Πληροφορίες
Η Γέργερη είναι μεγάλο χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Γόρτυνας. Βρίσκεται στην Επάνω Ρίζα, σε υψόμετρο 530 μέτρων, στις νότιες πλάγιες του Ψηλορείτη. Απέχει 36 χιλιόμετρα από το κέντρο του Ηρακλείου και 16 χιλιόμετρα από τις Μοίρες. Ήταν έδρα του πρώην Καποδιστρίακου Δήμου Ρούβα και ανήκε στην Επαρχία Καινούργιου. Ανάμεσα στα άλλα, λειτουργούν στο χωριό υπηρεσίες, ΚΕΠ, Κοινοτικό κατάστημα, νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο και Γυμνάσιο. Επίσης, στη Γέργερη δραστηριοποιείται ο αθλητικός σύλλογος Α.Σ. Ρούβας με έδρα το Δημοτικό Γήπεδο Γέργερης.
Ιστορικά στοιχεία
Μέσα στο χωριό βρίσκεται η μεγάλη πηγή Φουντάνα, από την οποία υδρευόταν η αρχαία Γόρτυνα. Σώζονται τμήματα από το ρωμαϊκό υδραγωγείο. Στην περίοδο της Βενετοκρατίας στη Γέργερη υπήρχαν πολλοί νερόμυλοι κατά μήκος του ποταμού, για την άλεση των σιτηρών. Στη θέση Μάη Βρύση οι Τούρκοι γιόρταζαν την Πρωτομαγιά και οι γιορτές διαρκούσαν τρεις ημέρες, οπότε σταματούσε η επικοινωνία με τα χωριά της Απάνω Ρίζας. Στην ίδια θέση μεταπολεμικά ιδρύθηκαν μαθητικές κατασκηνώσεις. Από τη Γέργερη και συγκεκριμένα από τα Μαστραχιανά καταγόταν ο οπλαρχηγός Φραγκιός Μαστραχάς , ο επονομαζόμενος και «σταυραετός του Ρούβα», ο οποίος διακρίθηκε στην Επανάσταση του 1866 ως υπαρχηγός στις τρεις επαρχίες της Μεσαράς και βρήκε τραγικό θάνατο το 1867 στο Γοργολαΐνη, όπου βρίσκεται σήμερα η προτομή και ο τάφος του. Στο δάσος του Ρούβα γεννήθηκε ο στρατηγός Γεώργιος Κατεχάκης ή «καπετάν Ρούβας». Αυτός έδρασε εναντίον των κομιτατζήδων στη Μακεδονία. Στο δάσος αυτό πέρασαν το χειμώνα του 1867 τα γυναικόπαιδα της Μεσαράς σε αφάνταστες συνθήκες στερήσεων. Η ονομασία του χωριού είναι προελληνική. Το 1583 αναφέρεται Giergeri με 500 κατοίκους (Καστροφύλακας, Κ 103). Το 1834 ζούσαν 41 χριστιανικές και 4 τουρκικές οικογένειες και το 1881 είχε 619 Χριστιανούς και 6 Τούρκους κατοίκους. Οι υπόλοιποι οικισμοί επίσης αναφέρονται στις κατά καιρούς απογραφές. Έτσι, τα Απομαρμά αναφέρονται σε συμβόλαιο του 1302 ως Pomarma (R. Morozzo de la Rocca, Fonti ec. op. cit. p. 189),.Στην απογραφή του Καστροφύλακα αναφέρεται Appomarma με 73 κατοίκους το 1583. Στην ίδια απογραφή (K 103) βρίσκουμε το Ράφτη (Rafti , με 224 κατοίκους).
Αξιοθέατα
Στο χωριό υπάρχει υδραγωγείο και οι ιεροί ναοί: Μεταμόρφωση του Σωτήρος, με μαρμάρινα μέλη αρχαιοτέρου ναού (εντός του οποίου είχαν σφαχτεί) από τους Τούρκους πολλοί Χριστιανοί, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Στυλιανός και ο Προφήτης Ηλίας. Ο τελευταίος βρίσκεται σε βράχο στο κέντρο του χωριού και οικοδομήθηκε το 1905. Σε μικρή απόσταση είναι κτισμένη η Παναγιά η Κερά με τοιχογραφίες του 1443, αλλά καπνισμένες. Από τη θέση αυτή, στις 14 Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί εκτέλεσαν 25 κατοίκους της Γέργερης και του γειτονικού χωριού της Νυβρίτου. Περίπου 1 χλμ έξω από το χωριό και πάνω σε ένα λόφο, βρίσκεται εποχιακή φυσική λίμνη, "Στου Διγενή το μνήμα", γνωστή και ως "Βρωμολίμνη", η οποία τον χειμώνα συγκεντρώνει νερό και το καλοκαίρι ξεραίνεται και δίπλα της τεχνητή λιμνοδεξαμενή, η οποία τροφοδοτείται από τις πηγές της Γέργερης. Σε αυτήν την περιοχή έχουν καταγραφεί περίπου 63 είδη πουλιών και αναμένεται να αυξηθεί, καθώς οι λίμνες βρίσκονται σε σημαντικό μεταναστευτικό διάδρομο. Στα υψώματα επάνω από το χωριό βρίσκεται το μεγαλύτερο δάσος πρίνων στην Κρήτη. Είναι το δάσος του Ρούβα, το οποίο αποτέλεσε καταφύγιο των Χριστιανών κατά τις επαναστάσεις των προηγούμενων αιώνων. Στην περιοχή του Ρούβα βρίσκονται τα «μητάτα» των κτηνοτρόφων της Γέργερης, όπου το Μάιο διεξάγονται οι «κουρές». Πρόκειται για το κούρεμα των προβάτων, που συνοδεύεται από γλέντι, οινοποσία και φαγοπότι με συγγενείς και φίλους. Στις 3 Νοεμβρίου ανοίγουν για πρώτη φορά τα βαρέλια με το νέο κρασί και εορτάζεται ο πολιούχος, Άγιος Γεώργιος ο Μεθυστής.Επίσης, στο χωριό γίνεται πανηγύρι της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου) και του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου). Στο δάσος από πρίνους του Ρούβα έξω από το χωριό, αναπτύσσονται ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας. Στο χωριό υπάρχει Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και παραδοσιακή δημοτική επιχείρηση που προσφέρει όλα τα κρητικά παραδοσιακά φαγητά.
Διοικητικά στοιχεία
Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1990 με το ΦΕΚ 48Α - 02/04/1990 αποσπάσθηκε από την κοινότητα Γέργερης και ορίστηκε έδρα του δήμου Ρούβα. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι, μαζί με τους οικισμούς Απομαρμά, Καρδαμιανά, Μαστραχιανά, Ράπτης, Τζανιανά και Ψαλίδα, αποτελεί την κοινότητα Γέργερης που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Γέργερης του Δήμου Γόρτυνας και σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 1.241 κατοίκους. Δείτε Κοινότητα Γέργερης
Βιβλιογραφία
Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971.
