Η Νέα Φιγαλεία (παλαιά ονομασία Ζούρτσα) είναι ιστορική κωμόπολη της Ελλάδας που ανήκει στον Νομό Ηλείας. Είναι κτισμένη αμφιθεατρικά σε επτά κατάφυτους λόφους στις παρυφές του Όρους Μίνθη, σε μέσο υψόμετρο 480 μ., ενώ έχει καταπληκτική θέα στο Ιόνιο Πέλαγος. Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον ποταμό Νέδα που είναι το φυσικό σύνορο με τον Νομό Μεσσηνίας. Απέχει 30 χλμ. από τον Ναό του Επικούριου Απόλλωνα και 26 χλμ. από τους καταρράκτες της Νέδας. Επίσης απέχει 34 χλμ. από την Κυπαρισσία Μεσσηνίας και 54 χλμ. από την πρωτεύουσα του Νομού Ηλείας, τον Πύργο. Πρόκειται για μέρος με μεγάλη ιστορία, η οποία ξεκινά στις αρχές της 2ης χιλιετίας μ.Χ., λίγο μετά τη δημιουργία του ιστορικού Μοναστηριού της Ζούρτσας (Παναγίας της Λιγοβάης) το 975 μ.Χ.. Παράλληλα με το μοναστήρι άρχισε σταδιακά και η δημιουργία του χωριού της Ζούρτσας που εξελίχθηκε σε ένα σπουδαίο κεφαλοχώρι. Κεφαλοχώρι της παλιάς εποχής με την ονομασία Ζούρτσα έγραψε τη δική του ιστορία με τις ονομαστές οικογένειες που συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Η κωμόπολη πυρπολήθηκε δύο φορές (1825 και 1827) από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ. Σημαντικό έγγραφο για την ιστορία της Ζούρτσας και του Μοναστηριού της είναι το Χρυσόβουλο του Μυστρά που υπογράφηκε το 1321 από τον Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο. Αποτελούσε μέχρι το 2010 την έδρα του Καποδιστριακού Δήμου Φιγαλείας, ενώ πλέον από το 2011 και μετά ανήκει διοικητικά στον νέο Καλλικρατικό Δήμο Ζαχάρως-Φιγαλείας. Είναι έδρα της ομώνυμης τοπικής κοινότητας, καθώς και της δημοτικής ενότητας Φιγαλείας.

Ονομασία

Μέχρι το 1928 παρέμεινε η ονομασία Ζούρτσα όταν και μετονομάστηκε σε Κάτω Φιγαλεία. Εν τέλει από το 1976 και έπειτα ονομάζεται πλέον Νέα Φιγαλεία, ως η σύγχρονη έδρα της περιοχής της Φιγαλείας.

Ιστορία

Ο οικισμός της Ζούρτσας χρονολογείται πιθανότατα γύρω στον 11o-12ο αιώνα μ.Χ.. Σήμα κατατεθέν της Ιστορίας της Ζούρτσας αποτελεί το Ιστορικό της Μοναστήρι(Ιερά Μονή Παναγίας της Λιγοβάης ή Βόγαλης) το οποίο χρονολογείται κατά τον 10ο αιώνα, και συγκεκριμένα περί το 975 μ.Χ. (σύμφωνα με μελέτη του Καθηγητή Αρχιτεκτονικής του Ε.Μ.Π. Χαράλαμπου Μπούρα). Παράλληλα με το μοναστήρι άρχισε σταδιακά και η ανάπτυξη του χωριού της Ζούρτσας. Αρχικά κατά την περίοδο του Βυζαντίου(11ος αι.-1460μ.Χ.) και της Φραγκοκρατίας-Ενετοκρατίας (πρώτη φάση - 13ος αιώνας) η επονομαζόμενη τότε "Ζούρτζα" ήταν ένα μικρό χωριό, το οποίο άκμασε μετέπειτα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και εξελίχθηκε σε ένα λαμπρό κεφαλοχώρι του Μωριά.

