Ο Άγιος Βασίλειος είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Βιάννου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου. Ανήκε στην Επαρχία Βιάννου του Νομού Ηρακλείου.

Γεωγραφικά στοιχεία

Ο Άγιος Βασίλειος απέχει από το Ηράκλειο 75 χιλιόμετρα. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 550 μέτρων, στο λόφο που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο κοιλάδες που διαρρέονται η μία από τον Κρυγιό ποταμό και η άλλη από τον Πλατύακο. Τα δύο ποτάμια μαζί και με άλλους χείμαρρους της περιοχής ενώνονται σε κάποιο σημείο και συνεχίζουν μετά την πορεία τους μέσω του φαραγγιού της Άρβης. Η ονομασία του οικισμού οφείλεται από την αρχαία εκκλησία του Αγίου Βασιλείου. Σημαντικός είναι ο διμάρτυρος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Αγίου Στυλιανού, ο οποίος βρίσκεται στη μέση περίπου του χωριού. Άλλοι ναοί είναι του Αγίου Τρύφωνα, του Αγίου Βασιλείου μέσα στο χωριό και τα εξωκλήσια του Αφέντη Χριστού, του Αγίου Ραφαήλ, του Αγίου Γεωργίου, της Παναγίας της Λυγιώτισας και της Αγίας Φωτεινής , ο οποίος είναι βυζαντινής προέλευσης με τοιχογραφίες. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια, την μπανανοκαλλιέργεια και την καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών.

Ιστορικά στοιχεία

Πολλοί αρχαιολόγοι εικάζουν ότι το σημείο του σημερινού οικισμού κατοικείται από τη Νεολιθική Εποχή, όπως υπολογίζεται ότι ανήκουν τα ευρήματα στη θέση Βίγλα. Μέχρι και τα Ρωμαϊκά Χρόνια είναι άγνωστη η ονομασία του οικισμού. Από την Ενετοκρατία και έπειτα ονομαζόταν Αρχοντοχώρι, επειδή εκεί κατοικούσε ο διοικητής της περιοχής. Στη απογραφή του Καστροφύλακα, το 1583, (Κ96) το χωριό αναφέρεται S. Baseglio Crevata και με 689 κατοίκους. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι Χριστιανοί κρύβονταν από τους Τούρκους στο σπήλαιο Σπηλιάρα- Τράπεζα, που βρίσκεται κοντά στο χωριό. Ο Άγιος Βασίλειος θρήνησε 32 θύματα - 31 άνδρες σύμφωνα με άλλη πηγή- της ναζιστικής θηριωδίας το 1943. Τα δύο μνημεία των πεσόντων που έχουν χτιστεί στον Άγιο Βασίλειο (στον κεντρικό δρόμο του χωριού και στη θέση Λυγιά, όπου και εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία) υπενθυμίζουν στις νεότερες γενιές τον ηρωισμό και την αυτοθυσία των κατοίκων του, όπως και των αγωνιστών σε πολλά άλλα χωριά της Βιάννου.

Σημεία ενδιαφέροντος

Άξια αναφοράς μέρη στον Άγιο Βασίλειο, είναι:

τα Χάλαυρα. Πρόκειται για ένα τεράστιο βράχο λίγο έξω από το χωριό, που είναι γεμάτος μικρές σπηλιές οι οποίες δημιουργήθηκαν τα παλαιότερα χρόνια από τους κατοίκους, για την εξόρυξη οικοδομικού υλικού (τσάχαλη) με την ιδιότητα του τσιμέντου. Σήμερα ο βράχος, μετά από ενέργειες του Πολιτιστικού Συλλόγου και του Συνεταιρισμού, φωτίζεται και δίνει μια εικόνα φαντασμαγορική στην περιοχή. η Μέσα Βρύση. Είναι η γνωστότερη και μεγαλύτερη πηγή της περιοχής. Ανάμεσα σε τεράστια πλατάνια και μυρτιές η Μέσα Βρύση είναι τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Βρίσκεται στη βόρεια είσοδο του χωριού, και αποτελεί σημείο όπου οι κάτοικοι και οι επισκέπτες μπορούν να δροσιστούν και να ηρεμήσουν. Τα παλαιότερα χρόνια ύδρευε μεγάλο μέρος του χωριού. το Μελισούρι. Βρίσκεται 500μ βόρεια του χωριού, κάτω από το δρόμο Βιάννος-Ιεράπετρα. Περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και σημαντική πηγή για την ύδρευση και την άρδευση του χωριού. η Λυγιά. Είναι μια πανέμορφη κοιλάδα, σε υψόμετρο 460μ, κατάφυτη από Ελιές και Λυγαριές (απ' όπου πήρε και το όνομα η περιοχή). Στη νότια πλευρά, στην κορυφή του βουνού της Λυγιάς είναι κτισμένη η εκκλησία της Παναγίας και ανατολικά της εκκλησίας δεσπόζει το μνημείο των εκτελεσθέντων πατριωτών το Σεπτέμβρη του 1943. Η θέα από την αυλή της εκκλησίας είναι υπέροχη, προς την πανέμορφη Άρβη και το απέραντο γαλάζιο του Λυβικού πελάγους. Στα δυτικά βρίσκεται το φαράγγι της Άρβης και νότια στους πρόποδες του βουνού η ιστορική Μονή του Αγίου Αντωνίου. Βόρεια της Λυγιάς βρίσκεται το βουνό της Βίγλας (670μ), με αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Στη Λυγιά υπάρχουν πολλές παλιές αγροικίες (μετόχια), για την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων, που είναι κτίσματα ειδικής αρχιτεκτονικής.

Διοικητικά στοιχεία

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας η οποία μέχρι το 1932 υπαγόταν στο Νομό Λασιθίου. Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης, μαζί με τους τους οικισμούς Λατόμια, Νέα Άρβη και Ξερόκαμπος αποτελούν την κοινότητα Αγίου Βασιλείου που υπάγεται στο δήμο Βιάννου και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει 180 κατοίκους. Δείτε Κοινότητα Αγίου Βασιλείου

Παραπομπές

Πηγές

Το Ηράκλειον και ο νομός του. Ηράκλειο: Νομαρχία Ηρακλείου. 1971. Τουριστικός Οδηγός, Δήμος Βιάννου.

Δείτε επίσης

Ολοκαύτωμα της Βιάννου