Η Βέροια είναι πόλη της Μακεδονίας, έδρα του Δήμου Βέροιας και πρωτεύουσα Νομού Ημαθίας. Η πόλη είναι κτισμένη στις απολήξεις του Βερμίου όρους, έχει πληθυσμό 62.064 κατοίκους (απογραφή 2021) και αποτελεί εκκλησιαστική έδρα της Ιεράς Μητροπόλεως Βέροιας, Ναούσης και Καμπανίας. Είναι γνωστή και ως μικρή Ιερουσαλήμ, λόγω της πληθώρας βυζαντινών εκκλησιών που έχουν διασωθεί έως σήμερα, οι περισσότερες εκ των οποίων βρίσκονται μέσα στην πόλη.

Ετυμολογία της λέξης «Βέροια»

Δεν υπάρχει ασφαλής προσδιορισμός της ετυμολογίας του ονόματος, ενώ υπάρχουν διάφορες εκδοχές περί αυτού. Σύμφωνα με γλωσσολόγους, η κατάληξη -ροια είναι παράγωγο του ρήματος ρέω και προσδίδεται σε πόλεις πλούσιες σε υδάτινα αποθέματα, πράγμα το οποίο ισχύει για την περιοχή της Βέροιας. Το ρήμα φέρω στην αρχαία ελληνική ενέχει και την έννοια είμαι πλούσιος σε κάτι, εξ ου και η λέξη φερνή, που σημαίνει προίκα. Οι δε Τούρκοι κατακτητές την αποκαλούσαν Καραφέρρια, δηλαδή Μαυρο-Βέροια λόγω της καταχνιάς κατά την υγρή χειμερινή περίοδο. Παλιότερα η λέξη είχε άλλη ορθογραφία και την έγραφαν «Βέρροια» (με δύο «ρ»). Μια άλλη γλωσσολογική ερμηνεία αποδίδει την ονομασία της Βέροιας στη φράση φέρειν ρόιας που σημαίνει παράγει ρόδια, πράγμα το οποίο επίσης ισχύει για την περιοχή. Τούτο, όμως, ενδέχεται και να μην ευσταθεί, γιατί κατά την άποψη των ειδικών δεν ήταν δυνατόν να ευδοκιμούν ευρέως στην περιοχή οι ροδιές λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών κατά τη χειμερινή περίοδο. Σύμφωνα με τη μυθολογία η Βέροια είναι κόρη του Ωκεανού και της Θέτιδος, ή κόρη του Αδώνιδος και της Αφροδίτης. Η πόλη λέγεται ότι κτίστηκε από το Μακεδόνα στρατηγό Φέρωνα, ο οποίος έδωσε στην πόλη το όνομά του (το γράμμα Φ εκείνη την εποχή στην περιοχή προφέρεται ως Β). Κατά την εκδοχή της μακεδονικής μυθολογίας η πόλη κτίστηκε από τον βασιλιά Βέρητα, ο οποίος της έδωσε το όνομα της μιας από τις κόρες του. Τα ονόματα των γόνων του βασιλιά ήταν Βέροια, Μίεζα και Όλγανος και Ορέστης. Την ονομασία Βέροια πήραν από τη μακεδονική μητρόπολη πολλές πόλεις του κόσμου, όπως η Βέροια ή Βερόη της Θράκης (πλέον Στάρα Ζαγόρα της Βουλγαρίας), το μετονομασθέν Χαλέπι της Συρίας, τα Βέρρια ή Βέρροια της Λακωνίας, η Μπέρια (αγγλικά: Berea) του Οχάιο των Η.Π.Α. (και άλλοι οικισμοί της Αμερικής), μια συνοικία του Γιοχάνεσμπουργκ της Νοτίου Αφρικής, κ.ά.

Ιστορία

Αρχαιότητα

Γνωστή από την κλασική εποχή (ο Θουκυδίδης έγραψε για την πόλη), η Βέροια μεγάλωσε στις ελληνιστικές και ρωμαϊκές εποχές. Στις αρχές της ελληνιστικής εποχής οι Βεροιώτες κατά διαταγή του Σελεύκου επανίδρυσαν τη συριακή πόλη Χαλυβώνα σε Βέροια. Από τη Βέροια σώζεται ο μόνος εξ Ελλάδος νόμος περί γυμνασίων (167 π.Χ.). Μαζί με την Έδεσσα και την Πέλλα ήταν πρωτεύουσα της Τρίτης Μακεδονίας (Liv. 45,30,5 "Macedonia Tertia"). Ο Απόστολος Παύλος και ο Σίλας κήρυξαν στη Βέροια (σώζεται μέχρι και σήμερα το «Βήμα του Αποστόλου Παύλου»). Ο Λουκιανός το 145 περίπου μ.Χ. λέει «Βέρροιαν (όπως λεγόταν την εποχή που έζησε ο Λουκιανός η Βέροια) ως πόλιν της Μακεδονίας μεγάλη και πολυάνθρωπων». Η σπουδαιότερη και ενδοξότερη εποχή του παρελθόντος της Βέροιας είναι κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και συγκεκριμένα στη διάρκεια της βασιλείας της τελευταίας δυναστείας των Μακεδόνων, των Αντιγονιδών, η καταγωγή της οποίας ήταν από αυτή την πόλη. Κατά μία εκδοχή μάλιστα η Βέροια πρωτοέγινε έδρα του «Κοινού των Μακεδόνων», είχε Βουλή, έκοβε δικό της νόμισμα, ενώ γινόντουσαν και αθλητικοί αγώνες, που ονομάζονταν «Ολύμπια» ή και «Αλεξάνδρεια» προς τιμήν του στρατηλάτη Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Βυζάντιο και Οθωμανοκρατία

Τον 7ο αιώνα οι Σκλαβηνοί Δραγουβίτες έκαναν επιδρομές στη Θεσσαλονίκη μαζί με άλλες Σλαβικές φυλές και εγκαταστάθηκαν γύρω από την πόλη. Τον 8ο αιώνα η αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία επέκτεινε την πόλη και της έδωσε το όνομα "Ειρηνούπολις", μερικές πηγές ωστόσο τοποθετούν τη "Βέροια-Ειρηνούπολις" ανατολικότερα προς τη Θράκη. Ωστόσο, κατά τους μέσους Βυζαντινούς χρόνους απέκτησε μεγάλη σημασία και το 985 καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους. Απελευθερώθηκε από τον Βασίλειο Β΄, τον επονομαζόμενο «Βουλγαροκτόνο».

Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, ο Βούλγαρος Κράλης Ιωαννίτζης εκμεταλλευόμενος τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εισβάλει βίαια το 1205 στην περιοχή της Θράκης και της Μακεδονίας φθάνοντας έως τις Σέρρες. Η περιοχή ελευθερώνεται τελικά αργότερα από τον βυζαντινό Αυτοκράτορα Ιωάννη Δούκα Βατάτζη, ο οποίος ανέκτησε τη Βέροια, τις Σέρρες και άλλες σημαντικές πόλεις της Μακεδονίας.. Τον 14ο και 15ο αιώνα την πόλη εποφθαλμιούσαν οι Σέρβοι και αρκετές φορές κατάφεραν να την καταλάβουν από τους Βυζαντινούς. Το πιθανότερο είναι ότι το 1430 περιήλθε οριστικά στην κατοχή των Οθωμανών. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας εγκαταστάθηκαν Μουσουλμάνοι και Εβραίοι. Το 1530 είχε 657 χριστιανικά και 234 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Ταυτόχρονα, ειδικά τον 17ο και 18ο αιώνα δημιουργήθηκε ελληνική αστική τάξη, εξαιτίας της ύπαρξης εμπόρων. Το 1822 συντελέστηκε η εξέγερση της πόλης εναντίον του τουρκικού ζυγού, με επικεφαλής τον οπλαρχηγό Τάσο Καρατάσο. Από τη Βέροια ήταν οι οπλαρχηγοί της Επανάστασης του '21 Γεώργιος Συρόπουλος, Αθανάσιος Συρόπουλος και οι άλλοι Συροπουλαίοι ή «Σύροι», καθώς και οι αδερφοί Γεώργιος και Δημήτριος Κολέμης. Απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό, κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, στις 16 Οκτωβρίου του 1912. Το 1946 κηρύχθηκε πρωτεύουσα του Νομού Ημαθίας.

Η πυρκαγιά του 1864

Την παραμονή της εορτής της 15 Αυγούστου 1864 οι χριστιανοί κάτοικοι, κατά το έθιμο, έφυγαν από την πόλη και πήγαν στο Μοναστήρι της Παναγίας Δοβράς για τον πανηγυρικό εορτασμό. Το βράδυ άναψε εκτεταμένη πυρκαγιά που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης, δεδομένου ότι τα περισσότερα σπίτια ήταν ξύλινα. Σύμφωνα με αναφορά ιερέα της Μητρόπολης κάηκαν πάνω από 300 σπίτια, καταστήματα και εργαστήρια συνολικά. Επίσης κάηκαν οκτώ εκκλησίες καθώς και η Μητρόπολη, το Ελληνικό Σχολείο και η περίφημη βιβλιοθήκη. Το 1965, κατά την κατεδάφιση πέτρινου σπιτιού στην οδό Παναγή Τσαλδάρη 53, βρέθηκε στα θεμέλια κατάλληλα προστατευμένο σημείωμα του ιατρού Δημοσθένη Δ. Γεωργακόπουλου, με ημερομηνία 1/5/1883, που γνωστοποιεί ότι κατασκευάζει πέτρινο σπίτι «για να δώσει δείγμα πέτρινων σπιτιών στις επερχόμενες γενεές, διότι από καιρού εις καιρόν οι ίδιοι οι οθωμανοί βάζουν φωτιά στα σπίτια των χριστιανών για βλάβη και για αρπαγή των πραγμάτων». Σχετικά με την πυρκαγιά διασώθηκε και δημοτικό τραγούδι, το οποίο εσφαλμένα, ίσως για λόγους μέτρου, αναφέρει ότι το γεγονός συνέβη το 1862.

Εγκατάσταση Μικρασιατών

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών εγκαταστάθηκαν στη Βέροια οικογένειες Ελλήνων Μικρασιατών προσφύγων. Οι Μικρασιάτες, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, οδηγήθηκαν προς εγκατάσταση κυρίως στις μουσουλμανικές συνοικίες της πόλης αλλά και σε νεοϊδρυθέντες συνοικισμούς. Το 1924 ιδρύθηκε το "Νοσοκομείο Προσφύγων Βεροίας που στεγαζόταν σε ένα διώροφο οίκημα της Τράπεζας Ελλάδος στην οδό 16ης Οκτωβρίου 12 με πρώτο ιατρό Διευθυντή τον Μικρασιάτη Σταύρο Μουράτογλου. Το 1941 το νοσοκομείο μεταφέρθηκε σε μεγάλο πολυώροφο κτίριο, κτήμα του Μικρασιάτη ιατρού Χρήστου Χατζημάμογλου, στη γωνία των οδών Βενιζέλου και Μητροπόλεως.

