριο με νεοκλασικά και ανατολίτικα στοιχεία. Στο κτήριο στεγαζόταν και το κτηματολόγιο της πόλης, κάτι που αποτέλεσε μια υπόθεση για την καταστροφή του. Το 1928 έγινε η πρώτη απόπειρα πυρπόλησής του αλλά σώθηκε. Το 1930 πυρπολήθηκε για δεύτερη φορά και αυτή τη φορά καταστράφηκε ολοσχερώς. Το 1936 η Εθνική Τράπεζα ανέγειρε νέο κτήριο για να καλύψει δικές της ανάγκες. Το 1970 παραχωρήθηκε στον δήμο και στεγάστηκε η Δημοτική Βιβλιοθήκη. Αργότερα στεγάστηκε το Δημαρχείο. Κτήριο Περιφέρειας Ηπείρου (πρώην Νομαρχία): Αποτελεί το μεγαλύτερο σε επιφάνεια και όγκο κτήριο των Ιωαννίνων. Ξεκίνησε να χτίζεται το 1935, σε σχέδια της γιαννιώτισσας αρχιτέκτονα Ερικαίτης Ιωαννίδου (1910-1984). Το 1940 βομβαρδίστηκε και παρέμεινε ερείπιο για αρκετά χρόνια. Μεταπολεμικά άρχισε να χτίζεται ξανά τη δεκαετία του 1960 και αποπερατώθηκε επί δημαρχείας Γρηγορίου Σακκά. Το 1970 προστέθηκε τρίτος όροφος σε παραδοσιακό γιαννιώτικο ρυθμό, που έρχεται σε αντίθεση με το υπόλοιπο κτήριο που είναι λιτό και αυστηρό νεοκλασικό. Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη: Η ανέγερση του κτηρίου χρονολογείται στις αρχές του 20ου αιώνα. Η αρχική του χρήση ήταν για δημοτικά λουτρά. Τη δεκαετία του 1960, με την προσθήκη ορόφου, φιλοξενεί τη βιβλιοθήκη. Ταχυδρομείο: Χτίστηκε το 1905 και η αρχική του χρήση ήταν οθωμανικό Παρθεναγωγείο. Δίπλα λειτουργούσε από πριν τούρκικο δημοτικό σχολείο. Ζωσιμαία Σχολή: Ιδρύθηκε το 1828 και λειτούργησε σε ένα μικρό τουρκικό σπίτι στην περιοχή σημερινής Πλατείας Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος. Το 1834 αγοράζεται οικόπεδο που βρίσκεται η σημερινή Ζωσιμαία. Στη θέση αυτή βρισκόταν η οικία του μεγαλέμπορου Δημητρίου Αθανασίου. Παρά τα προβλήματα, φιλοξένησε τη σχολή μέχρι το 1905 που άνοιξε τις πύλες της το νέο κτήριο στο ίδιο οικόπεδο. Η πρόσοψη του κτηρίου ήταν αντιγραφή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου των Αθηνών. Αποκαταστάθηκε το 1956, μετά τις καταστροφές από τους βομβαρδισμούς. Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία: Η θεμελίωση του έγινε το 1930 και τα εγκαίνια στις 8 Νοεμβρίου 1938. Μελετητής αρχιτέκτονας ήταν ο Αριστοτέλης Ζάχος και επιβλέπων μηχανικός ο Περικλής Μελίρρυτος. Οικοτροφείο Θηλέων: Χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας αλλά οι πληροφορίες για την ίδρυσή του χάθηκαν την περίοδο της Κατοχής. Από το 1927 λειτούργησε ως Εθνικό Ορφανοτροφείο Θηλέων Ιωαννίνων. Στην Κατοχή λειτούργησε ως νοσοκομείο, ενώ αργότερα λειτούργησε ξανά ως ορφανοτροφείο μέχρι το 1973. Σήμερα στεγάζει το Κέντρο Παιδικής Μέριμνας Θηλέων Ιωαννίνων. Πύργος του Ωρολογίου: Χτίστηκε για να γιορταστεί το ιωβηλαίο του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμήτ Xάν. Το 1918 αποξηλώθηκε και αναστηλώθηκε το 1925 στη σημερινή του θέση. Θέατρο Ολυμπία: Το κτήριο συνδυάζει θέατρο και καφενείο. Είναι διώροφο, ευρωπαϊκού ρυθμού, με όψη απλοποιημένης art nouveau (αρ-νουβώ). Στέγασε το πρώτο θέατρο των Ιωαννίνων, αλλά είναι άγνωστες οι παραστάσεις που έχουν ανέβει. Αργότερα φιλοξένησε τη Φιλαρμονική του Δήμου Ιωαννιτών και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Ορφανοτροφείο