Η Ζούρτσα και το Χρυσόβουλο του Μυστρά

Το Χρυσόβουλο του Μυστρά που υπογράφηκε εν έτει 1321 από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο είναι το αρχαιότερο και πολυτιμότερο γραπτό ντοκουμέντο για την ιστορία της Ζούρτσας και του Μοναστηριού της. Όλη η περιοχή μνημονεύεται στα χρονικά του Δεσποτάτου ότι είχε παραχωρηθεί στο Μοναστήρι του Βροντοχίου στον Μυστρά με το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα αμέσως μετά τη νίκη του κατά των Φράγκων το 1321. Συγκεκριμένα έλεγε τα εξής:

«...το μετόχιον της Υπεραγίας Θεοτόκου της Βόγαλις μετά των προσόντων αυτή παροίκων και κτημάτων, όσα και οία ησίν, ήγουν αμπέλια, χωράφια, ελαίαι, σύκα, μυλώνος και ετέρων οπωροφόρων δένδρων. Ομοίως κεκτήσθαι και τα χωρία την Ζούρτζαν και την Μουνδράν μετά τοις ειρημένης περιοχής αυτών ...».

Η ιστορία της Ζούρτσας λοιπόν, συμπεριλαμβανομένου και του χειρόγραφου αυτού, είναι σίγουρο ότι είχε ξεκινήσει από τη Βυζαντινή περίοδο. Η Ζούρτσα και όλη η περιοχή της Φυγαλίας ανήκε στο Δεσποτάτο του Μυστρά και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έως και το 1460 μ.Χ. όταν τελικά το κατέλυσαν οι Τούρκοι. Η Ζούρτσα την περίοδο αυτή φαίνεται ότι ήταν ένα μικρό χωριό, ο τότε οικισμός εκτιμάται ότι ήταν κτισμένος στη θέση της ανατολικής πλευράς του σημερινού οικισμού, που δε βλέπει στο Ιόνιο (κοντά στο Μοναστήρι-Μετόχι), για ασφάλεια από τις επιδρομές των πειρατών.

Από την Τουρκοκρατία και τη Βενετοκρατία έως την Ελληνική Επανάσταση του 1821

Η Τουρκοκρατία στην περιοχή της Φυγαλίας διήρκεσε για 330 χρόνια και είχαμε δύο φάσεις. Η πρώτη ξεκίνησε το 1460 μ.Χ. και τελείωσε το 1685 μ.Χ. με την έλευση των Βενετών. Η δεύτερη φάση της Τουρκοκρατίας κράτησε από το 1715 μ.Χ. έως το 1821 μ.Χ.. Στο μεσοδιάστημα 1685-1715 η περιοχή τελούσε υπό βενετική κατοχή για 30 χρόνια όταν οι Τούρκοι επανέκτησαν τα εδάφη. Η Ζούρτσα απαντάται στις βενετικές απογραφές Corner(1689) και Grimani(1700) ως «Σούρτζα». Από τον 18ο αιώνα και μετά η Ζούρτσα πρέπει να ήταν σημαίνουσα κωμόπολη, όπως αναφέρει και ο Ιωάννης Αθ. Πιπιλής στο βιβλίο του "Η Ζούρτσα και η κίνησις κατά της Βαυαρικής Αντιβασιλείας". Επί τουρκοκρατίας υπαγόταν διοικητικά και δικαστικά στην επαρχία (καζάς) της Αρκαδιάς, ενώ επίσης ήταν έδρα του αντίστοιχου τότε Δήμου (περιφέρεια-κόλι της Ζούρτσας) με γύρω στα 10-15 χωριά, γεγονός που ίσχυε διοικητικά και επί Βενετοκρατίας. Η μόνη διαφορά επί Ενετών είναι ότι ανήκε τότε στον Νομό Μεθώνης (στον οποίο περιλαμβανόταν και η περιοχή