Αξιοθέατα

Αρχαιολογικοί Χώροι

Βήμα του Αποστόλου Παύλου: Ιστορικό μνημείο παγκοσμίου ενδιαφέροντος και πηγή θρησκευτικού τουρισμού για την πόλη. Κάθε εποχή του χρόνου άνθρωποι από όλον τον κόσμο φτάνουν στη Βέροια για να δουν από κοντά τα χνάρια της περιοδείας του Αποστόλου. Ο Απόστολος Παύλος δίδαξε στην πόλη της Βέροιας τον 1ο αιώνα μ.Χ. και συνέχισε το ταξίδι του ευχαριστημένος από τη θερμή υποδοχή των κατοίκων της και την προσήλωσή τους στον λόγο του. Στο εν λόγω μνημείο, διεξάγεται κάθε χρόνο τον Ιούνιο εορταστική εκδήλωση, υπό τον τίτλο "Παύλεια". Αρχαιολογικός χώρος Αγίου Παταπίου: Αποτελούσε το κέντρο της αρχαίας, αλλά και της παλαιοχριστιανικής Βέροιας, καθώς βρισκόταν στην ανατολική πλευρά κεντρικής οδικής αρτηρίας, που οδηγούσε από τη βόρεια πύλη του οχυρωματικού περιβόλου στο εσωτερικό της αρχαίας πόλης. Στα ερείπια κτιρίων της ρωμαϊκής περιόδου ανασκάφηκε το πιο εκτεταμένο σύνολο, που παρέχει μια πολύ σημαντική εικόνα για την οργάνωση της πόλης κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο. Στη θέση αυτή αποκαλύφθηκαν τμήματα ενός κτιριακού συγκροτήματος με εκτεταμένα ψηφιδωτά δάπεδα, ενός παλαιοχριστιανικού βαπτιστηρίου που οργανώθηκε στους χώρους προγενέστερου ρωμαϊκού οικοδομήματος (πιθανότατα του Νυμφαίου), μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής μαζί με τα προσκτίσματά της, καθώς και τμήματος πιθανόν από το επισκοπείο της πόλης. Βυζαντινές εκκλησίες: Η Βέροια είναι γνωστή για τις πολυάριθμες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες που διαθέτει (περίπου 48 σωζόμενες σήμερα και 72 αρχικά, με αποτέλεσμα να επονομάζεται και μικρή Ιερουσαλήμ), καθώς και μοναδικές συλλογές βυζαντινών εικόνων. Ιδιαίτερα φημισμένος είναι ο ναός της Αναστάσεως του Σωτήρος ή αλλιώς "η Εκκλησία του Χριστού". Άλλοι σημαντικοί ναοί είναι η παλαιά Μητρόπολη, ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (13ος αιώνας), ο ναός των αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης (16ος αιώνας) και ο ναός των Αγίων Πέτρου και Παύλου (11ος αιώνας), μεταξύ των λοιπών βυζαντινών κτισμάτων. Βεργίνα: Σε μικρή απόσταση από τη Βέροια βρίσκεται η Βεργίνα, κτισμένη γεωγραφικά στη θέση των αρχαίων Αιγών, στην οποία έκανε ανασκαφές ο εξαίρετος αρχαιολόγος Μανώλης Ανδρόνικος, όπου και ανακάλυψε τον αρχαίο τάφο του Βασιλιά Φιλίππου Β'. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το σύγχρονο υπόγειο μουσείο της Βεργίνας με τους Βασιλικούς τάφους και εκθέματα από ολόκληρη την ιστορία της Μακεδονίας.

Οθωμανικά μνημεία: Το Χουνκιάρ τζασίμι, το Καζακτσί και Ορτά τζαμί είναι μερικές από τις παλιές εκκλησίες που μετέτρεψαν οι Τούρκοι σε τζαμιά με την εγκατάστασή τους στη Βέροια (15ος αιώνας). Ένα νεότερο μουσουλμανικό τέμενος, που χρονολογείται από τα μέσα του 19ου αιώνα, είναι το Μεντρεσέ Τζαμί, το οποίο πήρε το όνομά του από τον παρακείμενο μεντρεσέ, το μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο. Εβραϊκή Συναγωγή: Στην καρδιά της πρώην εβραϊκής συνοικίας της Βέροιας, της Μπαρμπούτας, βρίσκεται το πέτρινο κτίριο της Συναγωγής, με περίτεχνο εσωτερικό διάκοσμο. Πίσω από τη συναγωγή διασώζεται ακόμη το Μίκβε (θρησκευτικός λουτρώνας), και σε αντίθεση με τις χριστιανικές συνοικίες που είχαν την εκκλησία στη μέση, στην εβραϊκή συνοικία η Συναγωγή ήταν στην ίδια ευθεία με τα σπίτια. Εδώ κήρυξε ο Απόστολος Παύλος όταν επισκέφθηκε την πόλη το 51 και το 57 μ.Χ. Η συναγωγή σήμερα είναι ανοιχτή για επισκέπτες ως ιστορικό μνημείο και ανοίγει για λειτουργία σε ορισμένες εβραϊκές γιορτές και επετείους.

