Πληροφορίες
Αυτό το λήμμα αφορά την πόλη. Για τον δήμο, δείτε: Δήμος Μινώα Πεδιάδας. Για την κοινότητα, δείτε: Κοινότητα Αρκαλοχωρίου. Το Αρκαλοχώρι είναι ημιορεινή κωμόπολη και ιστορική έδρα του Δήμου Μινώα Πεδιάδος στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Το Αρκαλοχώρι βρίσκεται στο κέντρο του νησιού προς τα όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου σε υψόμετρο 425 μέτρων. Απέχει περίπου 9.4χλμ. από τον Ευαγγελισμό και 30 χλμ. από το Ηράκλειο.
Στην κωμόπολη υφίστανται υποδομές όπως Αστυνομικό τμήμα, ταχυδρομείο, Σταθμός πυροσβεστικής και ΕΚΑΒ, τράπεζες και Κέντρο Υγείας. Μετά τον καταστροφικό σεισμό στις 27 Σεπτεμβρίου 2021 πολλές κατοικίες καταστράφηκαν και έως σήμερα (2024) σημαντικό τμήμα του πληθυσμού διαμένει ακόμα σε κοντέινερ.
Οικονομία
Οι κάτοικοι ασχολούνται με το εμπόριο, τις επιχειρήσεις αλλά περισσότερο με τις καλλιέργειες και τη γεωργία. Η οικονομία της κωμόπολης στηρίζεται κατά βάση στην πρωτογενή αγροτική παραγωγή, στην βιοτεχνία και στο εμπόριο. Παράγεται κυρίως λάδι, σταφίδα και δημητριακά. Παρουσιάζει τεράστια εμπορική κίνηση καθώς εξυπηρετεί όλα τα χωριά του δήμου Μινώα Πεδιάδας.
Εκπαίδευση
Στο Αρκαλοχώρι λειτουργεί 1 δημοτικός παιδικός σταθμός, 3 νηπιαγωγεία και 2 δημοτικά σχολεία. Επίσης, υπάρχει 1 γυμνάσιο, ένα γενικό Λύκειο και ένα Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑΛ), στο οποίο φοιτούν τελειόφοιτοι Γυμνασίων από ολόκληρο τον δήμο αλλά και από γειτονικούς δήμους, μιας και είναι το μόνο επαγγελματικό λύκειο στην περιοχή. Από τον σεισμό του 2021 και μετά τρία σχολεία με 700 μαθητές στεγάζονται ακόμα σε κοντέινερ.
Συγκοινωνίες
Το Κ.Τ.Ε.Λ. Λασιθίου-Ηρακλείου πραγματοποιεί δρομολόγια προς όλα τα χωριά της επαρχίας και άλλες μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Επίσης, στην περιοχή κατασκευάζεται από τον Φεβρουάριο 2020 ο Νέος Διεθνής Αερολιμένας Ηρακλείου, το δεύτερο μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Ελλάδας, που θα αντικαταστήσει τον υφιστάμενο Κρατικό Αερολιμένα Ηρακλείου "Νίκος Καζαντζάκης" στις αρχές του 2025 και θα εξυπηρετεί όλη τη Κρήτη.
Αθλητισμός
Ο.Φ. Αρκαλοχωρίου
Ο «Όμιλος Φιλάθλων Αρκαλοχωρίου», γνωστός συντμημένα ως «ΟΦΑ», εκπροσωπεί το Αρκαλοχώρι στο ποδόσφαιρο και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και πιο ιστορικά σωματεία του Ηρακλείου. Ιδρύθηκε το 1960 και έχει χρώματα το πράσινο και το λευκό. Έδρα του αποτελεί το νέο Δημοτικό Στάδιο Αρκαλοχωρίου, η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε το 2014 και ολοκληρώθηκε το 2018. Ανήκει στη δύναμη της Ε.Π.Σ. Ηρακλείου και αγωνίζεται στην Α1 Κατηγορία. Το 1974 ίδρυσε τμήμα καλαθοσφαίρισης, το οποίο και διατήρησε μέχρι και το 2008 που αποσχίστηκε από το σύλλογο. Επίσης, στο παρελθόν διέθετε και άλλα αθλητικά τμήματα όπως πετοσφαίρισης και στίβου.
