Πληροφορίες
Ο Κυπάρισσος (ή Κυπαρίσσι) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Ηρακλείου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην επαρχία Τεμένους. Βρίσκεται σε υψόμετρο 220 μ. με ωραία θέα σε ολόκληρη την κοιλάδα, στο 22ο χιλιόμετρο της αρτηρίας προς Κανλικαστέλλι (Προφήτης Ηλίας). Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και με την αμπελοκαλλιέργεια. Η οικονομία του χωριού βασίζεται στη σταφίδα. Στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Οι σημερινοί κάτοικοι κατάγονται από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου. Στον οικισμό λειτουργούν Δημοτικό Σχολείο και νηπιαγωγείο.
Ιστορικά στοιχεία
Στη διάρκεια λατομικών εργασιών ανακαλύφθηκε τυχαία πρωτομινωικός τάφος μέσα σε κοίλωμα βράχου από την πρώτη υπονεολιθική περίοδο. Μέσα από τον τάφο βρέθηκαν αγγεία με γραμμική διακόσμηση, ένα σε σχήμα πλοιαρίου, μαχαιράκια από οψιδιανό και χάλκινα αντικείμενα. Στο λόφο Κορφή του Βαθειά βρέθηκε εκτεταμένο ορθογώνιο κτήριο (Κρητ. Χρον. , Ε΄, 444). Το χωριό αναφέρεται στον κατάλογο του Μπαρόκιος το 1577 και του Μπαζιλικάτα (1630) ως Chiparissi, όπως επίσης στον Καστροφύλακα (Κ 101) το 1583 με 39 κατοίκους. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται με το όνομα Ντουμπρουτζή Μετόχι από το όνομα του ιδιοκτήτη. Η Καρκαδιώτισσα έλαβε το όνομά της από την παλαιά εκκλησία της Παναγίας Καρδιώτισσας. Κατά την Βενετοκρατία αποτελούνταν από δύο οικισμούς: Carcadiotissa Apano και Carcadiotissa Cato. Το 1583 αναφέρεται Carcaviotissa Catto με 25 κατ. και Arcaviotes Apano με 136 κατ. (Καστροφύλακας, Κ 101). Στα βόρεια του χωριού αυτού βρίσκεται το παλιό εξωκλήσι του Αστράτηγου, με λείψανα τοιχογραφιών. Κατά την Τουρκοκρατία κατοικούνταν μόνο από Τούρκους, 116 το 1881. Στα βορειοδυτικά του χωριού σώζονται τα ερείπια του χωριού Αγαλαντές, το οποίο αναφέρεται το 1583 ως Agalanandes με 38 κατ. (Καστροφύλακας Κ 101). Το Καλού γράφεται Calu στον Καστροφύλακα (Κ 101) το 1583 με 89 κατοίκους. Το 1881 κατοικούσαν αποκλειστικά Τούρκοι (85 τότε). Στα βορειοανατολικά του χωριού αυτού στη θέση Τραπέζα βρέθηκαν τάφοι με σαρκοφάγους και κτερίσματα, τα οποία χρονολογούνται από την Υστερομινωική Περίοδο. Στη θέση Πελεκητά, στα 200 μέτρα βόρεια του χωριού, υπάρχουν «πατητήρια», γούρνες κλπ. λαξευμένα σε βράχο, από όπου προήλθε και το όνομα. Το Ρουκάνι αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 με 76 κατ. και με την ονομασία Rucani (K 101). Κατά την Τουρκοκρατία κατοικούνταν μόνο από Τούρκους. Η ονομασία προέρχεται από τον Κώστα Ρουκάνη, ο οποίος ήταν απελεύθερος που αναγράφηκε στους καταλόγους της συνθήκης Ενετών-Καλλέργη το 1299. Το χωριό αυτό, όπως και άλλα 20 στην Κρήτη, το είχε αγοράσει ο καρδινάλιος Βησσαρίων όταν έγινε Λατίνος πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης το 1463. Όλα αυτά τα κληροδότησε έπειτα στους διαδόχους του. Κατά τη διάρκεια της κατοχής στο νησί, στις 7-8 Αυγούστου 1944 , την ημέρα επίθεσης στη Δαμάστα, ο Tom Dunbabin και ο Αντώνης Ζωιδάκης με δύο ακόμα, ξεκίνησαν για το Κυπαρρίσι για να συναντήσουν το αντιστασιακό καπετάνιο Κελαϊδη που ήταν αντιπρόσωπος της εξόριστης κυβέρνησης. Στο δρόμο Αρμένων - Ρεθύμνου τους εντόπισαν δύο Γερμανοί που άνοιξαν πυρ. Ο Ζωιδάκης τραυματίστηκε βαριά και στο διάστημα που εξολοθρεύτηκαν οι δύο Γερμανοί, νέες ενισχύσεις εμφανίστηκαν, με αποτέλεσμα να κρυφτούν οι τρεις και ο Ζωιδάκης να δεθεί με σχοινί σε αυτοκίνητο από τους Γερμανούς που θα τον έσερναν σε όλη την διαδρομή προς τους Αρμένους, μέχρι που πέθανε. Στους Αρμένους ζητήθηκε να μείνει άταφος για μέρες σαν προειδοποίηση.
Διοικητικά στοιχεία
Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 με την παλιά του ονομασία Δουρβουτζή να προσαρτάται στην τότε κοινότητα Κανλί Καστελλίου ενώ το 1929 με το ΦΕΚ 378Α - 19/10/1929 αποσπάσθηκε από την κοινότητα Κανλί Καστελλίου και ορίστηκε ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1948 μετονομάστηκε σε Κυπάρισσος. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι μαζί με τους οικισμούς Γαλένι, Καλός, Καρκαδιώτισσα και Ρουκάνι αποτελούν την κοινότητα Κυπαρίσου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Τεμένους του Δήμου Ηρακλείου και σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 254 κατοίκους. Δείτε Κοινότητα Κυπαρίσσου
Βιβλιογραφία
Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971. Creta Sacra, II, 40. Τσιρπανλής Ζαχαρίας, «Το κληροδότημα του καρδιναλίου Βησσαρίωνος» , Θεσσαλονίκη 1967.
