Η Μεγάλη Βρύση είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Γορτύνης στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 620 μέτρων, με αμφιθεατρική θέα, 3 χιλιόμετρα ανατολικά της Αγίας Βαρβάρας. Ανήκει στην επαρχία Μονοφατσίου. Απέχει από το Ηράκλειο 31,2 χιλιόμετρα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και με την αμπελοκαλλιέργεια, όπως επίσης με την κτηνοτροφία και με την ορνιθοτροφία. Από τη Μεγάλη Βρύση κατάγεται ο Πανανός Θεοδουλάκης, που ίδρυσε το Πανάνειο Νοσοκομείο στο Ηράκλειο το 1895. Στη Μάχη της Κρήτης πήραν μέρος πολλοί κάτοικοι του χωρίου με επικεφαλής τον Ιωάννη Μπαντουβά. Στο χωριό βρίσκεται αιολικό πάρκο, το οποίο παράγει ρεύμα ισχύος 5 ΜW. Λειτουργούν Νηπιαγωγείο και Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο ενώ οι μαθητές Γυμνασίου μεταφέρονται στο Γυμνάσιο που λειτουργεί στο χωριό της Αγίας Βαρβάρας. Στην κοινότητα της Μεγάλης Βρύσης ανήκει οι οικισμοί Πρεβελιανά και Βορρός που σήμερα είναι ακατοίκητος. Στην περιοχή αυτή έγινε η εκπαίδευση των ανδρών της Ά ΕΟΚΑ το 1950. Παλαιότερες οικογένειες είναι οι Τζαγκαράκηδες, οι Αρβανιτάκηδες, οι Δεσδενάκηδες, οι Αντωνακάκηδες, οι Αθανασάκηδες, οι Δασκαλάκηδες, οι Παπαδάκηδες, οι Κουμιανάκηδες, οι Αναγνωστάκηδες και οι Δουλγεράκηδες.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό οφείλει την ονομασία του στη βρύση που βρίσκεται στο κέντρο του, η οποία άλλοτε ήταν πράγματι μεγάλη και παρείχε άφθονο νερό. Αναφέρεται στην επαρχία Μονοφατσίου κατά τις ενετικές απογραφές του 1577 (αναφέρεται ως Megalivrissi metochio), από τον Καστροφύλακα το 1583 με 71 κατοίκους, όπου αναφέρεται ως Megali Vrissi, και από τον Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630. Επίσης, αναφέρεται και στην τούρκικη απογραφή του 1671 με 47 χαράτσα, ενώ με βάση την αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αριθμούσε 27 οικογένειες (25 χριστιανικές και 2 τουρκικές). Το 1881 και το 1900 αποτελεί έδρα ομώνυμου Δήμου με 239 κατοίκους (227 Χριστιανούς και 12 Τούρκους) και με 307 άτομα αντίστοιχα. Ενας απο τους δημάρχους που είχε διατελέσει την περίοδο της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα όπου είχε δικαίωμα ψήφου στην Κρητική Πολιτεια ηταν ο Δουλγεράκης ο Αντώνης (βλ.: Πατρίς Κρητική Πολιτεία σελ 59). Από το 1928 ως το 1998, οπότε εντάχθηκε στο Δήμο Αγίας Βαρβάρας, αποτέλεσε κοινότητα. Στις προαναφερθείσες απογραφές από το 1834 και μετά αναφέρονται και τα Πρεβελιανά. Στην απογραφή του 1834 τα βρίσκουμε Περβελιανά, κάτι που διορθώνει ο Χουρμούζης Βυζάντιος, το 1842 , οπότε τα αναφέρει με το σημερινό όνομα. Το όνομα του μικρού οικισμού προέρχεται από το επίθετο των πρώτων οικιστών του, που ήταν Πρέβελης. Πορεία πληθυσμού σύμφωνα με τις απογραφές:

Μάχη Αγίου Κωνσταντίνου

Στην είσοδο του χωριού δεσπόζει καθεδρικός ναός βασιλικού ρυθμού κτίσμα του 17ου αιώνα. Στο χώρο γύρω απο την εκκλησία στα χρόνια της τουρκοκρατίας σε μάχη με τους Τούρκους σφαγιάστηκαν 20 εθελοντές ανώνυμοι οι οποίοι ήρθαν στην Κρήτη απο την υπόλοιπη Ελλάδα για να βοηθήσουν την κρητική επανάσταση, όπου και τάφηκαν στο χώρο αυτό. Στη μάχη αυτή ξεχώρισε ο καπετάνιος του χωριού Ζαχαριουδάκης Κωνσταντίνος του Νικολάου, που είχε παρει την καπετανιά κληρονομιά απο τον πατέρα του, εκεί σκότωσε εναν Λιάπη. Η δράση του ήταν γνωστή σε ολη τη Μεσαρά κατα των Τούρκων και κηδεύτηκε με δημόσια δαπάνη. Χαρακτηριστικά ειναι τα παρακατω αποσπάσματα απο το βιβλίο "Μιχαήλ Κόρακας" του Αναγνώστη Χ. Ζαχαριάδη, συμπολεμιστή και συμπολίτη του καπετάν Κόρακα: ... Με το μεγάλο τρέξιμο επήγαν οι αγάδες στην εκκλησία μπήκανε είκοσι βελοντάδες...οι δυστυχείς τρομάξανε δεν ειχαν τι γεννούνε εμπήκανε στην εκκλησία γιατι τους κυνηγούνε... πιαστήκανε στο πόλεμο Τούρκοι και θελονταδες κι ο Κόρακας επιαστηκε τοτε με τσ'αγαδες.... Ο Ζαχαριας επροφθασε που έσφαζαν ενα Λιάπη με τη μαχαίρα σκότωσε εκείνο τον αράπη...του πήρε τη φοράδα του κι ο Κόρακας μια μαύρη κι ο Ρωμανός σκότωσε 'να Τούρκο παλικάρι...που ησανε στην εκκλησία τους είχαν' ποκλεισμένους οι Τούρκοι ησανε εκεί σα τσι δαιμονισμένους...εκει τους τελειώσανε αυτούς τους θελοντάδες σ'αυτους εξεθυμανανε οι Κρητικοί αγάδες....πισθοχωρεί ο Κόρακας 'που τη μεγάλη Βρύση γιατί δεν είχε δύναμη Τούρκους να πολεμήσει....ο Κόρακας πισθοχωρεί 'που την αγίαν Άνναν τα μπαϊράκια τω Τούρκων χαρά μεγάλη καναν.....στο Καψοσκότι πέσανε μέσα σ'ενα χαντάκι εκει τους κρεοκόψανε μαζί μ'ενα αγαδάκι.... Μεγαλης σημασίας προσωπικότητα για τη αντίσταση κατα των γερμανων ηταν ο Δημόκριτος Δημοκρίτου Αρβανιτάκης ο οποίος πλήρωσε με την ίδια του τη ζωή τον αγώνα για τη λευτεριά η προτομή του δεσπόζει στην στρατολογία Ηρακλείου. Ήταν μόλις 20 χρονών όταν μπήκε στην αντάρτικη ομάδα του Μπαντουβομανώλη στον Ομαλό. Όντας γερό παλικάρι και έξυπνο φημιζόταν για τη ταχύτητά του γι' αυτό το λόγο αποτελούσε τον αγγελιοφόρο των ανταρτών. Τη μέρα που δολοφονήθηκε βάναυσα από τους γερμανούς μετέφερε πολύτιμα εγγραφα με τον Κατσιφάρη απο την Αγία Βαρβάρα προς τον Ομαλό. Μετά απο μεγάλη ταλαιπωρία έκατσαν να ξαποστάσουν στο μητατο του Κεντριστάκη στο χωριό Συμη όπου εκεί προδωμένοι απο ντόπιους οι Γερμανοί περικυκλωσαν το μητάτο. Τον Κατσιφάρη τον αιχμαλώτισαν ενω ο Δημόκριτος προσπάθησε να γλιτώσει. Εκεί τον θέρισαν με τα ταχυβόλα. Με όση δύναμη του είχε απομείνει κατάφερε να συρθεί σε ένα ποτάμι και να "φάει" τα έγγραφα για μην τα βρούνε οι Γερμανοί. Έτσι ο Δημόκριτος του Δημόκριτου Αρβανιτάκης ξεψύχισε 20 χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα του (Δημοκριτου του Ζαχαρία Αρβανιτάκη) που είχε σκοτωθεί απο τους Τουρκους στη Μικρά Ασία και γι' αυτό το λόγο έφερε το όνομα του πατέρα του προς τιμήν του. Έτσι πατέρας και γιός με το ίδιο όνομα έπεσαν για τη λεφτεριά της Ελλάδας.