Αθλητικός Σύλλογος Υγείας Αρκαλοχωρίου «ΑΘΛΗ.Σ.Υ.»
Ο Αθλητικός Σύλλογος Υγείας Αρκαλοχωρίου Αρχειοθετήθηκε 2023-01-07 στο Wayback Machine. «ΑΘΛΗ.Σ.Υ.» ιδρύθηκε το 2015. Είναι ο διοργανωτής του Ημιμαραθωνίου Κρήτης , ενός από τους κορυφαίους αγώνες στην Ελλάδα που η φήμη του έχει ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας. Ο Σύλλογος διαθέτει τμήματα στίβου και τένις και επίσης διοργανώνει τον αγώνα Χρώμα Run.
Α.Σ. Αναγέννηση Αρκαλοχωρίου
Ο Αθλητικός Σύλλογος Αρκαλοχωρίου «η Αναγέννηση» προέκυψε το 2008, ύστερα από την απόσχιση του τμήματος καλαθοσφαίρισης του Ο.Φ. Αρκαλοχωρίου από το σύλλογο. Έτσι, η Αναγέννηση Αρκαλοχωρίου εκπροσωπεί έκτοτε το Αρκαλοχώρι στην καλαθοσφαίριση. Ανήκει στη δύναμη της Ε.ΚΑ.Σ. Κρήτης και έδρα της αποτελεί το Κλειστό Γυμναστήριο Αρκαλοχωρίου. Στις 15 Ιουνίου 2022, η Αναγέννηση Αρκαλοχωρίου νίκησε 74-55 το Ρέθυμνο, κατέκτησε τον τίτλο στην ΕΚΑΣΚ και κέρδισε την άνοδο στη Γ' Εθνική.
Ιστορικά στοιχεία
Ονομασία
Μια λανθασμένη ιδέα πολλών είναι ότι έλαβε την ονομασία του από τη λέξη άρκαλος, που είναι η κρητική ονομασία για το ζώο ασβός, λόγω των πολλών μικρών σπηλαίων και τρυπών, γνωστές ως αρκαλότρυπες ή αρκαλιές, στις οποίες το ζώο αυτό βρίσκει καταφύγιο. Οι καταλήξεις οικισμών σε -χώρι συνήθως έχουν ως πρώτο συνδετικό το επώνυμο των πρώτων οικιστών. Υπάρχει έγγραφο του 1394, από το βενετικό αρχείο του Duca di Candia, (δημοσιευμένο από την El. Santschi), στο οποίο μνημονεύεται το τοπωνύμιο Αρκαλοχώρι. Η μνεία στο έγγραφο Arcolecorio (Αρκολεχωριό) συνδέει το τοπωνύμιο με τους Αρκολέους. Επίσης υπάρχει η άποψη για ονομασία του τόπου από μεγάλη έκταση που άνηκε στον ακρίτα Αρκολέοντα και χάριν ευφωνίας ή λόγω παρετυμολογίας από Αρκολεοχώρι έγινε Αρκαλοχώρι. Στις ενετικές απογραφές αναφέρεται με την ονομασία Arcaloghori, οπότε ανήκε στην castellania Belvedere. Το 1583 είχε 160 κατοίκους (Καστροφύλακας, Κ96). Κατά την απογραφή του 1881 κατοικούσαν 109 Χριστιανοί και 103 Τούρκοι και είχε οριστεί έδρα ομώνυμου δήμου. Στη συνέχεια το Αρκαλοχώρι έγινε ένα από τα λίγα χωριά της Κρήτης που γνώρισε έντονη ανάπτυξη, με τον πληθυσμό του να έχει δεκαπλασιαστεί από το 1900 μέχρι το 1981, όταν είχε 2.482 κατοίκους. Είχε οριστεί έδρα της επαρχίας Μονοφατσίου. Το 2008, με αφορμή κινήσεις του Δήμου για αλλαγή του ονόματος, συγκροτήθηκε επιτροπή με σκοπό τη διατήρησή του.