Παραδοσιακές συνοικίες

Στα μέσα του 19ου αιώνα η πόλη είχε 16 "μαχαλάδες" (συνοικίες). Καθ' όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, τα εμπορικά καταστήματα ήταν συγκεντρωμένα στη βυζαντινή αγορά, στο παζάρι. Οι πιο γνωστές από αυτές που διασώζονται σήμερα είναι η εβραϊκή και η χριστιανική. Μαζί με αυτές, πολυάριθμες χριστιανικές και μουσουλμανικές συνοικίες συνέθεταν τον αστικό ιστό εκείνης της εποχής. Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι και Αθίγγανοι κατοικούσαν στους περιμαντρωμένους μαχαλάδες της, διατηρώντας τα δικά τους έθιμα και συνήθειες. Η Μπαρμπούτα είναι η εβραϊκή συνοικία, που χρονολογείται από τα ρωμαϊκά χρόνια (50 μ.Χ.) και οφείλει το όνομά της σε μία βρύση στην περιοχή, που διατηρείται ακόμα και σήμερα. Τοποθετείται βορειοδυτικά στον χάρτη της πόλης, πλάι στον ποταμό Τριπόταμο. Η Μπαρμπούτα αποτελούσε ένα περίκλειστο και απομονωμένο "γκέτο", με τη συναγωγή και το μοναδικό εμπορικό δρόμο της εποχής, την οδό Χάβρας. Αρχικά εξυπηρετούσε μια μικρή κοινότητα Εβραίων, η οποία προς το τέλος του 15ου αιώνα μ.Χ. μεγάλωσε με την άφιξη πολυάριθμων Εβραίων από την Ισπανία και την Πορτογαλία. Χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία της γειτονιάς αποτελούν τα περίφημα σαχνισιά (οι προεξοχές των κτιρίων), ο υπερυψωμένος πάνω από τη στέγη ηλιακός και οι δίφυλλες βαριές εξώπορτες με οριζόντια και διαγώνια ξύλα, που φέρουν πλατυκέφαλα καρφιά. Εικόνες από τη ζωή της πόλης κατά τον 18ο αιώνα, φέρει η χριστιανική συνοικία Κυριώτισσα, με τα στενά καλντερίμια της, τα λιθόστρωτα σοκάκια και τις στέγες των σπιτιών που μοιάζουν να ακουμπούν μεταξύ τους. Πίσω από τους ψηλούς αυλόγυρους και δίπλα στα σοκάκια ξεπροβάλλουν μικρές λιθόκτιστες εκκλησίες. Η συνοικία απαριθμεί πολλές χριστιανικές και βυζαντινές εκκλησίες. Η Κυριώτισσα ακολουθεί το αρχιτεκτονικό στυλ της Μπαρμπούτας με τα σαχνισιά και τις βαριές πόρτες. Πολλά από τα διατηρητέα σπίτια έχουν αναπαλαιωθεί και έχουν μετατραπεί σε χώρους αναψυχής και διασκέδασης.

Μουσεία

Βυζαντινό Μουσείο Βέροιας: Παρουσιάζεται η ακμή της Βέροιας κατά τη Βυζαντινή εποχή με κάθε λεπτομέρεια. Στεγάζεται στον παλαιό Μύλο του Μάρκου, κοντά στα τείχη της πόλης. Στα ευρήματα συμπεριλαμβάνονται ψηφιδωτά, χειρόγραφα, έργα αγγειοπλαστικής, ξυλόγλυπτα και νομίσματα. Αρχαιολογικό Μουσείο: Πρόσφατα ανακαινισμένο, ελκύει τεράστιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον από κάθε σημείο της γης εδώ και πολλά χρόνια και προσφέρει μια αναδρομή στο πλούσιο παρελθόν της Βέροιας, ενώ μας παραπέμπει στο ιστορικό μεγαλείο της Αρχαίας Πόλης εκείνων των χρόνων. Στις τρεις αίθουσες του Μουσείου μπορεί κανείς να δει ευρήματα από την παλαιολιθική εποχή ως και την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τα νεολιθικά ευρήματα προέρχονται από τον οικισμό Νέα Νικομήδεια, που θεωρείται ο παλαιότερος γνωστός μόνιμος οικισμός στο ευρωπαϊκό έδαφος. Τα ευρήματα από την πρώιμη εποχή του Σιδήρου προέρχονται από το νεκροταφείο της Βεργίνας. Ανάμεσα στα ευρήματα ξεχωρίζουν μια χάλκινη υδρία του 4ου αιώνα π.Χ., η στήλη του Γυμνασιαρχικού Νόμου, στην οποία περιγράφεται η λειτουργία της μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης στο Γυμνάσιο της Βέροιας, καθώς επίσης η προτομή του θεού Ολγάνου, του 2ου αιώνα μ.Χ., που ανακαλύφθηκε στον Κοπανό. Μουσείο Εκπαίδευσης: Λειτουργεί μόνιμη έκθεση, που παρουσιάζει την εξέλιξη της εκπαίδευσης και των μέσων διδασκαλίας της στην Ελλάδα, από τους χρόνους των κηρωμένων πινακίδων, των περγαμηνών, της αρχαίας μελάνης και των κονδυλοφόρων μέχρι την εποχή των τετραδίων, των θρανίων και των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Μουσείο Νεότερης Ιστορίας και Τέχνης: Γνωστό ως Βλαχογιάννειο εκθέτει με μοναδικό τρόπο την άνθηση της τέχνης και την πρόοδο της νεότερης ιστορίας της περιοχής. Λαογραφικό Μουσείο: Στεγάζεται στο παλαιό αρχοντικό Σαράφογλου. Το μουσείο εστιάζει στη λαογραφία του τόπου, αναδεικνύοντας το πλούσιο ιστορικό των συνηθειών των κατοίκων της Βέροιας. Παρουσιάζει εκπληκτικό ενδιαφέρον το υλικό του μουσείου, ενώ παράλληλα στεγάζεται εντός ενός παλιού αρχοντικού, που σου επιτρέπει να δεις και εσωτερικά την αρχιτεκτονική της πόλης. Λαογραφικό Μουσείο Βλάχων: Σε διατηρητέο οίκημα δίπλα από την πλατεία Ωρολογίου στεγάζεται το Μουσείο αναδεικνύοντας την πολιτισμική κληρονομιά των Βλάχων. Στο μουσείο υπάρχουν εκθέματα όπως παραδοσιακές στολές, πλούσιο φωτογραφικό υλικό και συλλογή παραδοσιακού υλικού σχετικά με την παράδοση των Βλάχων της περιοχής. Κειμηλιαρχείο Μονής Παναγίας Δοβρά: Από το 2022 λειτουργεί το Κειμηλιαρχείο της Μονής, στο οποίο εκτίθενται πλήθος σημαντικών εκκλησιαστικών κειμηλίων όπως το πετραχήλι και η ζώνη του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης.

