Οι Επάνω Αρχάνες (συχνά αναφέρονται και απλά ως Αρχάνες) είναι κωμόπολη και έδρα της Κοινότητας Αρχανών του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων, στην περιφερειακή ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Αποτελεί επίσης ιστορική έδρα του Δήμου Αρχανών - Αστερουσίων και ανήκε στην Επαρχία Τεμένους.

Γεωγραφικά στοιχεία

Οι Επάνω Αρχάνες βρίσκονται σε υψόμετρο 400 μέτρων στο βορειοανατολικό άκρο της κοιλάδος που σχηματίζεται από το όρος Γιούχτας. Είχαν πληθυσμό 3.969 κατοίκους, το 2011. Απέχουν 16 χιλιόμετρα από το κέντρο του Ηρακλείου. Στην κορυφή του Γιούχτα βρίσκεται το εκκλησάκι του Αφέντη Χριστού, όπως το λένε οι ντόπιοι, το οποίο ιδρύθηκε το 1443. Πρόκειται για τετραμάρτυρο ναό που είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Χριστού, στην Αγία Ζώνη, στους Αγίους Αποστόλους και στους Αγίους Ανάργυρους. Κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου γίνεται πανηγύρι, το οποίο συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Στη βορειοδυτική πλευρά των Αρχανών βρίσκεται η μινωική νεκρόπολη Φουρνί.

Υποδομή

Στις Αρχάνες βρίσκονται δύο Δημοτικά σχολεία και ισάριθμα νηπιαγωγεία, Γυμνάσιο, Λύκειο, ΚΕΠ, ειρηνοδικείο, περιφερειακό ιατρείο, μορφωτικός σύλλογος με αξιόλογη δράση και με βιβλιοθήκη, πολιτιστικός και φυσιολατρικός σύλλογος με το όνομα «Χαραυγή», αθλητικός σύλλογος με το όνομα «Γιούχτας», Περιηγητική Λέσχη και Γεωργικός Συνεταιρισμός. Λειτουργεί βιολογικός καθαρισμός των λυμάτων.

Ιστορικά στοιχεία

Το τοπωνύμιο Αρχάνες φαίνεται ότι είναι νεότερος τύπος της αρχαίας πόλης Αχάρνα, όπου βρισκόταν τέμενος προς τιμήν του θεού Άρχου (ή ήρωα), τον οποίο τιμούσαν οι Κνώσιοι και οι Τυλίσιοι, σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στο Άργος και χρονολογείται στα 450 π.Χ. Η ύπαρξη αρχαίας πόλης στη θέση των σημερινών Αχαρνών επιβεβαιώνεται και από τις ανασκαφές που έγιναν το 1957, το 1964 και τα επόμενα χρόνια. Μέσα στην κωμόπολη ανακαλύφθηκε ανάκτορο της Υστερομινωικής Εποχής με βωμούς αμφίκοιλους και τοιχογραφικό διάκοσμο (Κρητ. Χρον. ΙΑ΄, 329, ΙΗ΄, 282). Επίσης, στη θέση Φουρνί βρέθηκε εκτεταμένη μινωική νεκρόπολη και σε τάφο βασιλέα βρέθηκαν πολύτιμα κτερίσματα, δακτυλίδια, σφραγίδες και άλλα. Όλα αυτά πιστοποιούν την ύπαρξη σπουδαίας μινωικής πόλης στο χώρο των σημερινών Αρχανών. Η κωμόπολη έχει ωραίες οικοδομές από την εποχή της Τουρκοκρατίας, των οποίων η ωραιότερη ήταν του Μουσταφά Ναΐλη Πασά, με σιντριβάνια και κήπους. Στη βόρεια πλευρά της κοιλάδας είναι το φαράγγι Παραδείσι. Οι Τούρκοι την ονόμαζαν Ακάρ Σουλάρ Νταγ (βουνό των τρεχάμενων νερών). Εντός του ιδίου φαραγγιού βρίσκεται και πηγή της οποίας τα νερά διοχέτευσε το 1628 ο Μοροζίνι στο Ηράκλειο. Η πηγή σήμερα αποξηράνθηκε εξαιτίας γεωτρήσεων που έγιναν στην περιοχή. Στην τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, η κωμόπολη των Αρχανών έγινε στόχος των Τούρκων, επειδή ήταν προμαχώνας και στρατόπεδο των Χριστιανών. Το 1897 έγινε στις Αρχάνες παγκρήτια συνέλευση. Στην περιοχή διεξήχθησαν αιματηρές μάχες. Το τάγμα επιλέκτων Κρητών με αρχηγό τον Ιωάννη Νταφώτη με τη βοήθεια των κατοίκων απέκρουσε τις ορδές των Τούρκων, σώζοντας την κωμόπολη.

Άλλα αρχαιολογικά ευρήματα

Τέσσερα χιλιόμετρα νότια των Αρχανών βρίσκεται ο εγκαταλελειμμένος οικισμός του Βαθυπέτρου. Σε ανασκαφές που έγιναν το 1949 από τον αρχαιολόγο Σπυρίδωνα Μαρινάτο έχουν βρεθεί εγκαταστάσεις παρασκευής κρασιού και κεραμικών που αποτελούσαν μέρος μινωικού οικισμού.

Βυζαντινοί ναοί

Στην περιοχή των Αρχανών υπάρχουν παλιοί ναοί, όπως η Αγία Τριάδα, καμαροσκέπαστη των αρχών του 14ου αιώνα με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες της Αναλήψεως, της Γεννήσεως της Θεοτόκου και της επίσης καμαροσκέπαστης Αγίας Παρασκευής της ίδιας περιόδου. Υπάρχει επίσης η καμαροσκέπαστη εκκλησία του Ασωμάτου με τοιχογραφίες του 1315, μεταξύ των οποίων και η προσωπογραφία του κτήτορα Μιχαήλ Πατσιδιώτη με τη σύζυγό του. Στην περιοχή της εκκλησίας σώζονται τα ερείπια του συνοικισμού, ο οποίος αναφέρεται το 1583 με 26 κατοίκους.

Διοικητικά στοιχεία

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης κοινότητας. Το 2010 με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 ορίστηκε έδρα του δήμου Αρχανών-Αστερουσίων. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι μαζί με τους οικισμούς Βαθύπετρο και Καρνάρι αποτελούν την κοινότητα Αρχανών που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Αρχανών του Δήμου Αρχανών - Αστερουσίων και σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 3.969 κατοίκους. Δείτε Κοινότητα Αρχανών

Δείτε επίσης

Κάτω Αρχάνες Ηρακλείου Δήμος Αρχανών - Αστερουσίων

Παραπομπές

Πηγές

Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Άρθρο στην Καθημερινή για το χωριό Φωτογραφικό άλμπουμ Αρχάνες (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Αρχαιολογικός χώρος: Αρχάνες (Αχάρνα), από τον ιστότοπο ΙΤΕ - Ινστιτούτο Mεσογειακών Σπουδών Αρχειοθετήθηκε 2020-07-30 στο Wayback Machine.