Γεωργίου Σταύρου: Χτίστηκε σε οικόπεδο όπου βρισκόταν το αρχοντόσπιτο του πατέρα του Γ. Σταύρου. Το αρχικό οίκημα καταστράφηκε το 1820. Μετά από δυσκολίες που υπήρξαν για την οικοδομική άδεια, χτίστηκε το ορφανοτροφείο. Δημοτικό Μαιευτήριο: Ολοκληρώθηκε το 1894 μέσα σε 2 χρόνια. Λειτούργησε σαν νοσοκομείο με δύναμη 80 κλινών. Σήμερα ανήκει στον δήμο Ιωαννίνων, ενώ μέρος του κτηρίου έχει κατεδαφιστεί. Εμπορική Σχολή: Χτίστηκε τη δεκαετία του 1870. Φιλοξένησε το αγγλικό γενικό προξενείο και διάφορες προσωπικότητες. Αργότερα λειτούργησε ως εμπορική σχολή. Νοσοκομείο Χατζηκώστα: Το 1836 δημιουργείται νέο νοσοκομείο. Το 1845, μετά από δωρεά, δημιουργείται νέο νοσοκομείο που λειτούργησε μέχρι το 1904. Κατεδαφίστηκε και στη θέση του δημιουργήθηκε νέο το 1907. Παπαζόγλειος Σχολή: Μοιάζει αρκετά με το κτήριο του Ταχυδρομείου. Φιλοξένησε υφαντική σχολή για άπορα κορίτσια. Σήμερα εξυπηρετεί διδακτικές ανάγκες, ενώ είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο. Καπλάνειος σχολή: Χτίστηκε το 1926 σε νεοβυζαντινή τεχνοτροπία. Το αρχικό κτήριο της σχολής δεν διασώθηκε. Σήμερα φιλοξενεί νηπιαγωγεία και δημοτικά. Στοά Λιάμπεη: Χτίστηκε μετά τον εμπρησμό του 1869. Στο εσωτερικό, τα καταστήματα ήταν χτισμένα από πέτρα. Κατοικούνταν από τις οικογένειες των καταστηματαρχών και των υπαλλήλων. Επίσης, είχε πηγάδι. Σήμερα στεγάζει καταστήματα διασκέδασης και εστίασης. Στοά Λούλη: Χτίστηκε το 1875 και η αρχική χρήση της ήταν ως χάνι. Η συγκέντρωση ανθρώπων από όλη την Ήπειρο έκανε το σημείο εμπορικό κέντρο. Πρώτοι ανέπτυξαν το εμπόριο οι Εβραίοι, με καταστήματα υφασμάτων και δερμάτων. Στα πιο σύγχρονα χρόνια η στοά φιλοξένησε σιδηρουργεία, οινοποιείο, ξυλουργεία και αποθηκευτικούς χώρους διαφόρων χρήσεων. Αποκαταστάθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και πλέον στεγάζει καταστήματα διασκέδασης. Στρατιωτικό νοσοκομείο: Λειτούργησε ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Δέχτηκε διάφορες παρεμβάσεις κατά καιρούς. Σήμερα ανήκει στον Δήμο Ιωαννίνων και φιλοξενεί πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Σουφαρί Σαράι (Ιππείς): Χτίστηκε μεταξύ 1815 και 1820 από τον Αλή Πασά. Είναι διώροφο και χτισμένο από λίθο. Αποτέλεσε κτήριο στρατωνισμού. Σήμερα στεγάζει τα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Κτήριο 8ης Μεραρχίας: Θεμελιώθηκε το 1879 από τον Ρασήμ Πασά. Προγενέστερα στο σημείο υπήρχε το ανάκτορο του Μουχτάρ, γνωστό και ως Κονάκι. Στο κτήριο πάρθηκε η απόφαση για την παράδοση άνευ όρων των Ιωαννίνων στις 20 Φεβρουαρίου 1913. Αρχοντικό Μίσιου: Έχει όλα τα χαρακτηριστικά τουρκογιαννιώτικου ρυθμού. Ολοκληρώθηκε στις 18 Μαΐου 1844, ενώ στην ίδια θέση υπήρχε άλλο κτήριο που κάηκε το 1820. Στους χώρους του έχουν φιλοξενηθεί διάφορες προσωπικότητες, όπως ο Γεώργιος Β' και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Σήμερα ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού. Αρχοντικό Πυρσινέλλα: Χτίστηκε μεταξύ 1830 και 1840 σε θέση κτηρίου που καταστράφηκε το 1820. Ανήκε στην επιφανή οικογένεια των Μακρήδων. Αρχοντικό Τζαβέλλα: Μεγαλοαστικό σπίτι τ