Αρχιτεκτονική

Χαρακτηριστικά δείγματα της μακεδονικής αρχιτεκτονικής συναντώνται στην παραδοσιακή συνοικία Μπαρμπούτα (πρώην εβραϊκή) με τα Αρχοντικά Μπέκα (1859), Τσαρτσάνη (19ος αιώνας), Αναστασίου (1882) και στη συνοικία Κυριώτισσα. Σημαντικά κτίρια από αρχιτεκτονικής άποψης είναι επίσης το Δημαρχείο της Βέροιας που χτισμένο περίπου το 1905 και λειτούργησε σαν γυμνάσιο αρρένων μέχρι το 1996 καθώς και το παλαιό δικαστικό μέγαρο στην πλατεία Ωρολογίου. Για χρόνια αποτελεί το δικαστήριο της πόλης, μέχρι το 2013 οπότε και μεταφέρεται στις νέες εγκαταστάσεις στην είσοδο της πόλης. Υπάρχουν μελέτες πιθανής στέγασης μουσείου στους χώρους του κτιρίου. Το νεόκτιστο Συνεδριακό κέντρο της Βέροιας είναι μοντέρνας αρχιτεκτονικής έχει 2 μεγάλες αμφιθεατρικές αίθουσες. Το ανοικτό θέατρο "Μελίνα Μερκούρη" φιλοξενεί παραστάσεις και εκδηλώσεις.

Φυσική διάπλαση

Η παρουσία του πράσινου είναι παντού ορατή στη Βέροια, είτε χάρη στη φύση, είτε στους ανθρώπους. Ο ποταμός Τριπόταμος διασχίζει το δυτικό μέρος της πόλης και μπορεί κανείς να περπατήσει στα γεφυράκια και την κοίτη του.

Η παρόχθια βλάστηση του Τριπόταμου αποτελείται κυρίως από πλατάνια (Platanus orientalis), σκλήθρα (Alnus glutinosa), ιτιές (Salix lythrum), κισσούς (Hedera helix) και κολοπάνες (Petasites hybridus).

Η κεντρική πλατεία της πόλης, Εληά, δικαίως ονομάστηκε "Μπαλκόνι της Βέροιας" αφού τοποθετείται σε πλαγιά, στα όρια του κέντρου της Βέροιας και της γύρω περιοχής. Από εκεί μπορεί κανείς να θαυμάσει την άνοιξη τον ροζ, γεμάτο ροδακινιές κάμπο. Τα πλατάνια της πόλης με κυριότερο τον πλάτανο της Παλιάς Μητρόπολης ηλικίας περίπου 600 χρόνων σε κλαδί του οποίου κρεμάστηκε κατά την άλωση της Βέροιας από τους Τούρκους ο Μητροπολίτης Αρσένιος. Τον Νομό Ημαθίας διασχίζει ο ποταμός Αλιάκμονας, ο μεγαλύτερος ποταμός στην Ελλάδα. Το φράγμα που έχει δημιουργηθεί είναι άριστο δείγμα φυσικού κάλλους και μοναδικό θέαμα για τον κόσμο. Κατά τη θερινή περίοδο, η νεολαία της Βέροιας πραγματοποιεί θεάματα και συναυλίες στις όχθες του. Λόγω του Βερμίου που είναι ένα κατάφυτο βουνό με πολλές πηγές, η πόλη έχει το πλεονέκτημα να διαθέτει πλούσιους υδατικούς πόρους. Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της Βέροιας μάλιστα, που σπάνια συναντάται σε άλλες πόλεις στην Ελλάδα, είναι οι πάρα πολλές δημόσιες βρύσες με κρύο νερό που τρέχει 24 ώρες το 24ωρο. Αυτές είναι συνήθως χτιστές με κόκκινο τουβλάκι και βρίσκονται διάσπαρτες σε κάθε γωνιά της πόλης. Ο λόγος που οι βρύσες αυτές δεν κλείνουν, είναι η μεγάλη πίεση που υπάρχει μέσα στο δίκτυο της ύδρευσης και που με κάποιον τρόπο πρέπει να εκτονωθεί για να αποφευχθούν οι ζημιές στους αγωγούς. Οι πολλές ανθισμένες ροδακινιές του κάμπου της Βέροιας, έγιναν κεντρικό θέμα στο ντοκιμαντέρ του National Geographic με τίτλο: "Europe From Above", κατατάσσοντάς την στους προορισμούς με αξιοθέατα παγκοσμίου φήμης. https://etravelnews.gr/anthismenes-rodakinies-verias-national-geographic/ Αρχείο:Ανθισμένες ροδακινιές.jpg

Οικονομία

Η οικονομία της περιοχής βασίζεται κυρίως στη γεωργία και συγκεκριμένα, εκτός άλλων φρούτων και λαχανικών, στην παραγωγή του ροδάκινου - επιτραπέζιου και βιομηχανικού. Η βιομηχανική υποδομή της περιοχής αφορά κυρίως στη συσκευασία και κονσερβοποιία των φρούτων. Στην περιοχή παρασκευάζεται κομπόστα και είδη φρουτοσαλάτας, προϊόντα τα οποία έχουν μεγάλη εξαγωγική επιτυχία κυρίως στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Μεταφορές

Η απόσταση οδικώς από την Αθήνα είναι 511 χλμ. και από τη Θεσσαλονίκη 73 χλμ. Επίσης συνδέεται σιδηροδρομικώς με τη γραμμή Θεσσαλονίκη - Πλατύ - Φλώρινα. Επίσης διαθέτει λεωφορεία ΚΤΕΛ με δρομολόγια προς Νάουσα, Αλεξάνδρεια, Θεσσαλονίκη, Αθήνα και Ιωάννινα.