της Αρκαδιάς). Στη μαγεία της Ζούρτσας είχε αναφερθεί παλαιότερα, μεταξύ του 1668 και του 1671 και ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή (Evliya Çelebi), ο οποίος την περιέγραψε εν μέσω των μεγάλων πόλεων της εποχής του, ως ένα φημισμένο σε ξένες χώρες θέρετρο του Μοριά, με εκατόν πενήντα, τότε, κεραμοσκέπαστα σπίτια που έσφυζε από ζωή, με άφθονα νερά, αμπέλια και περιβόλια και μεγάλο παζάρι όπου μαζευόταν πλήθος κόσμου κάθε Κυριακή. Συγκεκριμένα ο περιηγητής γράφει: «Φθάσαμε στο οχυρό Ζούρτσα. Είναι τιμάριο του ΒΑΚΙΒΕΥΙΝ, πού στίς μέρες του Σουλτάνου Ιμπραήμ του Αχμέτ τον έκαναν χίλια κομμάτια στον Ιππόδρομο (προφανώς της Κων/πόλεως). Είναι ένα χωριό με 150 σπίτια με κήπους καί αμπέλια. Σ' αυτό το χωριό υπάρχει μια δεξαμενή με καθαρό πηγαίο νερό, όπου οι γυναίκες καί τα παιδιά μέσα σ' αυτήν την δεξαμενή σαν στον Ιορδάνη τα παιδιά του Αδάμ, σαν τα ψάρια το ένα με το άλλο χοροπηδούν ανακατεμένα. Γύρω στην χαβούζα κάτω από τον ίσκιο των υψηλών δένδρων ψυχαγωγούνται. Οι εξοχές της Ζούρτσας είναι ξακουσταί. Κάθε Κυριακή 5000 ή 10000 άτομα κάνουν αγοραπωλησίες. Το χωριό αυτό ανήκει διοικητικά στον Κάζα (επαρχία) της Αρκαδιάς καί είναι ναχιέ (ύποδ/σις-Δήμος) με 10-15 χωριά.» Μετά την οριστική εκδίωξη των Ενετών το 1715, οι Τούρκοι εγκαθίστανται στη Ζούρτσα. Οι μεν εύποροι και ανωτέρας τάξης εγκαθίστανται στη Μέση και Δυτική Ρούγα, οι δε πτωχότεροι στην Κάτω Ρούγα. Εκτιμάται ότι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στο χωριό ήταν εγκατεστημένες περισσότερες από 90 τούρκικες οικογένειες σε σύνολο 200-250. Με την εγκατάσταση αυτή, πολλοί από από τους κατοίκους διασκορπίστηκαν για ασφάλεια σε δυσπρόσιτους γειτονικούς προορισμούς, ενώ στο χωριό παραμένουν κυρίως οι προύχοντες Πιπιλαίοι, Οίκονομαίοι, Κλενταίοι, Παπαφωταίοι και Παπαθαναίοι. Έτσι οι Τούρκοι εγκαθίστανται στη δυτική πλευρά της Ζούρτσας, η οποία είχε θέα προς το Ιόνιο και οι Έλληνες χριστιανοι Ζουρτσάνοι παραμένουν στην ανατολική πλευρά. Η Ζούρτσα λοιπόν γίνεται ένα χωριό με 2 διαφορετικές κοινωνίες, τον ελληνικό και τον τούρκικο "μαχαλά", χωρίς να έρθουν σε επιμιξία μεταξύ τους. Οι Τούρκοι με τους χριστιανούς Έλληνες είχαν μάλλον αρμονικές σχέσεις. Στα 100 χρόνια εγκατάστασης των Τούρκων στη Ζούρτσα υπήρχαν δύο τζαμιά στην κεντρική ρούγα, ενώ μέχρι σήμερα έχουν διατηρηθεί λίγα μόνο τοπωνύμια από εκείνη την εποχή, όπως Ιλάκια(Ιμλάκια) με τα δύο ωραιότατα επάλληλα πέτρινα αλώνια για την εξυπηρέτηση όλων των κατοίκων (αυτό εξάλλου σημαίνει η λέξη