Πληροφορίες
Για οικισμούς με το ίδιο όνομα δείτε το λήμμα Δεσποτικό (αποσαφήνιση)
Το Δεσποτικό είναι ορεινός οικισμός του νομού Ιωαννίνων στις νότιες παρυφές του όρους Κασιδιάρης, στη κοιλάδα του ποταμού Καλαμά και σε υψόμετρο 540 μέτρα. Το χωριό βρίσκεται στα 32 χιλιόμετρα βορειοδυτικά των Ιωαννίνων, στα δεξιά ταξιδεύοντας από την παλιά εθνική οδό Ιωαννίνων - Ηγουμενίτσας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης αποτελεί τη τοπική κοινότητα Δεσποτικού που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Μολοσσών του δήμου Ζίτσας και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 92 κατοίκους. Οι απογραφές πραγματικού πληθυσμού (de facto) μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο είναι:
Τοποθεσία
Το ιστορικό Δεσποτικό (παλιές ονομασίες ΄Ιλιον (Ilium), Κρετσούνιστα) βρίσκεται 32 χιλιόμετρα ΒΔ των Ιωαννίνων στα όρια του σημερινού Δήμου Ζίτσας της δημοτικής ενότητας των Μολοσσών. Τα σπίτια του σημερινού Δεσποτικού είναι απλωμένα σε συνοικίες και σκαρφαλωμένα στις πλαγιές του όρους Κασιδιάρη (παλαιά ονομασία Σούτιστα) με πλούσια βλάστηση από βελανιδιές, πλατάνια, πουρνάρια, καρυδιές, αμυγδαλιές, ελιές και άλλα δέντρα.
Ιστορία
Ο ιστορικός/αρχαιολόγος Nicholas Hammond τοποθετεί το Δεσποτικό στο αρχαίο Ίλιον (Ίλιον) και ειδικότερα στην περιοχή του αρχαίου πύργου στην τοποθεσία Παλαιόκαστρο τον οποίο χρονολογεί μεταξύ 290-272 π.Χ. (σελ. 670). Κατά τη μεσαιωνική περίοδο η Κρετσούνιστα, σύμφωνα με τους ιστορικούς Π. Αραβαντινό και Ι. Λαμπρίδη, ήταν το προπύργιο των Βυζαντινών και του Δεσποτάτου της Ηπείρου και αριθμούσε πάνω από 700 οικογένειες. Στα νότια του χωριού βρίσκεται το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία με τοιχογραφίες του 18ου αι. και το ιερό λείψανο του Αγίου Τρύφωνα, προστάτη των γεωργών. Ο γνωστός λογοτέχνης πολιτικός Χρήστος Χρηστοβασίλης, που μας δίνει πολλές ιστορικές πληροφορίες στα διηγήματά του με τη ντοπιολαλιά και το ήθος της εποχής, καμάρωνε πως καταγόταν από αυτούς τους Σουλιώτες, είχε δε αναπτύξει πολλούς κοινωνικούς και πνευματικούς δεσμούς με τους κατοίκους της Κρετσούνιστας.