Οδικές μεταφορές

Πλησίον της πόλης διέρχεται η Εγνατία Οδός, η οποία ενώνει την πόλη με την Ηγουμενίτσα, τα Ιωάννινα και την Κοζάνη προς τα δυτικά και τη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα και την Αλεξανδρούπολη προς τα ανατολικά.

Σιδηροδρομικές μεταφορές

Η Βέροια εξυπηρετείται από τον ομώνυμο σιδηροδρομικό σταθμό που εγκαινιάστηκε το 1894 επί σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης - Φλωρίνης. Από το 2008, εξυπηρετείται από τον Προαστιακό Θεσσαλονίκης ο οποίος συνδέει την πόλη με τη Θεσσαλονίκη και μετά και με τη Νάουσα και την Έδεσσα. Εξυπηρετείται από το διεθνές αεροδρόμιο «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης (90 χλμ.).

Γαστρονομία

Η τοπική κουζίνα της Βέροιας περιλαμβάνει φαγητά με μαγειρεμένα κρέατα, το χασάπικο, το χοιρινό με σέλινο ή πράσο, την τηγανιά, τους σαρμάδες, τα κεφτεδάκια, που στην τοπική διάλεκτο λέγονται και "μπαρμπούρια", το κουκουλωτό, το ζυγούρι με κυδώνι, το κυνήγι από τα δάση του Βερμίου, τις παραδοσιακές πίτες με σκληρό φύλλο κρούστας με γέμιση πράσου, τυριού ή χόρτων και τον αλμυρό μπάτζο, ο οποίος είναι ένα είδος τυριού. Ένα από τα πιο γνωστά εδέσματα της περιοχής είναι ο φασουλοταβάς ή φασουλονταβάς, δηλαδή φασόλια στο φούρνο και προέρχεται από τη λέξη "ταβάς" που στα τούρκικα σημαίνει "ταψί". Παραδοσιακό γλυκό της πόλης αποτελεί το ρεβανί που διατίθεται σε όλα σχεδόν τα ζαχαροπλαστεία της Βέροιας, αλλά και οι σιροπιαστοί λουκουμάδες. Στα εστιατόρια και στις ταβέρνες σερβίρονται συνήθως μετά το φαγητό ως κέρασμα. Επίσης, ένα παραδοσιακό σιροπιαστό γλύκισμα της Βέροιας είναι και τα μπαμπαδάκια ή μπαμπάδες, καθώς και οι λουκουμάδες που σερβίρονται συνήθως με μέλι.

Πολιτισμός

Όλες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στην πόλη, βρίσκονται υπό την αιγίδα της Κοινωφελούς Επιχείρησης Πολλαπλής Ανάπτυξης Βέροιας (ΚΕΠΑ) και είναι ο επίσημος φορέας πολιτιστικής πολιτικής του Δήμου Βέροιας. Έχει την υποπτεία του χώρου τεχνών της πόλης, γνωστού ως "Αντωνιάδειος Στέγη γραμμάτων και τεχνών" που διοργανώνει αριστουργηματικές εκδηλώσεις και πρωτοποριακά εκθέματα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Επιπλέον υπό την εποπτεία της επιχείρησης βρίσκεται η δημοτική βιβλιοθήκη, το δημοτικό ωδείο, η σχολή χορού, εικαστικά εργαστήρια και η φιλαρμονική του δήμου. Στο συνεδριακό κέντρο της πόλης φιλοξενούνται θεατρικές και μουσικές παραστάσεις από διάφορα μέρη της Ελλάδας και του κόσμου. Θίασοι των ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. της χώρας, του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, του Εθνικού Θεάτρου κ.ά. που βρίσκονται σε περιοδεία επιλέγουν να παρουσιάσουν τα θεατρικά έργα τους στο ανοικτό θέατρο "Μελίνα Μερκούρη" στο Άλσος Παπάγου. Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βέροιας κάθε χρόνο ανεβάζει παραστάσεις τη χειμερινή περίοδο στη Βέροια και τη θερινή περίοδο βρίσκεται σε περιοδεία σε όλη τη χώρα. Η Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας διοργανώνει εκδηλώσεις και ημερίδες, ενώ το 2010 έλαβε το βραβείο "Πρόσβαση στη Μάθηση 2010" του ιδρύματος Bill & Melinda Gates ως επιτυχές πρότυπο βιβλιοθήκης στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.

Παιδεία

Δημόσια Βιβλιοθήκη: Στην καρδιά της πόλης φιλοξενείται μια υπερσύγχρονη βιβλιοθήκη ευρωπαϊκών προδιαγραφών, η οποία διαθέτει παιδικό τμήμα με εργαστήριο τεχνολογίας, υπολογιστές και κονσόλα παιχνιδιού και τμήμα ενηλίκων, με υπολογιστές με διαδικτυακή πρόσβαση και αναγνωστήριο. Η Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας διοργανώνει καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, αλλά και για γονείς και ενήλικες (στα πλαίσια ημερίδων-σεμιναρίων). Στις 12 Αυγούστου 2010, το Ίδρυμα Bill & Melinda Gates απένειμε το Βραβείο του «Πρόσβαση στη Μάθηση» 2010 ύψους US$1 εκατομμυρίου στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας για τη δημιουργική χρήση των υπηρεσιών πληροφόρησης και τεχνολογίας για την ικανοποίηση των οικονομικών, εκπαιδευτικών και πολιτιστικών αναγκών περισσοτέρων από 180,000 ανθρώπων. Σχολεία Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης: Στη Βέροια λειτουργούν δώδεκα δημοτικά σχολεία, έξι γυμνάσια , πέντε λύκεια και ένα επαγγελματικό λύκειο. Λειτουργεί επίσης εσπερινό γυμνάσιο, εσπερινό γενικό λύκειο, εσπερινό επαγγελματικό λύκειο και μουσικό σχολείο.