Ιμλάκια=δημόσιο κτίσμα), Κατρίσπαη από την οικία-οχυρό του Τούρκου Σπαχή-Καδρίσπαη και του Κόνιαρη: το κατά τη ΝΔ έξοδο τελευταίο σπίτι Τούρκου εξ Ικονίου. Την εποχή αυτή ως προεστώτες και δημογέροντες της Ζούρτσας (Έλληνες) αναφέρονται οι Οικονομαίοι, Παπαθαναίοι ή Ηρακλαίοι, οι Παπαφωταίοι, οι Κλενταίοι και οι Πιπιλαίοι. Ο Φώτιος Γρηγοριάδης, που ήταν ένας από τους αξιολογότερους Ζουρτσάνους της εποχής (ήταν μοραγιάνης, δηλ. γερουσιαστής και πρέσβης), έδρασε σημαντικά κατά την επανάσταση των Ορλωφικών. Την 20ή Δεκεμβρίου 1768 καταφτάνουν στη Ζούρτσα οι αξιωματικοί του Ρωσικού στρατού Παπάζωλης και Μπάσκεβιτς για τη συνεννόηση μαζί του σχετικά με την οργάνωση της εξεγέρσεως των Ορλωφικών. Κατά τη διάρκεια της ίδιας νυκτός μεταφέρεται το πολεμικό υλικό και κρύβεται στην περιοχή της Ζούρτσας. Μέσα στο 1769 κηρύσσεται η επανάσταση σε διάφορες κατάλληλες περιοχές της Πελοποννήσου, μία από τις πιο σημαντικές είναι και η Ζούρτσα η οποία στρατηγικά έχει εξαιρετική θέση. Κατά της επαναστατημένης Ζούρτσας απεστάλη αμέσως ο Τούρκος στρατηγός Μουσταφά πασάς με Τουρκαλβανούς πολεμιστές. Στη Ζούρτσα είχε οχυρωθεί καλά ο Φώτιος Γρηγοριάδης που ηγείτο 5000 περίπου αφοσιωμένων πολεμιστών. Εκεί τότε βρίσκονταν και 10000 περίπου γυναικόπαιδα και γέροντες, κάτοικοι της κωμόπολης και των πέριξ Φιγαλικών χωριών(κατέφυγαν στην πρωτεύουσα για την προστασία τους). Κατά τη σκληρή μάχη της 8ης-10η Ιουνίου 1769 οι Έλληνες αντιστέκονται σθεναρά αλλά τελικά ηττώνται και το στράτευμα του Φ.Γρηγοριάδη υποχωρεί προς τα Σουλιμοχώρια. Ο απολογισμός είναι: 400 Έλληνες στρατιώτες φονεύονται και 110 κατασφάζονται μετά από βασανιστήρια. Από τους αμάχους πολλοί σκοτώθηκαν, γυναίκες οδηγήθηκαν σε χαρέμια, ενώ παράλληλα έγινε παιδομάζωμα. Η επανάσταση αυτή αποτυγχάνει παταγωδώς. Οι Τούρκοι επανακαταλαμβάνουν τη Ζούρτσα και την περιοχή και επιβάλλουν σκληρούς φόρους. Με τη λήξη της ο Φώτιος Γρηγοριάδης επιστρέφει στη Ζούρτσα. Πολλά χρόνια αργότερα, το 1790 δολοφονείται από τους Τούρκους. Με την έναρξη της επανάστασης του 1821, οι εγκατεστημένοι στη Ζούρτσα Τούρκοι καταφεύγουν στο Φανάρι, ενώ η περιοχή εξεγείρεται αμέσως. Η κωμόπολη έγραψε τη δική της ιστορία με τις ονομαστές οικογένειες που συμμετείχαν στην Επανάσταση του 1821. Ξακουστοί οι Ζουρτσάνοι Οπλαρχηγοί και πολλά τα τέκνα της Ζούρτσας που συνεισέφεραν κατά τα μέγιστα στον αγώνα της Επαναστάσεως. Ο γενικός οπλαρχηγός και φιλικός Αθανάσιος Γρηγοριάδης που ηγείτο όλης της Επαρχίας Αρκαδιάς αλλά και της Δυτικής Πελοποννήσου, ο αδερφός του Γεώργιος (φιλικός και οπλαρχηγός), ο Γαλάνης Κλέντος (χιλίαρχος), ο Βενετσάνης Γεραμούτσος (ταξίαρχος), ο εκατόνταρχος Καπετάν-Γεωργάκης Πιπιλής, ο οπλαρχηγός Ταγαραναστάσης(Αναστάσιος Τάγαρης), καθώς και ο αγωνιστής-παπάς εφημέριος της Ζούρτσας Σακελλάριος π.