Εκκλησίες

Στον οικισμό βρίσκονται οι εκκλησίες του Τιμίου Σταυρού,της Παναγίας Αλμυρής (Ανάληψη του Σωτήρα και της Γέννησής Παναγίας), των ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης, της Αγίας Άννας, της Ζωοδόχου Πηγής, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Νεκταρίου,της Αγίας Αναστασίας και του Αγίου Χαραλάμπου. Η εκκλησία της Παναγίας της Αλμυρής κτίστηκε τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους κατά τον ερχομό στην Κρήτη του Αποστόλου Παύλου. Όταν βρέθηκε ναυαγός στα νότια παράλια της Κρήτης, άρχισε να διδάσκει τον Χριστιανισμό και είχε ως τόπο διαμονής και κεντρικό σημείο διδασκαλίας του τον χώρο που είναι χτισμένη η εκκλησία. Η διαμονή του και όλη η παρουσία του προκάλεσε την οργή του άρχοντα της Φαιστού, ο οποίος στέλνοντας τον γιο του κι επειδή ήθελε να απαλλαγεί από αυτόν του έθεσε όρο να χτυπήσει το ραβδί του και να βγει αλμυρό νερό. Έτσι κι έγινε, ο απόστολο Παύλος χτύπησε με το ραβδί του και βγήκε αλμυρό νερό . Τότε ο γιος του άρχοντα συγκλονισμένος από το συμβάν όπως και οι περίοικοι έζησε το υπόλοιπο της ζωής του σε μια σπηλιά ως ασκητής στο σημερινό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Γύρω από την αλμυρή πηγή ο άρχοντας έκτισε την εκκλησία. Στην πηγή σήμερα βρίσκεται ένα πηγάδι, όπου κατά την διάρκεια της θείας λειτουργίας την ημέρα την Αναλήψεως, ημέρα που γιορτάζει η ιερά αυτή μονή, εμφανίζεται αγίασμα. Μια άλλη εκκλησία, βυζαντινή, είναι της Αγίας Αναστασίας. Λέγεται ότι σε κάποιο σημείο της εκκλησίας έτρεχε αγιασμένο νερό, που όπως λέγεται όταν περνούσαν οι Τούρκοι σταματούσε να τρέχει. Επίσης υπάρχει η εκκλησία των Αγίων Δέκα Λέγεται ότι μια γυναίκα, είδε στο όνειρο της την ακριβή θέση που κτίστηκε η εκκλησία. Όταν άρχισαν να σκάβουν βρήκαν δυο τάφους Αγίων. Ο καθεδρικός ναός της Μεγάλης Βρύσης είναι η πιο παλιά εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, που λέγεται ότι όποιος κλέφτης περνούσε από εκεί ακινητοποιούνταν μέχρι το πρωί, που τον έβλεπε ο κόσμος.

Διοικητικά στοιχεία

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι, μαζί με τους οικισμούς Πρεβελιανά και Βορρός αποτελούν την κοινότητα Μεγάλης Βρύσης που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Αγίας Βαρβάρας του Δήμου Γόρτυνας και σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 624 κατοίκους. Δείτε: Κοινότητα Μεγάλης Βρύσης

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Χωριά στο Δήμο Αγίας Βαρβάρας