Πληροφορίες
Ο Μοχός είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Χερσονήσου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Παλιότερα ανήκε στην Επαρχία Πεδιάδος.
Γενικά - πολιτιστικά στοιχεία
Ο Μοχός βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Κεφάλα Μοχού σε υψόμετρο 400 μέτρα στη δυτική άκρη σε γόνιμη αλλά άνυδρη πεδινή έκταση, κατάφυτη από ελαιώνες και αμπελώνες. Απέχει από το Ηράκλειο 45,8 χλμ. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και την αμπελοκαλλιέργεια. Βάση της οικονομίας του χωριού είναι το λάδι. Έχει ταχυδρομείο, σταθμό χωροφυλακής (πρώην), νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, Λύκειο και αγροτικό ιατρείο. Η ποδοσφαιρική ομάδα του Μοχού αγωνίζεται στον κρητικό όμιλο της Β΄ ΕΠΣΗ κατηγορίας. Από τους ιερούς ναούς αξίζει να αναφέρουμε το δίκλιτο του Ευαγγελισμού και της Αγίας Παρασκευής στην πλατεία του χωριού, το δίκλιτο επίσης του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Σάββα και του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Στην περιοχή του Μοχού υπάρχουν περί τα 10 εξωκλήσια. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει μεγάλη πλατεία, όπου γίνεται στις 15 Αυγούστου το κρητικό πανηγύρι, με κρητικούς χορούς, το οποίο συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, ντόπιων και ξένων. Την ίδια μέρα σε αίθουσα του Δημοτικού διαμερίσματος που είναι διασκευασμένη σε παλαιό κρητικό νοικοκυριό, γίνεται έκθεση εργοχείρων, υφαντών, κεντημάτων, πλεκτών κλπ.
Έθιμα
Ένα έθιμο που τηρείται κατά τις ημέρες της αποκριάς στην περιοχή είναι το «Ξυνόχοντρος και μουζουδιά» είναι εκδήλωση του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού. Πρόκειται για αναβίωση παλιού τοπικού εθίμου με ψήσιμο ζεστού ξυνόχοντρου παραδοσιακό φαγητό) και μεταμφίεσης με μουζουδιά. Στις 14 και 15 Αυγούστου γιορτάζεται το πανηγύρι της Παναγίας στο Μοχό. Ο εορτασμός ξεκίνησε το 1960 υπό Προεδρίας της Κοινότητος Γεωργίου Λεβέντη σε συνεργασία με την Περιηγητική Λέσχη Ηρακλείου με Πρόεδρο τον Γεώργιο Πατεράκη. Στο κέντρο του χωριού στο χώρο της μεγάλης δεντροφυτεμένης και πλακοστρωμένης πλατείας, γίνεται κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου το κρητικό πανηγύρι, με κρητικούς χορούς και αγαπημένους κρητικούς καλλιτέχνες, το οποίο συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, ντόπιων και ξένων. Παράλληλα σε αίθουσα του Δημοτικού διαμερίσματος που είναι διασκευασμένη σε παλαιό κρητικό νοικοκυριό, γίνεται έκθεση εργόχειρων, υφαντών, κεντημάτων, πλεκτών κλπ.
Αξιοθέατα
Κτίριο ιδιοκτησίας της κοινότητας έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο "γιατί αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κατοικίας, λαϊκής αρχιτεκτονικής της περιοχής, σημαντικό για την μελέτη της ιστορίας της Αρχιτεκτονικής". Η κρήνη - δεξαμενή της κοινότητας έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο "γιατί αποτελεί αξιόλογο δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής που έχει συνδεθεί με την ιστορία του τόπου και είναι σημαντική για την μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής ιδιοκτησίας."
Ιστορικά στοιχεία
Η ετυμολογία του τοπωνυμίου είναι άγνωστη. Στις βενετικές απογραφές αναφέρεται με το όνομα Mogho, με πρώτη αναφορά το 1387. To 1583 είχε 451 κατοίκους (Καστροφύλακας, Κ95). Το 1881 είναι έδρα ομώνυμου δήμου, με 1.299 κατοίκους, το 1900 ο δήμος μετονομάζεται Λαγκάδος αλλά παραμένει πρωτεύουσα, κάτ. 1613, το 1920 έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου, κάτοικοι 1.671, το 1928 κάτοικοι 1.730, το 1940 κάτ. 1.810, το 1951 κάτ. 1.804, το 1961 κάτ. 1.716 και το 1971 κάτ. 1.422. Από το Μοχό κατάγονταν οι αδερφοί Βέργα, οι οποίοι έδρασαν πριν από την Επανάσταση του 1821. Ο Βεργογιώργης, τον οποίο βρήκε αιχμάλωτο στον τουρκικό ναύσταθμο και τον παρέλαβε στην προσωπική του φρουρά ο καπουδάν πασάς Γαζή Χουσείν, ήταν ατίθασος και άγριος, αντίπαλος του γενίτσαρου και σκληρού δυνάστη του Μοχού , Ιμπραχίμ Μόχογλου (Π. Φαφουτάκη, Συλλογή ηρωικών κρητικών ασμάτων, 1889, σελ. 66).
Διοικητικά - πληθυσμιακά στοιχεία
Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 με το ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και με την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι, αποτελεί κοινότητα που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Μαλίων του δήμου Χερσονήσου ενώ σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 825 κατοίκους. Οι απογραφές πληθυσμού μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο είναι:
Βιβλιογραφία
Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971. Δημοτική ενότητα Μαλίων