Πέτρος Παυλόπουλος είναι μερικά από τα πιο τρανά παραδείγματα Ζουρτάνων ηρώων του 1821. Από τη Ζούρτσα καταγόταν και ένα πολύ σημαντικό και ηγετικό πρόσωπο της Μεσσηνίας και της Πελοποννήσου, ο Επίσκοπος Μεθώνης Γρηγόριος Παπαθεοδώρου από τους πρώτους που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και με μεγάλη συνεισφορά στον αγώνα, θυσιάστηκε εν τέλει για την πατρίδα (γεννήθηκε στη γειτονική Άλβαινα από γονείς Ζουρτσάνους που κατέφυγαν εκεί με την παπαδιά έγγυο για να αποφύγουν τους Τούρκους επιδρομείς). Περίφημοι παλαιότεροι Ζουρτσάνοι αγωνιστές, οι οποίοι άφησαν εποχή ως κλεφταρματωλοί ήταν ο Ιωάννης Θιακός(έδρασε από 1760-1788) και πολύ παλαιότερα ο Μπελίτσης Τάγαρης (1660-1720).

Από την επανάσταση του 1821 μέχρι τη δημιουργία του ελληνικού κράτους και τα νεότερα χρόνια

Το Κόλι της Ζούρτσας ήταν το πρώτο στην περιοχή της Αρκαδιάς που απελευθερώθηκε από τους Τούρκους και μάλιστα απολύτως ειρηνικά χωρίς καμιά μάχη. Από τον Φεβρουάριο του '21 είχαν παρατηρήσει οι Τούρκοι της Ζούρτσας τις ύποπτες κινήσεις των ραγιάδων και σκέφτηκαν αμέσως να καταστείλουν την όποια εξέγερση. Αυτό όμως κατέδωσε στους καπεταναίους της Ζούρτσας ο Καρανικόλης, πιστός υπηρέτης του Χουσεΐν Σπαχή που είχε παρακολουθήσει τη σύσκεψη των Τούρκων στο σπίτι του Καδρίσπαη. Οι Έλληνες Ζουρτσάνοι αντέδρασαν αμέσως και διαδόθηκε ότι "αν πειραχθεί η Ζούρτσα, θα σφαγούν όλοι οι Τούρκοι". Στο σημείο αυτό παρεμβαίνει ο Σπύρος Πιπιλής (πρωτότοκος γιος του Καπετάν Γεωργάκη), ο σωφρονέστερος και πολιτικώτερος των τοπικών καπεταναίων, ο οποίος δεχόταν το κύρος και την υπόληψη τόσο από τους ντόπιους Χριστιανούς αλλά και από τους Τούρκους. Με τον Αγά είχε καλές σχέσεις και τον έπεισε 10 ημέρες ήδη προ της Επαναστάσεως να απέλθουν όλοι οι Τούρκοι της Ζούρτσας προς το Φανάρι, φαινομενικώς μεν για την ασφάλειά τους (είχε επαρκώς κυκλοφορήσει η απειλή της σφαγής τους), ουσιαστικά όμως για να μην καταστραφεί από την αναπόφευκτη σύγκρουση το όμορφο χωριό. Πράγματι λοιπόν ο Αγάς δέχεται εξ ανάγκης και την 21η Μαρτίου 1821 92 Τούρκικες οικογένειες φεύγουν για το Φανάρι. Εκεί κολακεύονταν και οι Ζουρτσάνοι ότι κατάφεραν να απελευθερωθούν πρώτοι "χωρίς να λυθεί μύτη". Η περιοχή πλέον