Ο Προφήτης Ηλίας (έως 1955: το Κανλικαστέλλιον) είναι κωμόπολη και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Ηρακλείου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην Επαρχία Τεμένους του Νομού Ηρακλείου. Η θέση του χωριού είναι στους βορειοδυτικούς πρόποδες του υψώματος Ρόκκα, περί τα 18 χιλιόμετρα από την πόλη του Ηρακλείου. Τα σημαντικότερα προϊόντα που παράγονται είναι σταφύλια, σταφίδες, λάδι και κρασί. Ανάμεσα στα άλλα έχει ΚΕΠ, Αστυνομία, Γυμνάσιο και Δημοτικό σχολείο, ιατρείο και υδρεύεται από την πηγή Μεγάλη Φουντάνα. Στον οικισμό βρίσκονται οι εκκλησίες του Προφήτη Ηλία και του Ευαγγελισμού (δίκλιτη), του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, καθώς επίσης και πολλά εξωκλήσια, μερικά από τα οποία χρονολογούνται από τα βυζαντινά χρόνια. Ως το 1955 είχε την ονομασία Κανλί Καστέλι.

Ιστορικά στοιχεία

Αρχαία χρόνια

Στο ύψωμα Ρόκκα αρχαιολογικές έρευνες έδειξαν ότι βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης Λύκαστος, που αναφέρεται στον Όμηρο. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον απέκτησε στα βυζαντινά χρόνια. Ο Νικηφόρος Φωκάς, αφού κυρίευσε το Χάνδακα από τους Σαρακηνούς, το 961 κατεδάφισε την πόλη και οικοδόμησε ισχυρό φρούριο, στο ύψωμα Ρόκκα, το οποίο ονόμασε Τέμενος. Για την ίδρυση του νέου φρουρίου μαθαίνουμε από το Βυζαντινό συγγραφέα Λέοντα Διάκονο.

Ενετοκρατία

Οι Βενετοί έδωσαν επίσης μεγάλη σημασία στο φρούριο, που το ονόμασαν oppidum fortissimum και από αυτό ονόμασαν και την περιοχή επαρχία Τεμένους. Το Κανλί Καστέλι ήταν στα χρόνια αυτά βούργος, δηλαδή οικισμός των βιλάνων (των καλλιεργητών της γης, των κτημάτων μεγάλων φεουδαρχών ιδιοκτητών της περιοχής). Το Castello Temene παραχωρήθηκε ως φέουδο αρχικά στην οικογένεια Κορέσι και έπειτα στους Κορνάρους και τέλος στον Μπενέτο Κουερίνι. Στη διάρκεια της Επανάστασης των Αγιοστεφανιτών ο πρώτος Δούκας της Κρήτης Ιάκωβος Τιέπολος βρήκε καταφύγιο στο φρούριο αυτό, όπου συγκέντρωσε το στρατό του και έκανε αντεπίθεση κατά του Σανούδου, Δούκα της Νάξου. Οι Ενετοί απέδωσαν ακόμα μεγαλύτερη σημασία στο φρούριο και αυτό φαίνεται από τις πολλές επισκευές που του έγιναν μετέπειτα.

Τουρκοκρατία

Το 1669 οι Τούρκοι κατακτούν την Κρήτη και το φρούριο παραχωρήθηκε με σουλτανικό φιρμάνι στον προδότη του Χάνδακα Αντρέα Μπαρότσι. Ονομάστηκε Κανλί Καστέλι, δηλαδή Ματωμένο Φρούριο, σε ανάμνηση της ταπεινωτικής ήττας των Τούρκων από τους Βενετοκρητικούς το 1647.

Νεότερα χρόνια

Το χωριό έδωσε το παρόν σε όλες τις μάχες της Κρήτης αλλά και στην Εθνική Αντίσταση. Το 1955 άλλαξε η ονομασία από Κανλί Καστέλι σε Προφήτης Ηλίας, λόγω του ναού. Από τον Προφήτη Ηλία άγει την καταγωγή του ο Μακαριώτατος Πάπας και Πατριάρχης Αλεξάνδρειας και πάσης Αφρικής : Θεόδωρος Β'

Διοικητικά στοιχεία

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 με την παλιά του ονομασία Καλνί Καστέλλι να ορίζεται έδρα στην ομώνυμη κοινότητα. Το 1955 με το ΦΕΚ 287Α - 10/10/1955 μετονομάστηκε σε Προφήτης Ηλίας. Το 1994 (και μέχρι το 2010) με το ΦΕΚ 127Α - 05/08/1994 (σχέδιο Καποδίστριας) ορίστηκε έδρα του δήμου Τεμένους. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι αποτελεί κοινότητα που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Τεμένους του Δήμου Ηρακλείου και σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 1.429 κατοίκους. Δείτε Κοινότητα Προφήτη Ηλία (Κανλικαστελλίου)

Βιβλιογραφία

Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971.

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ιστορικά στοιχεία για το χωριό από την ιστοσελίδα του Δημοτικού Σχολείου του