Ο Συκολόγος είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Βιάννου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου. Ανήκε στην Επαρχία Βιάννου του Νομού Ηρακλείου. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 580 μέτρων. Απέχει από το Ηράκλειο 75 χιλιόμετρα και από την Άνω Βιάννο (έδρα του Δήμου) 16 χιλιόμετρα.

Τοποθεσία

Αρχίζει από την κορυφή της πλαγιάς που ορθώνεται βόρεια του κεντρικού δρόμου και καταλήγει στο Νότο στα Τέρτσα. Από την Ανατολή συνορεύει με τις κτηματικές περιοχές των Μουρνιών, των Γδοχίων και του Μύρτου. Από τη Δύση συνορεύει με την κτηματική περιφέρεια του Καλαμίου με την οποία έχει και πολλές κοινές περιοχές. Ο Συκολόγος βρίσκεται στη νοτιοανατολική άκρη του Δήμου Βιάννου και του Νομού Ηρακλείου. Παλαιότερα τα κτίσματα του χωριού ήταν αποθήκες για τα χαρούπια και τα κίτρα που παράγονταν στην περιοχή. Σήμερα στην παραλιακή περιοχή του Συκολόγου υπάρχουν μεγάλες θερμοκηπιακές καλλιέργειες οπωροκηπευτικών αλλά και υπαίθριες καλλιέργειες μπανάνας και λαχανικών. (π.χ. μελιτζάνα , ντομάτα κ.ά). Σήμερα οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την καλλιέργεια της ελιάς, της υπαίθριας χειμερινής ντομάτας, της μπανάνας και των οπωροκηπευτικών (θερμοκηπιακές καλλιέργειες), εξαιτίας του μοναδικού θερμού κλίματος και μερικοί από αυτούς μένουν μόνιμα στην Ψαρή Φοράδα και στα Τέρτσα. Αυτά τα μέρη παραμένουν ακόμα αναλλοίωτα από τον τουρισμό.