Εκκλησία
Έξω από το χωριό, στο δρόμο προς Αρχοντικό βρίσκεται κατάγραφη εκκλησία, αφιερωμένη στο Μιχαήλ Αρχάγγελο, με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 14ου - 15ου αιώνα.
Το σπήλαιο του Προφήτη Ηλία
Στη θέση Προφήτης Ηλίας ή Σαρανταυγάς, σε μικρό σπήλαιο, που υπήρξε κέντρο λατρείας, ανακαλύφθηκαν αρκετά χάλκινα αντικείμενα, τα οποία πουλήθηκαν στους χωρικούς ως μέταλλο. Λόγω αυτού του γεγονότος ο Ιωσ. Χατζηδάκης έκαμε πρόχειρη ανασκαφή στο σπήλαιο και βρήκε πρωτομινωικά αγγεία και χάλκινα μαχαίρια, ξίφη κλπ.. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν το 1932 από το Σπύρο Μαρινάτο και το Νικόλαο Πλάτωνα. Βρέθηκαν πολλά αντικείμενα, κυρίως διπλά πελέκια, πολλά από τα οποία ήταν διακοσμημένα με χρυσό, καθώς επίσης και το μακρύτερο (μήκους 1,05μ.) ξίφος της προϊστορικής Ελλάδας κλπ.. Ένας χάλκινος πέλεκυς γνωστός ως Πέλεκυς του Αρκαλοχωρίου έχει ιερογλυφικά σημεία ίδια με τα γνωστά σημεία του δίσκου της Φαιστού. Άλλος φέρει μινωική επιγραφή με γραμμική γραφή Α΄. Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας από το 2.500 π.Χ., πιθανόν πολεμικής θεότητας, καθώς τα αφιερώματα είναι κυρίως όπλα. Η χρήση του ήταν πιθανότατα και ως χάλκινο εργαλείο, αφού έχουν ανακαλυφθεί τεμάχια χαλκού για επεξεργασία. Στην αρχαία εποχή το σπήλαιο γκρεμίστηκε, πιθανότατα από σεισμό, από την είσοδο, η οποία κλείστηκε και έτσι διασώθηκαν τα αντικείμενα που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα. Η ονομασία Σαρανταυγάς παραπέμπει και εκείνη σε χρυσάφι που πιθανόν υπήρχε μέσα στο σπήλαιο, θέλοντας μία κότα με σαράντα χρυσά αυγά να ζει στο βαθύτερο σημείο του σπηλαίου.
Συλλογή λαϊκής τέχνης
Στο Αρκαλοχώρι βρίσκεται αξιόλογη ιδιωτική συλλογή του γιατρού Στ. Κουτεντάκη, με έργα λαϊκής τέχνης.
Προσωπικότητες
Στο Αρκαλοχώρι γεννήθηκε η ιστορικός τέχνης και επί σειρά ετών διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα (1939-2022). Ακόμη, στο Αρκαλοχώρι εγκαταστάθηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ως πρόσφυγας, ο Ναπολέων Σουκατζίδης (1909-1944), κομμουνιστής συνδικαλιστής και ένας από τους 200 εκτελεσθέντες στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής την 1η Μαΐου του 1944.
Απογραφές πληθυσμού
Αναλυτικά η δημογραφική πορεία της κωμόπολης σύμφωνα με τις απογραφές:
Διοικητικά στοιχεία
Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 με το ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας. Το 1994 με το ΦΕΚ 53Α - 11/04/1994 ορίστηκε έδρα του Δήμου Αρκαλοχωρίου ενώ το 2010 με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 ιστορική έδρα του δήμου Μινώα Πεδιάδας. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι μαζί με την Αγία Σεμνή, το Αρχοντικό, τη Ζίντα, το Μιλλιαρήσι, τη Μουσούτα και το Χουμέρι, αποτελούν την κοινότητα Αρκαλοχωρίου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Αρκαλοχωρίου του Δήμου Μινώα Πεδιάδος και σύμφωνα με την απογραφή του 2021 έχει πληθυσμό 14.164 κατοίκους.