Αθλητισμός

Ποδόσφαιρο: Η τοπική ποδοσφαιρική ομάδα της Βέροιας έχει μία ξεχωριστή ιστορία, με περιόδους άνθησης στο ενεργητικό της αλλά και αρκετούς υποβιβασμούς σε κατώτερες κατηγορίες. Έχει αγωνιστεί αρκετές χρονιές στην Α' Εθνική (κερδίζοντας το προσωνύμιο "Βασίλισσα του Βορρά") και διαθέτει πολλά φυτώρια ποδοσφαιριστών που έχουν βγάλει πολλούς διάσημους παίκτες της πρώτης εθνικής κατηγορίας Σούπερ Λιγκ. Έχει κατακτήσει το πρωτάθλημα της Β' Εθνικής τρεις φορές και της Γ' Εθνικής δύο φορές. Χειροσφαίριση: Η Βέροια είναι η μητρόπολη του ελληνικού χάντμπολ. Αγκάλιασε το άθλημα αυτό από τα πρώτα του βήματα στη χώρα μας και συνεχίζει να το αναπτύσσει μέχρι και σήμερα σε πολύ υψηλά επίπεδα. Γνωστότερη ομάδα της πόλης, ο Φίλιππος Βέροιας, είναι από τις λίγες επαρχιακές ομάδες που έχουν να επιδείξουν 9 Πανελλήνια Πρωταθλήματα σε ένα άθλημα και πλήθος συμμετοχών σε Ευρωπαϊκά Κύπελλα, καθώς και συμμετοχή σε Ευρωπαϊκό Τελικό (EHF Challenge Cup 2003). Η Γ.Ε. Βέροιας είχε κατακτήσει 1 πρωτάθλημα ανδρών και 6 πρωταθλήματα γυναικών. Μία άλλη ομάδα χάντμπολ της πόλης είναι ο Φέρωνας. Άλλα αθλήματα: Ένα ακόμα άθλημα, στο οποίο η Βέροια έχει δώσει μεγάλους αθλητές, είναι το σκι. Το πρώτο χιονοδρομικό κέντρο της Ελλάδας, αυτό του Σελίου, έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς Βεροιώτες να έρθουν από νωρίς σε επαφή με τον χειμερινό αθλητισμό και πρωταθλητισμό. Η πόλη διαθέτει ακόμα μικρές ομάδες μπάσκετ, βόλεϊ, γυμναστικής και πινγκ-πονγκ, καθώς και ομίλους σκακιού, ορειβασίας και ποδηλασίας. Βέροια 2008: Το 2008, διοργανώθηκε στη Βέροια η πρώτη ολυμπιάδα "Δημήτριος Βικέλας - Έτος Αθλητισμού και Νεολαίας", υπό τον τίτλο "Βέροια 2008", που θα συνεχιστεί και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Την ολυμπιάδα συνέστησαν ολυμπιακά αγωνίσματα που έλαβαν χώρα σε στάδια και αθλητικές εγκαταστάσεις σε όλη τη Βέροια και συμμετείχαν αθλητές και αθλητικοί σύλλογοι όλης της χώρας. Τη διοργάνωση της πρώτης και των επικείμενων Ολυμπιάδων έχουν αναλάβει οι Δήμοι: Βέροιας, Αθηναίων, Ιωαννίνων και Ερμούπολης και διεξάγονται προς τιμήν του Δημητρίου Βικέλα, του Πρώτου Προέδρου της Ολυμπιακής επιτροπής και των 100 χρόνων από τον θάνατό του.

Δραστηριότητες

Χιονοδρομικό κέντρο Σελίου: Απέχει μόλις 24 χλμ. από τη Βέροια και είναι ιδανικός προορισμός για χιονοδρόμους. Βρίσκεται στον οικισμό Κάτω Βέρμιο, που αποτελεί ένα από τα ψηλότερα χωριά στην Ελλάδα. Είναι το πρώτο οργανωμένο χιονοδρομικό κέντρο στην Ελλάδα και στις εγκαταστάσεις του διεξήχθησαν το 1934 οι πρώτοι Πανελλήνιοι Χιονοδρομικοί Αγώνες. Φεστιβάλ Αλιάκμονα: Καλοκαιρινό φεστιβάλ που διεξαγόταν κάθε χρόνο δίπλα σε φράγμα του ποταμού Αλιάκμονα στον οικισμό Αγία Βαρβάρα και σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από το κέντρο της Βέροιας. Διοργανώθηκε από το 2008 από τον Τοπικό Σύλλογο Νεολαίας της Βέροιας κάθε Ιούλιο. Κατά τη διάρκεια του τετραήμερου φεστιβάλ διοργανώνονταν συναυλίες, αθλητικές δραστηριότητες ενώ υπήρχε η δυνατότητα κατασκήνωσης. Κάθε χρόνο συμμετείχαν γνωστοί τραγουδιστές και μπάντες, αλλά και τοπικά συγκροτήματα. Το φεστιβάλ προσέλκυσε πολλούς επισκέπτες από όλη τη Βόρεια Ελλάδα. Τελευταία φορά διοργανώθηκε το καλοκαίρι του 2011. Εύηχη πόλη: Στις αρχές του καλοκαιριού πραγματοποιούνται μουσικές εκδηλώσεις με παραδοσιακά και μοντέρνα σχήματα που ψυχαγωγούν τους κατοίκους της πόλης. Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών Δήμου Βέροιας: Εβδομάδα Παράδοσης . Φεστιβάλ παραδοσιακών χορών με πολυήμερες εκδηλώσεις στον αστικό ιστό της πόλης της Βέροιας αλλά και σε κοινότητες του Δήμου (κάθε τέλος Αυγούστου).