γίνεται σημαντικό κέντρο στρατολογίας Ελλήνων πολεμιστών. Την 24η Μαρτίου οι Καπεταναίοι της Ζούρτσας με τον Αθανάσιο Γρηγοριάδη και τον αδελφό του Γεώργιο(οι Γρηγοριάδηδες κατάγονταν από τη Ζούρτσα) ύψωσαν τη σημαία της Επαναστάσεως στην πρωτεύουσα της Φυγαλίας έξω από το παλιό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου (τότε κοιμητήριο-σημείο σημερινού Καθεδρικού Ναού Νέας Φιγαλείας). Μετά τη δοξολογία έγινε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν (Ιστορία της Μίνθης, του Θαν. Κλωνάρη, σελ. 148): - Οι Πιπιλαίοι (Γιωργάκης, Σπύρος, Τζανέτος, Διαμάντης, Κωνσταντίνος) - Οι Μπουντουραίοι (Θανάσης, Θόδωρος, Γιάννης, Δημητράκης, Γιώργης) - Οι Κλενταίοι (Γαλάνης, Θανάσης, Γιώργος) - Οι Παπαθαναίοι (Ηρακλής και Νικόλαος) - Γεραμούτσος Βενετσάνης, Βλάχος Παναγιώτης, Τάγαρης Γιάννης, Παπαφωτόπουλος Αναστάσης, Παπα -Αντώνης Οικονομόπουλος και ο γιος του Κωνσταντίνος, Διονύσιος Παπαθεοδώρου, Παναγιώτης Φλαμπουριάρης και άλλοι. - Αντιπρόσωποι από τα χωριά: - Άλβενα - Μπαρτζέλι - Βρεστό - Μοφκίτσα - Σάρενα - Μπισκίνι - Γολέμι - Γλάτσα - Βερβίτσα Γάρδιτσα - Παύλιτσα - Σμαρλίνα - Στροβίτσι - Αη Λιάς «Ὁι καπεταναῖοι τῆς Ζούρτσας μὲ τὸν Ἀθανάσιο Γρηγοριάδη, τὸν ἀδελφό του Γεώργιο καὶ τὸν γιατρὸ Κώστα Πελοπίδα (γιατρὸ ἀπὸ τὰ περίχωρα, ἴσως Μοφκίτσα) ὕψωσαν τῇ σημαία τῆς Ἐπαναστάσεως. Ἡ σημαία ἦταν κυανόλευκη ἔχοντας σύμβολο τὴν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου καὶ τὴν ἐπιγραφὴ :"Ἐλευθερία ἢ Θάνατος". (Ιστορικαί αλήθειαι, σελ.90, Αθ. Γρηγοριάδης). Πλήθος επαναστατών είχαν συγκεντρωθεί στην Ζούρτσα. Έτσι αποφασίστηκε να χωριστούν σε δύο τμήματα. Άλλοι να κινηθούν κατά των Τούρκων του Φαναριού και άλλοι κατά των Τούρκων της Αρκαδιάς. (Ιστορία της Μίνθης, σελ. 148-50, Θαν. Κλωνάρης Έπειτα 350 Ζουρτσάνοι, υπό τους Γεωργάκη, Σπύρο, Τζανέτο και Διαμαντή Πιπιλαίους, κατέφτασαν στην Αρκαδιά όπου την 25η ο Αθανάσιος Γρηγοριάδης εκ Ζούρτσας ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης. Την 27η πορεύθησαν προς το Νεόκαστρο, με την πολιορκία του οποίου αρχίζει η είσοδος των Ζουρτσάνων στον αγώνα οι οποίοι διακρίθησαν και πολλοί θυσιάστηκαν για την πατρίδα. Συγκεκριμένα οι Ζουρτσάνοι διακρίνονται στις μάχες Βαλτετσίου, Λάλα, στα Τρίκορφα, τα Δερβενάκια και τη Δραμπάλα. Υπό τον Διαμαντή Πιπιλή πέρασαν στα Μέγαρα και έφτασαν ως τη Λειβαδιά και τον Ορχομενό. Ακολουθεί το 1825 η τρομερή εισβολή του Ιμπραήμ με 23000 Τουρκοαιγύπτιους. Τον Οκτώβριο του 1825 ο Ιμπραήμ κάνει εκστρατεία κατά των περιοχών