Τα Μονόσπιτα είναι πεδινός οικισμός του Νομού Ημαθίας με πληθυσμό 897 κατοίκων (απογραφή 2011), ανατολικά της Νάουσας και βόρεια της Βέροιας. Μετά την εφαρμογή του σχεδίου "Καλλικράτης", υπάγεται στο Δήμο Ηρωικής Πόλης Νάουσας.

Όνομα

Η προέλευση του ονόματος του χωριού είναι ένα θέμα που έχει συζητηθεί στο παρελθόν. Η πρώιμη αρχιτεκτονική του χωριού βασίζονταν στα κλασσικά "μονόσπιτα" της Ελλάδας με μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική όπου όλες οι κατοικίες ήταν ενωμένες μεταξύ τους σχηματίζοντας κάτι αντίστοιχο με τα "terraced houses" της Αγγλίας. Η ύπαρξη 2 τέτοιων παράλληλων κατασκευών προφανώς έδωσαν και την ονομασία στον οικισμό, αναιρώντας την άποψη περί εξελληνισμένου σλαβικού ονόματος. Η παλαιότερη αναφορά στο χωριό, είναι στις περιηγήσεις του Μητροπολίτου Βερροίας Δανιήλ τα έτη 1770-1778, όπου αναφέρεται ρητά πως ο μητροπολίτης πέρασε κι από τα Μονόσπιτα Βερροίας, όπου λειτούργησε στην εκκλησία κι έκανε αγιασμό. Σε χάρτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το χωριό εμφανίζεται με το όνομα monopiste (προφανές τυπογραφικό λάθος), ενώ σε νεότερο ελληνικό χάρτη του 1912-1928 το χωριό αναφέρεται κανονικά Μονόσπιτα.

Γεωγραφία

Τα Μονόσπιτα βρίσκονται στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Βέρμιο στην πεδιάδα της κεντρικής Μακεδονίας. Από το χωριό διέρχεται ο χείμαρρος Κουτίχας. Οι αποστάσεις από τα γειτονικά χωριά/πόλεις είναι: Βέροια(14 χλμ), Νάουσα (11 χλμ), Αγ. Γεώργιος (2 χλμ), Κοπανός (3,5 χλμ), Χαρίεσσα (3,5 χλμ).

Οδική επικοινωνία

Η πρόσβαση στα Μονόσπιτα γίνεται μέσω της επαρχιακής οδού Βεροίας-Ναούσης με δύο εξόδους: η μία στο 7ο χλμ της οδού Βεροίας-Ναούσης και η άλλη στη διασταύρωση Νάουσας. Από το 2017 δόθηκε σε κυκλοφορία τμήμα της νέας παρα-Εγνατιακής Οδού Βεροίας- Εδέσσης με δύο σημεία εισόδου: τον ισόπεδο κόμβο στο 7,5 χλμ. Βεροίας -Ναούσης και στον ανισόπεδο κόμβο "Μονοσπίτων" 1,5 χλμ δυτικά του χωριού . Εναλλακτικές είσοδοι, από τα γειτονικά χωριά Κοπανός, Χαρίεσσα, Αγ. Γεώργιος.