Ιστορικά στοιχεία

Τα διάφορα ορυκτά και μεταλλεύματα που έχουν εντοπιστεί, κατά καιρούς, σε μερικές περιοχές του, όπως γύψος στην περιοχή Τερτσών και ίχνη λιγνίτη σε άλλες παραλιακές περιοχές του, μπορεί να μην είναι εκμεταλλεύσιμα, λόγω της μικρής ποσότητάς τους, αποτελούν όμως, κατά τους ειδικούς, σοβαρές ενδείξεις ότι κι ο τόπος αυτός πρέπει να διαμορφώθηκε γεωλογικά πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια. Δεν είναι γνωστό πότε πρωτοκατοικήθηκε ο τόπος. Στις πολύ παλιές εποχές άνθρωποι από το Συκολόγο είχαν χτίσει τα σπίτια τους στον οικισμό των Τερτσών, στις Βίγλες, στα Σκαφίδια όπως και στη Σινδωνία, σημερινή Ψαρή Φοράδα για να είναι δίπλα στους χώρους εργασίας τους. Η ονομασία του χωριού υποδηλώνει αρχαία προέλευση. Είναι όνομα σύνθετο από τις λέξεις "σύκο" και "λόγος" (αυτός που συλλέγει σύκα). Παραμένει άγνωστος ο χρόνος και η αιτία που έλαβε το χωριό την ονομασία αυτή. Πιθανολογείται ότι κάποτε η περιοχή είχε πολλές συκιές, τις οποίες νοίκιαζε κάποιος και μάζευε τα σύκα. Ήταν δηλαδή ο συκολόγος, από τον οποίο πήρε το όνομά του και το χωριό. Το 1583 αναφέρεται στην απογραφή πληθυσμού του Καστροφύλακα με την ονομασία Sicologo με 228 κατοίκους, χωριό μεγάλο για την εποχή. Αυτή η αναφορά είναι και η πρώτη επίσημη γνωστή για το χωριό. Στην απογραφή των κεφαλών που έγινε επί Τουρκοκρατίας (1671) για την επιβολή του κεφαλικού φόρου, ο Συκολόγος αναφέρεται ως Siklogo και με προσθήκη "νοκτά" αποκαταστάθηκε και ο τύπος Kalami και έγινε Sicologo-Kalami, με φορολογούμενες κεφαλές: πλουσίων 12, μεσαίας τάξης 6, φτωχών εργαζομένων 3 και σύνολο 21. Ο πληθυσμός αυτός δεν περιλαμβάνει τα άτομα που δεν υπόκειντο σε φόρους, όπως γέροντες, γυναίκες, παιδιά, ιερωμένοι κλπ. Έτσι, την εποχή εκείνη, οι κάτοικοι του χωριού θα ήταν περίπου 84. Σε σύγκριση με την απογραφή του Καστροφύλακα (1583) καταδεικνύεται ότι ο πληθυσμός του Συκολόγου μειώθηκε κατά τα δύο τρίτα περίπου. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ο Συκολόγος ήταν το πρώτο χωριό της επαρχίας Βιάννου στο οποίο εγκαταστάθηκαν οι Τούρκοι, αμέσως μετά την κατάκτηση της Κρήτης, το 1669. Οι Οθωμανοί επιδόθηκαν αμέσως σε όργιο σφαγών και πυρπόλησαν τις περιουσίες των κατοίκων, ενώ έκαψαν και τα δάση, ώστε να πείσουν τους επαναστατημένους Κρήτες να παραδοθούν. Έτσι οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό τους και να κρύβονται στις απρόσιτες σπηλιές της Απακουγής, της Καλογριάς, της Σκίζας ή Κόκκας και του Χερόμυλου των Τερτσών, οι οποίες αποτελούσαν σχεδόν μόνιμο τόπο διαμονής τους. Οι Συκολογιανοί πρωταγωνίστησαν σε όλες τις Κρητικές Επαναστάσεις, όπως επίσης και στους αγώνες στη Μακεδονία, στην Ήπειρο και στη Μικρά Ασία. Οπλαρχηγοί και άξιοι πολεμιστές ήταν τέκνα του χωριού, όπως οι: Εμμανουήλ Στιβακτάκης, Ιωάννης Αλεξανδράκης, Εμμανουήλ Γρηγοράκης και πλήθος άλλων. Πολλοί Συκολογιανοί πολέμησαν και βρήκαν το θάνατο στον Πόλεμο της Αλβανίας, το 1940-41, ενώ είχαν και ενεργό συμμετοχή στην Αντίσταση. Στα χρόνια της ναζιστικής Κατοχής, το χωριό καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς και τα σημερινά σπίτια κτίστηκαν μετά την καταστροφή. Το Σεπτέμβριο του 1943 , όταν έλαβε χώρα η γερμανική κτηνωδία στα χωριά της Βιάννου, 80 Συκολογιανοί συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν, μαζί με τους Καλαμιώτες και άλλους, στο διδακτήριο του Γυμνασίου Βιάννου, όπου κρατήθηκαν ως όμηροι επί 20 περίπου ημέρες και έπειτα από επέμβαση διαφόρων αρχών, γλίτωσαν τελικά την εκτέλεση. Ωστόσο, ένα διανοητικώς ανάπηρο παιδί 15 ετών, που καταγόταν από το Συκολόγο βρέθηκε τυχαία μπροστά στους Ναζί, όταν οι τελευταίοι έκαναν τις εκτελέσεις στα Γδόχια. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, στις 15 Σεπτεμβρίου 1943 το αγόρι αυτό μαζί με 16 άλλους Γδοχιανούς , εκτελέστηκαν στην τοποθεσία Καρτσανά. Δύο ακόμα κάτοικοι του χωριού βρήκαν το θάνατο στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, ο πρώτος στα Χανιά το 1947 και ο δεύτερος στην Καρυά Λακωνίας , το 1946.

