Η Χερσόνησος είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Χερσονήσου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου. Ανήκε στην Επαρχία Πεδιάδος. Βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του υψώματος Χάρακας, κοντά στην Εθνική Οδό Ηρακλείου - Αγίου Νικολάου. Απέχει 25 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο και 2 χιλιόμετρα από τον Λιμένα Χερσονήσου. Στη Χερσόνησο υπάρχει πλατεία με δέντρα, ενώ οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την καλλιέργεια πρωίμων κηπευτικών και λουλουδιών (στην περιοχή του Ανισαρά). Μεταξύ άλλων έχει νηπιαγωγείο και Δημοτικό Σχολείο, ενώ η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη καλύπτεται από το περιφερειακό ιατρείο στο Λιμένα Χερσονήσου.

Ιστορικά στοιχεία

Ονομασία και απογραφές

Η Χερσόνησος διατηρεί ακέραια την ονομασία της αρχαίας πόλης, η οποία βρισκόταν στην περιοχή του σημερινού Λιμένα Χερσονήσου. Σε παλαιότερη εποχή, όταν ο τόπος λυμαινόταν από πειρατές, οι κάτοικοι έφυγαν από τα σπίτια τους και για λόγους ασφαλείας εγκαταστάθηκαν στη σημερινή θέση του χωριού. Έτσι, μετέφεραν και το θαλασσινό όνομα του οικισμού τους. Για να το ξεχωρίζουν από τους άλλους οικισμούς, οι κάτοικοι της περιοχής το αποκαλούν Μεγάλο Χωριό Χερσονήσου ή Μεγάλη Χερσόνησος. Μέσα στο χωριό σώζεται η παλιά εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, με ξυλόγλυπτο τέμπλο. Η πρώτη αναφορά στο χωριό γίνεται το 1368. Στην ενετική απογραφή του 1583 το βρίσκουμε με την ονομασία Chierissonisso με 160 κατοίκους. Στην τουρκική του 1671 αναφέρεται με 40 χαράτσα. To 1834 είχε μαζί με τους άλλους οικισμούς της Χερσονήσου 60 οικογένειες χριστιανών και 3 μουσουλμάνων. Στην απογραφή του 1881 βρέθηκαν 307 χριστιανοί και 11 μουσουλμάνοι. Αποτέλεσε αυτοτελή κοινότητα από το 1920 μέχρι το 1998. Σε αυτήν την κοινότητα υπάγονταν και οι οικισμοί: Λιμήν Χερσονήσου, Κουτουλουφάρι και Πισκοπιανό. Δείτε Κοινότητα Χερσονήσου

Ιστορία των άλλων οικισμών

Ο Ανισαράς έλαβε την ονομασία του πιθανότατα από το γλυκάνισο ή άνυσον. Παλαιότερα εκεί βρίσκονταν δυο ανεμόμυλοι. Στη θέση αυτή βρέθηκε από αρχαιολόγους μινωικός οικισμός, με πίθους και άλλα σημαντικά ευρήματα. Η Ανάληψη παλαιότερα ονομαζόταν Σβούρου Μετόχι. Ανήκε σχεδόν στο σύνολό της σε οικογένειες κτηνοτρόφων από το Οροπέδιο Λασιθίου, οι οποίες παραχείμαζαν εκεί. Για πρώτη φορά αναφέρεται ως οικισμός της Κοινότητας Χερσονήσου το 1920, με 68 κατοίκους. Κατά το Σπανάκη, τα Αγριανά έλαβαν την ονομασία τους εξαιτίας γλωσσικής παραφθοράς του Αδριανά από το Αδριανός, επώνυμο. Ο οικισμός πιθανότατα ήταν σε περιοχή των κληρονόμων του. Επίσης, τα Χατζανά πήραν το όνομά της από την οικογένεια Χατζή, η οποία είχε μετόχι εκεί.