Ιστορία

Υπήρχαν στοιχεία ύπαρξης αρχαίας κατασκευής κοντά στο χωριό, πιθανότατα κεραμοποιείο ή τάφος, που καταστράφηκαν όμως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Γενικά η γύρω περιοχή είναι πλούσια σε αρχαιολογικά ευρήματα (Μακεδονικός Τάφος Κινχ, Μακεδονικός Τάφος Ανθεμίων, Σχολή Αριστοτέλους, κ.α.). Υπάρχει καταγεγραμμένη επίσκεψη του Μητροπολίτη Βεροίας Δανιήλ, στην οποία αναφέρεται ότι κατά τη διάρκεια της επισκέψεως, ο Μητροπολίτης τέλεσε Θεία Λειτουργία και Αγιασμό. Επίσης, αφού καταμετρήθηκαν οι 166 οικογένειες που κατοικούσαν τότε στο χωριό, πλήρωσαν τα αντίστοιχα 3000 γρόσσια στον Μητροπολίτη για τις οικονομικές ανάγκες της Μητροπόλεως . Από το ίδιο έγγραφο προκύπτει ότι στο χωριό υπήρχε εκκλησία, καθώς ο Μητροπολίτης δεν τελούσε Θ. Λειτουργία σε χωριά χωρίς εκκλησίες. Μάλιστα, η λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι ο Μητροπολίτης τέλεσε τον αγιασμό σε αιωνόβιο πλάτανο, όπισθεν της εκκλησίας που ανέβλυζε νερό εκείνη την εποχή. Ο σύγχρονος Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Μονοσπίτων ανεγέρθη το 1877, στα συντρίμια της παλαιότερης εκκλησίας που πιθανόν να κάηκε λίγα χρόνια πριν (προφορική παράδοση) . Αποδεδειγμένη είναι η συμμετοχή των κατοίκων του χωριού στο Μακεδονικό Αγώνα, στους Α' και Β' Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μικρασιατική εκστρατεία. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της απελευθέρωσης από τους Τούρκους, η 2η Μεραρχία Πεζικού του Ελληνικού Στρατού στρατοπέδευσε στα Μονόσπιτα την 17η Οκωβρίου 1912 στην περιοχή Κοκκίνες, δίπλα στο χείμαρρο Κουτίχα όπου υπήρχαν ανοιχτές εκτάσεις και πόσιμο νερό για τα ζώα. Από εκείνη τη μέρα η περιοχή αυτή αναφέρεται από τους κατοίκους ως "Μπατάλια" (battalion: τμήμα πεζικού 300-800 αντρών, τάγμα, πληθυντικός: battalia). Το ίδιο σημείο ακόμη και μέχρι σήμερα είναι χαρακτηρισμένο από τον Ε.Σ. ως σημείο επιστρατεύσεως. Άλλωστε, κατά την επιστράτευση του 1974, εκεί συγκεντρώθηκαν όλα τα επαγγελματικά οχήματα της περιοχής. Το 1922, με τις ανταλλαγές πληθυσμών, το χωριό δέχτηκε εγκάρδια πληθυσμούς από την Ανατολική Ρωμυλία και τη Μικρά Ασία.

Πολιτισμός

Τα έθιμα και οι παραδόσεις διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα κυρίως μέσω των πολιτιστικών συλλόγων του χωριού. Ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού "Αγία Μαύρα" αναλαμβάνει τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, τη διοργάνωση εκδρομών και την προβολή των παραδόσεων του χωριού. Η εκκλησία του χωριού τιμά τους Άγιο Νικόλαο και Αγία Μαύρα. Η σύγχρονη εκκλησία ανεγέρθη το 1877. Γιορτάζει 2 φορές το χρόνο: στις 6 Δεκεμβρίου (Αγίου Νικολάου) και στις 3 Μαΐου (Αγίας Μαύρας). Στις 3 Μαΐου είναι και το πανηγύρι του χωριού όπου συνοδεύεται από πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Οικονομία

Η οικονομία του χωριού βασίζεται κυρίως στις αγροτικές καλλιέργειες. Βασικές καλλιέργειες της περιοχής είναι τα ροδάκινα, νεκταρίνια, βερύκοκα, δαμάσκηνα, ακτινίδια, κεράσια, αμύγδαλα, λωτοί και λαχανικά. Ωστόσο τα Μονόσπιτα φημίζονται για τα φυτώρια οπωροφόρων δενδρυλλίων. Κάθε χρόνο παράγονται περίπου 3-4 εκατομμύρια φυτά (ροδακινιές, Αχλαδιές, μηλιές, βερυκοκιές, δαμασκηνιές, καστανιές, κ.ά.) τα οποία πωλούνται στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Γαλλία, Ιορδανία, Αλβανία, Σερβία, Βόρεια Μακεδονία, Ολλανδία, Ιταλία, Βουλγαρία, Τουρκία). Στο χωριό είναι εγκατεστημένες περίπου 70 αδειοδοτημένες φυτωριακές επιχειρήσεις. Τα τελευταία χρόνια είναι έντονη και η καλλιέργεια καλλωπιστικών φυτών καθιστώντας τα Μονόσπιτα κέντρο τον φυτωρίων της Βορείου (και όχι μόνο) Ελλάδος.

Παραπομπές