Η Αετομηλίτσα (παλαιότερα Δέντσικο - Ντένισκο και Γαλαταριά) ανήκει σήμερα στο νομό Ιωαννίνων, στην επαρχία Κονίτσης, στις νότιες πλαγιές του Γράμμου. Είναι το ψηλότερο χωριό του νομού στα Ελληνοαλβανικά Σύνορα, και βρίσκεται σε υψόμετρο 1.520 μέτρων. Το όνομα Ντένισκο είναι σλάβικο και σημαίνει προσήλιο, που δηλώνει και το γεωγραφικό προσανατολισμό του χωριού. Το 1928 μετονομάστηκε σε Αετομηλίτσα (Αετός και Μηλιά). Οι κάτοικοι του χωριού κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, δημιούργησαν ένοπλες ομάδες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, οι οποίες έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα, και έτσι στη συνέχεια οι Αετομηλιτσιώτες βρέθηκαν διάσπαρτοι σε Έδεσσα, Φλώρινα, Σέρρες, αλλά και σε άλλες πόλεις και χωριά της Μακεδονίας.

Γενικά στοιχεία

Είναι καθαρά κτηνοτροφικό χωριό και κατοικείται μόνο το καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα οι οικογένειες των κτηνοτρόφων κατεβαίνουν με τα κοπάδια τους κυρίως στους νομούς της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Τα δρομολόγια που προσφέρει μέσα σε δάση ή η θέα πάνω σε κορυφογραμμές είναι πόλος έλξης για μεγάλο αριθμό ορειβατών, που καταφθάνουν σε κάθε εποχή του χρόνου, ακόμα και το χειμώνα. Η Αετομηλίτσα άρχισε πάλι να αποκτά το παραδοσιακό της χρώμα, καθώς επανήλθαν τα καλντερίμια, οι πλακόστρωτες πλατείες και τα πέτρινα τοιχία. Η κοινότητα το καλοκαίρι στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό κτήριο στην κεντρική πλατεία του χωριού, ενώ τους χειμερινούς μήνες μεταφέρεται στη Λάρισα. Από το 2004 λειτουργεί και το ΚΕΠ Αετομηλίτσας. Στο χωριό λειτουργούν τους καλοκαιρινούς μήνες δύο ταβέρνες και ένα καφέ μπαρ, που βρίσκονται στην πλατεία. Το πνευματικό κέντρο του χωριού κοσμεί την είσοδο της πλατείας, ενώ η δημιουργία του καταφυγίου συνέβαλε στην τουριστική ανάπτυξη του χωριού.

Τοπική κοινότητα

Η Αετομηλίτσα είναι έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας η οποία είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ορεινός οικισμός, με έκταση 51,315 χμ² (2011).

Πληθυσμός

Ιστορία

Η Αετομηλίτσα, παλαιό κεφαλοχώρι, είχε γνωρίσει άνθιση τον 18ο, τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα. Οικονομικά αυτοδύναμο εκείνη την εποχή, είχε γύρω στα 40.000 αιγοπρόβατα, ενώ οι αγωγιάτες και οι έμποροι του χωριού έφταναν μέχρι τον Αυλώνα της Βορείου Ηπείρου ή τη Νιγρίτα των Σερρών και διακινούσαν προς τα εκεί τα προϊόντα τους.

Μεγάλες όμως ήταν και οι δοκιμασίες που γνώρισε το Ντένισκο ακόμη και μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Τούρκους. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με ιστορικές πηγές οι Οθωμανοί δεν μπόρεσαν ποτέ να εισέλθουν στην Αετομηλίτσα, καθώς οι Αετομηλιτσιώτες διατηρούσαν δικό τους εκπαιδευμένο στρατό. Επίσης αξίζει να αναφερθεί πως έλαβαν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα κατά των Βούλγαρων κομιτατζήδων, γι΄αυτό και σήμερα συναντάμε Αετομηλιτσιώτες στο Μοναστήρι (σημερινή Μπίτολα των Σκοπίων), στην περιοχή της Φλώρινας, στις Σέρρες, την Έδεσσα, τα Γιαννιτσά, τη Βέροια, καθώς και σε πολλές άλλες πόλεις της περιφέρειας της Μακεδονίας. Οι Αετομηλιτσιώτες μετά τον Μακεδονικό Αγώνα εγκαταστάθηκαν σε περιοχές και πόλεις όπου οι πρόγονοί τους πολέμησαν για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Το χωριό πρωταγωνίστησε κατά την εποχή του 1930 στην εξόντωση των κλεφτών που λυμαίνονταν την περιοχή. Αργότερα, χτυπήθηκε από τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, αλλά κυριολεκτικά διαλύθηκε με τον Εμφύλιο Πόλεμο. Πραγματοποιήθηκαν σφοδρές μάχες, αφού στο χωριό υπήρχε η Κυβέρνηση του Βουνού και το αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού, υπό τον Μάρκο Βαφειάδη. Οχυρά (πυροβολεία) και οι θέσεις των εγκαταστάσεων (νοσοκομεία, πεδία βολής, μονοπάτια κλπ.) διασώζονται ακόμη και σήμερα. Μετά το 1950, οι Αετομηλιτσιώτες βρέθηκαν διασκορπισμένοι σε όλα τα κράτη, κυρίως δε της Ανατολικής Ευρώπης, απ’ όπου και άρχισαν να επιστρέφουν πολύ αργότερα. Παράλληλα, το χωριό επηρεάστηκε αρνητικά και από το φαινόμενο της αστυφιλίας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει από ερήμωση μέχρι και τη δεκαετία του '70. Εκείνη την εποχή αριθμούσε 70 οικίες, αφού δεν έμεινε τίποτα απ’ τα παλιά αρχοντικά, ενώ στα 50.000 στρέμματα λιβαδιών απέμειναν κάπου 8-10 χιλιάδες αιγοπρόβατα. Οι Αετομηλιτσιώτες σήμερα είναι διασκορπισμένοι σε όλη την Ελλάδα. Με την ίδρυση συλλόγων στη Θεσσαλονίκη και στη Λάρισα, και κυρίως χάρη στην αγάπη των Αετομηλιτσιωτών, το χωριό ξαναζωντάνεψε, με αποτέλεσμα να αριθμεί σήμερα εκατοντάδες σπίτια και οικογένειες. Επίσης, η κτηνοτροφία βρίσκεται σε συνεχή άνοδο, με παραγωγή ντόπιων προϊόντων της Αετομηλίτσας, όπως τυριά (με πρώτο το μανούρι), κρέατα, και τσάι του βουνού. Οι Αετομηλιτσιώτες είναι περήφανοι για τη μακεδονική καταγωγή τους. Οι Αετομηλιτσιώτες επιστρέφουν πλέον έστω και ως παραθεριστές στον τόπο τους κάθε καλοκαίρι.

Προσωπικότητες

Θεόδωρος Νιτσιάκος (1943-2020), επιχειρηματίας

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Γάμος στο Ντένισκο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)