Διάσημοι Βεροιώτες

Σωσίπατρος, σύντροφος του αποστόλου Παύλου (1ος αιώνας μ.Χ.), άγιος της Ορθόδοξης εκκλησίας Κωνσταντίνος Καλλοκράτος, λόγιος και ποιητής του 17ου αιώνα Μητροφάνης Κριτόπουλος, λόγιος, θεολόγος, πατριάρχης Αλεξανδρείας (1636-1639) Ιωάννης Κωττούνιος, νεοαριστοτελικός φιλόσοφος και ευεργέτης του 17ου αιώνα Νήφων Α΄, Οικουμενικός πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1310 - 1314) Δημήτριος Κολέμης, οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Γεώργιος Κολέμης, οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Αντώνιος Νικολαΐδης, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Στέφανος Παπαγάλος, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Θωμάς Ακριβόπουλος, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Ιωάννης Παπαργυρίου, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός Δημήτριος Βικέλας, Πρώτος Πρόεδρος ΔΟΕ Κωνσταντίνος Ρακτιβάν, δικαστικός, πολιτικός, πρώτος πρόεδρος του ΣτΕ Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, πολιτικός Γεωργία Ανεζίνη-Λεράκη, Συγγραφέας Ευθύμης Βαρλάμης, Ζωγράφος - Γλύπτης - Αρχιτέκτονας Χρήστος Ζαμπούνης, Συγγραφέας Νίκος Ζιώγαλας, Τραγουδοποιός Γιάννης Καισαρίδης, Συγγραφέας Σόνια Θεοδωρίδου, Σοπράνο Γιώργος Καραμίχος, Ηθοποιός Παντελής Καφές, Ποδοσφαιριστής Παύλος Κοντογιαννίδης, Ηθοποιός - Τραγουδιστής Δημήτρης Μαυρόπουλος, Ηθοποιός Μωρά στη Φωτιά, μουσικό συγκρότημα της ροκ Παύλος Παυλίδης, Μουσικός - Στιχουργός - Τραγουδιστής Μάγδα Πένσου, Ηθοποιός - Τραγουδίστρια Κώστας Τσαρτσαρής, Ολυμπιονίκης, Καλαθοσφαριστής Δημήτρης Τζιμούρτος, Ολυμπιονίκης, Χειροσφαιριστής Σωκράτης Πατσίκας, Ηθοποιός Γρηγόρης Σανίκης, Χειροσφαιριστής Σοφία Υφαντίδου, Αργυρή μεσογειονίκης του επτάθλου Γιώτης Τσαλουχίδης, πρώην διεθνής ποδοσφαιριστής Στέλιος Σβαρνόπουλος, ποιητής Κωνσταντίνος Τσαχουρίδης, τραγουδιστής Ματθαίος Τσαχουρίδης, λυράρης

Αδελφοποιημένες πόλεις

Άργος, Ελλάδα Στρόβολος, Κύπρος Καζανλούκ, Βουλγαρία (2001) Σεμλίνο, Σερβία Ούζιτσε, Σερβία (2010) Κάβα Ντε' Τιρένι, Ιταλία (2024) Θεσσαλονίκη, Ελλάδα

Δήμος Βέροιας

Ο σημερινός Δήμος Βέροιας προκύπτει από τη συνένωση των προϋπαρχόντων «καποδιστριακών» δήμων Βέροιας, Βεργίνας, Μακεδονίδος, Δοβρά και Αποστόλου Παύλου, σύμφωνα με το Διοικητικό Πρόγραμμα «Καλλικράτης», που εφαρμόστηκε την 1η Ιανουαρίου του 2011. Ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Ημαθίας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Ο πληθυσμός του δήμου ανέρχεται στους 66.547 κατοίκους (απογραφή 2011), ενώ η έκταση που καταλαμβάνει αγγίζει τα 791,43 τ.χλμ.

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Ταξιδιωτικός Οδηγός, Δυτική - Κεντρική Μακεδονία, εκδ. Explorer, 2003. Ηλίας Μεσσίνας, «H Συναγωγή», Εκδόσεις Ινφογνώμων (Αθήνα, 2022), σσ.81-90. (ISBN 978-618-5590-21-5) Elias Messinas, «The Synagogue of Veroia | Η Συναγωγή της Βέροιας», KDP (Seattle, 2022). (ISBN 979-884-6836-06-8) Elias Messinas, «The Synagogues of Greece: A Study of Synagogues in Macedonia and Thrace: With Architectural Drawings of all Synagogues of Greece», KDP (Seattle, 2022), σσ.93-106 και 191-194. (ISBN 979-8-8069-0288-8) Ιάκωβος Μιχαηλίδης, «Μεταξύ παράδοσης και εκσυγχρονισμού: Βέροια 1900-1950», Ιερά Μητρόπολις Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας, Ερατεινή Ημαθία (Βέροια, 2004), σσ.378-398.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Βέροιας Κοινωφελής Επιχείρηση Πολλαπλής Ανάπτυξης Βέροιας Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας