Η Γαλίφα, έως το 1940 γνωστή ως Γαλύφα, είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Χερσονήσου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Ανήκε στην Επαρχία Πεδιάδος.

Θέση και περιβάλλον του χωριού

Το χωριό είναι χτισμένο στο πλάτωμα της κορυφής ενός λόφου συνεχόμενου των ανατολικών υψωμάτων "Άρμενο" και "Κεφαλόπουλο". Περιβάλλεται ακόμη κυκλικά από την "Πέρα Χαλέπα" και τη "Βίγλα" στο βορρά, την "Κεφάλα" στα ανατολικά, τον "Κάστελλο", τη "Σεϊρα", το "Σγούρο", το "Σωρό (του Παντελή)" και το "Τουπάκι" στο Νότο, ενώ στα δυτικά έχει θέα την Επισκοπή και τον Άη Μηνά με το καμπαναριό του. Αντίστοιχα, οι λιθόκτιστοι αγωγοί ("κουτούτα") της Γαλίφας συνορεύουν με τα αντίστοιχα της Γάλυπε, του Βοριτσίου, του Χαρασού, του Σμαρίου, των Αποστόλων, της Ιεράς Μονής Αγκαράθου, της Επισκοπής και των Σκοπέλων. Ανάμεσα στο λόφο του Χωριού και τα βορινά υψώματα περνά το βορινό ρυάκι, στο οποίο συγκλίνουν και τα ρυάκια των ανατολικών υψωμάτων και της ενδιάμεσης κοιλάδας. Αντίστοιχα ανάμεσα στο λόφο του Χωριού και τα νότια υψώματα περνά το νότιο ρυάκι, που ξεκινά από τον κάμπο του Σμαριού και ενισχύεται από τους χειμάρρους του "Κερατόλακου", του "Σγούρου" και τον "Τούρκο". Τα δυο ρυάκια συγκλίνουν στην "καμάρα" και αφού παραλάβουν το "Φαράγγι", που στραγγίζει τα νερά από το υψίπεδο της Αγίας Τριάδας, συνεχίζουν στο ("γαλιφιανόν") ποταμό που προχωρεί και σμίγει με το ρυάκι "του Κατσοπρίνη" και τέλος χύνεται στο Κρητικό πέλαγος, στα ανατολικά του οικισμού Γούρνες Πεδιάδος. Το τοπίο στη Γαλίφα κυριαρχείται από τα γυμνά βουνά που την περιβάλλουν. Από τις κορυφογραμμές τους φαίνεται η θάλασσα και τα τουριστικά μέρη στα βόρεια και πολλά χωριά στα δυτικά, μέχρι και η πόλη του Ηρακλείου, ενώ στα εύφορα μέρη τους υπάρχουν ελαιώνες, θάμνοι, φασκομηλιές κι ασπάλαθοι.

Οικισμός

Το χωριό διατρέχεται από ένα κεντρικό δρόμο στη νότια-κεντρική πλευρά, το λεγόμενο «λειβάδι», από το δρόμο «τση πέρα γειτονιάς» και τη «μεσοχωριά», ενώ έχει και μικρές πλατείες. Τα παλαιά σπίτια, κυρίως μονοκατοικίες, είναι χτισμένα με καμάρες, τζάκι ως κουζίνα, αυλή και "λοτζέτα", δηλαδή το δώμα ενός χαμηλότερου σπιτιού που είναι η αυλή του ψηλότερου. Οι εναπομείναντες κάτοικοι εργάζονται σε αγροτικές ή κτηνοτροφικές δουλειές. Παραδοσιακά, το μεγαλύτερο γλέντι στη Γαλίφα γινόταν ανήμερα του Αγίου Πνεύματος, οπότε γιόρταζε η εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Πολλοί πήγαιναν και διανυκτέρευαν στην εκκλησία και το πρωί συμμετείχαν στη Θεία Λειτουργία και στο γλέντι. Επίσης, μεγάλο πανηγύρι γινόταν και στις 8 Νοεμβρίου (Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ).

Ιστορικά στοιχεία

Η Γαλίφα αναφέρεται στην ενετική απογραφή του Καστροφύλακα το 1538 και σε όλες τις μεταγενέστερες απογραφές κατά την Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία, καθώς και σύγχρονες. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα είχε μόνο χριστιανικές οικογένειες. Δεν αναφέρουν συγκεκριμένα στοιχεία οι ερευνητές, αλλά είναι αυταπόδεικτο ότι οι Γαλιφιανοί ακολούθησαν την ιστορία όλης της Κρήτης, όπως αποδεικνύουν και εναπομείναντα κτίσματα. Η δε παράδοση-ανάμνηση για το Σαρακηνό που εμφανίζεται στα δώματα υποδηλώνει την Αραβοκρατία-Σαρακηνοκρατία που έλαβε τέλος πριν 1000 χρόνια.

Σφαγή της Γαλίφας

Κατά την Επανάσταση του 1897 και σύμφωνα με έγγραφο των οπλαρχηγών ανατολικής Κρήτης και του Αρχηγού Αντωνίου Τρυφίτσου, έγινε στη Γαλίφα μεγάλη σφαγή ξημερώματα 17 Μαΐου του 1897 από Τουρκοκρητικούς από μεσσαρίτικα χωριά. Σκοτώθηκαν περίπου 18 κάτοικοι: ο ιερέας του χωριού, οι σκοποί που βρίσκονταν σε βάρδια, καθώς και ηλικιωμένοι και παιδιά.

Συμμετοχή σε πολέμους του 20ού αιώνα

Όσοι γεννήθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα (1890) υπηρέτησαν 10 χρόνια στον Ελληνικό Στρατό, που διεξήγαγε δύο Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, την επανάσταση της Εθνικής Άμυνας και τη Μικρασιατική εκστρατεία. Κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο στην Αλβανία, την Εθνική Αντίσταση και τον Εμφύλιο, η Γαλίφα συνεισέφερε επίσης αριθμό στρατιωτών. Μετά την κατάληψη της ηπειρωτικής Ελλάδας, εγκλωβίστηκαν εκεί όλοι για το υπόλοιπο 1941 και το 1942, οπότε σιγά-σιγά κατέβηκαν στην Κρήτη και στο χωριό. Στη Μάχη της Κρήτης συμμετείχαν από το χωριό οι γεννηθέντες το 1919-1920. Στο χωριό βρήκαν καταφύγιο τις μέρες της Μάχης και το επόμενο διάστημα οι κάτοικοι των βορειότερων χωριών που είναι κοντά στην παραλία-πεδίο της Μάχης και πολλοί κάτοικοι της πόλης του Ηρακλείου που είχαν δεσμούς με τη Γαλίφα. Στην Κατοχή, το χωριό υποστήριξε ενεργά την Εθνική Αντίσταση με άνδρες, εφόδια και διακίνηση πληροφοριών.

Γερμανική Κατοχή

Αμέσως μετά τη Μάχη της Κρήτης, κάτοικοι του χωριού τοποθετήθηκαν για "αγγαρείες" σε διάφορες δουλειές, άλλοτε με μεροκάματο, το οποίο γρήγορα απαξιωνόταν λόγω του ιλιγγιώδους πληθωρισμού. Το αποτέλεσμα ήταν να αποστερηθεί το χωριό από τους άνδρες κατοίκους για τις αγροτικές εργασίες, με δεδομένο και τον εγκλωβισμό στην ηπειρωτική Ελλάδα των υπηρετούντων στο Βορειοηπειρωτικό και Μακεδονικό μέτωπο στρατιωτών: περιορίστηκε η καλλιέργεια δημητριακών, αμπελιού, και ελιάς. Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, επίσης, εκτιμάται ότι χάθηκε από τις διαρπαγές των Γερμανών και συνεργατών τους το 90% των οικόσιτων ζώων (~ 400 κεφάλια, πρόβατα, αίγες και αγελάδες που απασχολούνταν κυρίως για έλξη σε γεωργικές δουλειές) και το 60% της όποιας παραγωγής σε λάδι, δημητριακά και κρασί.

Αξιοθέατα και ιστορικά κτίρια

Η Γαλίφα κατοικείται από τα Μινωικά χρόνια, όπως δείχνουν ανεπίσημα ευρήματα μέσα στο χωριό και τα κοντινά ιερά κορυφής στο Σμάρι, Επισκοπή, στον Άη Λιά κλπ. Στην περιοχή υπάρχουν γενικότερα τα εξής ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία και ευρήματα:

Αγγεία σε διάφορες εκσκαφές και κατασκευές από πηλό, χώρων μάλλον έκθλιψης σταφυλιών ή ελαιοκάρπου. Το "πατητήρι" στην ομώνυμη περιοχή, κοινόχρηστο. Τώρα είναι βάση του ναού Σταυρωμένος. Ναοί της Δεύτερης Βυζαντινής περιόδου της Κρήτης: Αγιά Παρασκευή-Άγιος Παντελεήμονας, ναός μοναστηριακός με τοιχογραφίες επαρχιώτη ζωγράφου μέσων 13ου αιώνα της Ενετοκρατίας: Μεταμόρφωση του Κυρίου, με λίγες σωζόμενες τοιχογραφίες στο θόλο, Άγιος Δημήτριος, ναός μοναστηριακός, Αγιά Μαρίνα και Άγιος Νικήτας μέσα στο χωριό, Αγία Τριάδα. της Τουρκοκρατίας: ο ενοριακός Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου με ένδειξη αποπεράτωσης το 1852 (κατεδαφίστηκε το 1968), αλλά ήταν ο τρίτος Ναός στην ίδια θέση αφού βρέθηκαν 2 άγιες Τράπεζες κάτω από την Αγία Τράπεζα που κατεδαφίστηκε. του 20ού αιώνα: ο νεόδμητος ενοριακός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου (1966-1975), κοιμητηριακός ο Άγιος Νικόλαος (εγκαίνια το 1935), εξωκλήσια η Παναγία (εγκαίνια το 1955) και ο Σταυρωμένος (ιδιωτικός, αποπεράτωση το 1985). Ερείπια μοναστηριών: τα κελιά στον Άη Δημήτρη και στην Αγία Παρασκευή Ταφικά μνημεία: Η "Καμάρα" στον ποταμό (νότιο ρυάκι), 1900 Το Σχολείο, κτίριο του 1903, ανακαινισμένο το 1998. Τα ελαιοτριβεία του χωριού, που δε σώζονται σήμερα. Τα πατητήρια μέσα στις αυλές των σπιτιών

Διοικητικά στοιχεία

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα, γραμμένη ως Γαλύφα (με "υ"), το 1925 με το ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1940 το όνομα του οικισμού διορθώθηκε σε Γαλίφα. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και με την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι, αποτελεί κοινότητα που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Επισκοπής του δήμου Χερσονήσου ενώ σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 122 κατοίκους.

Δείτε επίσης

Κοινότητα Γαλίφας

Παραπομπές

Πηγές

Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Galifa στο Wikimedia Commons in.gr- Διαμαρτυρία για τη χωροθέτηση Μονάδας Διαχείρισης Απορριμμάτων στη Γαλίφα Κρήτης.