Αρχαιολογία

Στη θέση του σημερινοί οικισμού του Λιμένος Χερσονήσου υπήρχε κατά την αρχαιότητα η πόλη Χερρόνησος ή Χερσόνησος. Η ύπαρξή της χρονολογείται από τα μινωικά χρόνια και έφτασε σε ακμή κατά τη ρωμαϊκή και στην πρώτη βυζαντινή περίοδο. Στο Λιμένα της μινωικής Χερσονήσου οδηγήθηκαν οι απόγονοι των Τυρρηνών από κάποιον Λακεδαιμόνιο με το όνομα Πόλλις. Οι απόγονοι των Τυρρηνών έφεραν μαζί τους το ξόανο της θεάς Αρτέμιδας , το οποίο είχαν κληρονομήσει από τους προγόνους τους. Το βράδυ άκουσαν τρομακτικούς θορύβους και τρόμαξαν, μπήκαν στα καράβια και έφυγαν αφού άφησαν στην ξηρά το ξόανο της θεάς του κυνηγιού. Σύμφωνα με κάποιον χρησμό, έπρεπε να εγκατασταθούν στο μέρος όπου θα έχαναν το ξόανο της Αρτέμιδας και την άγκυρα του πλοίου. Ο Πόλλις παρατήρησε ότι έλειπε και το άκρο της άγκυρας. Αποβιβάστηκαν ξανά στη Χερσόνησο, νίκησαν τους κατοίκους και εγκαταστάθηκαν εκεί. Στον ίδιο τόπο έκτισαν ναό προς τιμήν της Βριτομάρτιος Αρτέμιδος, που αναφέρει ο Στράβων. Τα ερείπια του ναού αυτού ανακαλύφθηκαν στη θέση Ελληνικό Λιβάδι. Στο εξωκλήσιο του Αγίου Νικολάου ανακαλύφθηκε δίστιχη επιγραφή, που ανάγεται στον 1ο αιώνα π.Χ. και που αναφέρεται στην Άρτεμη. Στη συνέχεια κατέλαβαν επίσης τη Λύττο και την αποίκισαν. Στη θέση Πόλη ανακαλύφθηκε επίσης πολύστιχη επιγραφή, που περιγράφει τους όρους κάποιας συνθήκης μεταξύ Γορτυνίων και Κνωσίων.

Ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια

Στα ρωμαϊκά χρόνια η Χερσόνησος είχε λιμένα με προβλήτες και στεγασμένα νεώρεια. Επίσης, στην πόλη βρίσκονταν σιντριβάνια με ψηφιδωτά και μικρούς καταρράκτες. Το νερό μεταφερόταν από επιβλητικό υδραγωγείο που βρισκόταν στη Λύττο και του οποίου σώζονται ερείπια στη θέση Ξεροκαμάρες, κοντά στον οικισμό Ποταμιές. Είχε επίσης θέατρο, από το οποίο επίσης σώθηκαν ερείπια. Η πόλη διέθετε δικά της νομίσματα, στα οποία απεικονιζόταν η Άρτεμη, η Αθηνά ή ο Απόλλων και ο αετός με τα φτερά ανοικτά, όπως στα νομίσματα της Λύττου. Επίσης, αναγραφόταν η λέξη ΧΕΡΣΟΝΑΣΙΟΝ . Κατά τα βυζαντινά χρόνια αποτέλεσε έδρα επισκοπής, ιδρυθείσα από τον Τίτο. Στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, ο Αναστάσιος Ορλάνδος αποκάλυψε το 1955 παλαιοχριστιανική βασιλική που χρονολογείται από τον 6ο αιώνα και κοσμείται με ψηφιδωτά. Ο ίδιος καθηγητής έφερε στο φως ακόμα μία μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική στην κορυφή του λόφου Καστρί.

Νεότερα χρόνια

Ο σημερινός οικισμός δεν αναφέρεται στην απογραφή του 1881. Για πρώτη φορά το βρίσκουμε στην απογραφή του 1900 με 133 κατοίκους. Την περίοδο εκείνη ιδρύθηκε σταθμός Χωροφυλακής και υποτελωνείο. Όταν έγινε κοινότητα, υπήχθησαν σε αυτήν οι οικισμοί Κουτουλουφάρι και Πισκοπιανό.

Αθλητισμός

Ολυμπιακός Χερσονήσου, ποδοσφαιρικό σωματείο που συμμετέχει στην Γ' Εθνική Κατηγορία. Έτος ίδρυσης το 1979

Σημειώσεις και παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

http://www.hersonissos.gr/

Βιβλιογραφία

Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971.