Εκπαίδευση

Ως την καθιέρωση του ημιαυτόνομου καθεστώτος στην Κρήτη , με τη Σύμβαση της Χαλέπας, δεν υπήρχε σχολείο στο Συκολόγο. Σε πολύ αραιά διαστήματα εμφανιζόταν ένας δασκαλόπαπας, πιθανώς καλόγερος από την Κεραλιμανιώτισσα και μάθαινε λίγη ανάγνωση και γραφή σε ελάχιστα παιδιά των πλουσιότερων οικογενειών, επί πληρωμή. Το 1879 χτίστηκε το πρώτο Δημοτικό Σχολείο δίπλα στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού με επιχορήγηση της Δημογεροντίας Λασιθίου, από τα έσοδα των Μονυδρίων της Κεραλιμενιώτισσας, του Αγίου Ιωάννη του Καβού και με τη βοήθεια των κατοίκων του χωριού. Ο δάσκαλος πληρωνόταν από τη Δημογεροντία. Από το 1899 με τη φροντίδα του αυτόνομου καθεστώτος της Αρμοστείας άρχισε να λειτουργεί (πρώτα ως μονοτάξιο) Δημόσιο Δημοτικό Σχολείο, με πρώτο δάσκαλο τον Α. Ε. Αγγελάκο. Έπειτα από την καταστροφή από τους Ναζί του 1943 το σχολείο στεγάστηκε σε νέο σύγχρονο διδακτήριο λίγο έξω από το χωριό, στην τοποθεσία "Αγκαθιάς", το οποίο λειτούργησε ως το 1994. Το τελευταίο έτος της λειτουργίας του είχε 6 μαθητές. Σήμερα τα παιδιά του χωριού πηγαίνουν στο Δημοτικό Σχολείο των Αμιρών.

Διοίκηση

Από την εποχή της Επανάστασης του 1821 μέχρι την Επανάσταση του 1866, ο Συκολόγος διοικήθηκε με το σύστημα των αιρετών Δημογερόντων, που επέβαλαν οι επαναστάτες από τη Γραμβούσα, ανεπίσημα. Στην απογραφή που έκανε ο Μουσταφά Πασάς το 1832-33, μετρήθηκαν 37 οικογένειες, που υπολογίζεται ότι είχαν συνολικά περισσότερα από 160 άτομα, όλα Ορθοδόξους Χριστιανούς.

Το 1858 άρχισε πια να αναγνωρίζεται και να καθιερώνεται επίσημα η διοίκηση των χωριών της Κρήτης με το σύστημα των Δημογερόντων, με βάση το άρθρο 6 του Αυτοκρατορικού Διατάγματος του έτους εκείνου, το οποίο επέτασσε ότι ο Μουλά Εφέντης δε θα επενέβαινε καθόλου "εις τα ορφανικά και κληρονομικό των Χριστιανών". Με το Δημοτικό Νόμο του 1868, για τη σύσταση των Δήμων, ο Συκολόγος υπήχθη στο Δήμο Αγίου Βασιλείου. Υπαγόταν στην επαρχία Βιάννου, στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού Ηρακλείου. Με το Νόμο Καποδίστρια αλλά και με τον Καλλικράτη που ακολούθησε εντάχθηκε ως Κοινότητα Συκολόγου στο Δήμο Βιάννου. Δείτε: Κοινότητα Συκολόγου Τη δεκαετία του ' 60 άρχισε να αναπτύσσεται ο παραλιακός οικισμός Τέρτσα και στην απογραφή του 1971 η Κοινότητα του Συκολόγου βρέθηκε με 487 κατοίκους, εκ των οποίων οι 477 κατοικούσαν στο Συκολόγο και οι 10 στα Τέρτσα. Σύμφωνα με την απογραφή του 1981, ο πληθυσμός στην Κοινότητα ήταν 474 κάτοικοι (εκ των οποίων οι 368 κατοικούσαν στο Συκολόγο, οι 106 στα Τέρτσα και στις Άνω Βίγλες) και το 1991 μειώθηκαν σε 371.

Κατανομή πληθυσμού τα τελευταία 50 χρόνια

Το χωριό σήμερα

Έπειτα από την απελευθέρωση, ο Συκολόγος ανασυγκροτήθηκε σύντομα και οι κάτοικοί του ξανάχτισαν τα σπίτια τους, επιδόθηκαν στις γεωργικές τους εργασίες και κατάφεραν σημαντικές βελτιώσεις στις καλλιέργιες των πρώιμων, κυρίως κηπευτικών στην παραθαλάσσια ζώνη του χωριού τους στα Τέρτσα κι αλλού. Αποτελεί το χωριό του Δήμου Βιάννου με τη μικρότερη μετανάστευση. Το πρόβλημα με την έλλειψη νερού, που ταλάνιζε τον πληθυσμό παλιότερα, αντιμετωπίστηκε με την κατασκευή υδραγωγείου, τη δεκαετία του ' 60 που έφερε άφθονο και καθαρό νερό στο χωριό από το Λάπαθο της Σύμης. Στην είσοδο του χωριού, που βρίσκεται στη βορειοανατολική του άκρη, βρίσκονται τα καφενεία και τα καταστήματα. Εκεί είναι ριζωμένος ένας μεγάλος πολύκλωνος Πρίνος από την ονομασία του οποίου πήρε το όνομα και η πλατεία του χωριού.

Ναοί

Οι Συκολογιανοί διακρίνονταν ανέκαθεν για τη θρησκευτικότητα και την ευσέβειά τους. Η πολιούχος δίκλιτη εκκλησία τους βρίσκεται κοντά στο Καβούσι, στη νοτιοδυτική άκρη του χωριού. Το δεξιό κλίτος είναι αφιερωμένο στον Τίμιο Σταυρό και το αριστερό στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Επίσης, υπάρχουν πολλά βυζαντινά εξωκλήσια, όπως του Αγίου Χαραλάμπους, όπου βρίσκεται και το κοιμητήριο, του Αφέντη Χριστού, ένα χιλιόμετρο νότια του χωριού, στη θέση Βίγλα, του Αγίου Σάββα, του Αγίου Γεωργίου στον παραλιακό οικισμό Τέρτσα και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στου Καβού. Το τελευταίο ήταν παλαιότερα μοναστήρι και βρίσκεται σε μια τοποθεσία 4 χλμ. νότια του Συκολόγου. Δίπλα στο εκκλησάκι υπάρχει αστείρευτη πηγή (καβούσι) με καθαρό νερό, που πρέπει να έδωσε και το όνομά της στην περιοχή. Στη θέση του παλαιού μοναστηριού, για το οποίο δε γνωρίζουμε ακριβώς πότε οικοδομήθηκε, χτίστηκε νέος ναός. Από τον παλαιό ναό σώζονται ερείπια από το λεπροκομείο, καθώς η Μονή, όπως και η κοντινή Μονή της Κεραλιμενιώτισσας, χρησιμοποιούνταν για την περίθαλψη των κατοίκων από τα γύρω χωριά της περιοχής. Το εξωκλήσι του Αφέντη Χριστού χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ εγκαινιάστηκε το 1908. Ο Άγιος Ιωάννης του Καβού θεωρείται ο προστάτης άγιος των παιδιών που σπουδάζουν και συχνά οι κάτοικοι των γύρω χωριών επικαλούνται τη χάρη του και κάνουν τάματα, για να έχουν τα παιδιά τους καλή πρόοδο στις σπουδές τους.

Σπήλαιο Απακουγής

Στη θέση Απακουγή (δηλ. Υπακοή) υπάρχει μεγάλο σπήλαιο σε υψόμετρο 400μ. και κοντά σε αυτό τα λείψανα του αρχαίου ναού της Αγίας Απακουγής. Η παράδοση αναφέρει ότι την εκκλησία την κατέστρεψαν οι Άραβες το 824 όταν ξεμπάρκαραν στην Ψαρή Φοράδα και κατέλαβαν την Κρήτη και έπειτα δεν ξανακτίστηκε. Αναφορικά με το σπήλαιο, πρέπει να αναφερθεί ότι επίσημα δεν έχει εξερευνηθεί ακόμα. Οι κάτοικοι το θεωρούν αχανές και λένε ότι κάποτε μπήκε μέσα ένας κόκορας και δεν κατάφερε να ξαναβγεί. Υπάρχει και η παράδοση που λέει ότι η Αγία Υπακοή έβγαζε το χέρι της από την είσοδο του σπηλαίου και έδινε αντίδωρο στους πιστούς.

Βλέπε επίσης

Ολοκαύτωμα της Βιάννου

Πηγές

Εφημερίδα Τα Μαντάτα Δήμου Βιάννου, Αφιέρωμα στο Δ. Δ. Συκολόγου, Ιανουάριος 2006. Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971. Αναμνήσεις από τη σχολική ζωή στην επαρχία Βιάννου, Πολιτιστικός - Αθλητικός - Επιμορφωτικός Σύλλογος Αμιρά - Ηράκλειο 2002

Παραπομπές