Φαναρίου και Αρκαδιάς, και επιτίθεται με ισχυρές δυνάμεις κατά της Ζούρτσας την οποία υποστηρίζει ο Αθανάσιος Γρηγοριάδης με το στρατιωτικό τμήμα του. Οι Ζουρτσάνοι αγωνιστές πολέμησαν σθεναρά κατά του Ιμπραήμ αλλά η Ζούρτσα εν τέλει κατελήφθη και πυρπολήθηκε από τις δυνάμεις του Ιμπραήμ. Οι Ζουρτσάνοι αγωνιστές μαζί με όλους τους Αρκαδινούς πολέμησαν σε πάμπολλες ακόμα μάχες κατά του Ιμπραήμ υπό τον Αθανάσιο Γρηγοριάδη(Τρίπολης,Κλειδιού-Σαμικού, Αλμυρού). Η Ζούρτσα για σχεδόν 2 χρόνια ησυχάζει από τις επιδρομές του Ιμπραήμ. Τον Απρίλιο του 1827 ο Ιμπραήμ επιτίθεται ξανά και την επανακαταλαμβάνει και την πυρπολεί. Οι Αρκαδινοί (και οι Ζουρτσάνοι) υπό τον Γενικό Οπλαρχηγό Αθανάσιο Γρηγοριάδη πολέμησαν ακόμη (1827) στη μάχη του Αετού, των Δερβενίων, της Μονής Καλαβρύτων, της Κανακερίας και Αλφειού. Στα τέλη του 1827 ο Ιμπραήμ επιτίθεται ξανά εναντίον της Επαρχίας Αρκαδιάς και επανακαταλαμβάνει την πολύπαθη και ιστορική Ζούρτσα. Έπειτα ο Ιμπραήμ δεν ξαναπέρασε από τη Ζούρτσα και εν τέλει το 1828 επέρχεται η τελική ήττα του Ιμπραήμ. Από τις αρχές του 1821 μέχρι τα τέλη του 1828, επί οκτώ συνολικά χρόνια οι Ζουρτσάνοι πολέμησαν σθεναρά κατά των Τούρκων και πολλοί θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας μας. Ο Αθανάσιος Γρηγοριάδης ήταν πραγματικά ένας άξιος ηγέτης. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας έλαβε τον βαθμό του Συνταγματάρχου της φάλαγγος και το Αργυρό Αριστείο. Μετά την αποκατάσταση του Κράτους και κατά τα πρώτα έτη της Καποδιστριακής εποχής (1828-1831) η Ζούρτσα ορίζεται πρωτεύουσα Νομού με πρώτον Νομάρχη (Επίτροπο Διοικήσεως) τον γέροντα Κωνσταντίνο Τσούνη από το Δροβολοβό (Απομνημονεύοντα Σ.Πιπιλή). Ο Γέρος του Μωριά Θεόδωρος Κολοκοκτρώνης είναι γνωστό ότι είχε μεγάλη αγάπη για τη Ζούρτσα και πολλούς φίλους εκεί. Του άρεσε πολύ το κεφαλοχώρι και το θεωρούσε το καλύτερο του Μωριά, το οποίο και γνώριζε άριστα καθώς το επισκεπτόταν συχνά. Συνήθιζε να λέει στους γνωστούς του: «Πάτρα πολιτεία και Ζούρτσα χώρα» για να τονίσει τη σημασία της. Το 1833 ο Έλληνας Αρχιστράτηγος επέλεξε από όλην τη Πελοπόννησο τη Ζούρτσα για τη σύσκεψη όλων των καπεταναίων. Μιλώντας τώρα περί των δημογραφικών στοιχείων της εποχής, σύμφωνα με τον Ακαδημαϊκό Αχιλλέα Τάγαρη και το βιβλίο του, ο πληθυσμός της Ζούρτσας το 1821 ήταν περί τους 2500 (εκ των οποίων οι 1000 Τούρκοι), ενώ το 1835 μόλις 700 καθώς υπήρχαν μεγάλες απώλειες λόγω του Αγώνα. 44 χρόνια έπειτα στην επίσημη απογραφή του 1879 θα αριθμεί 1505 κατοίκους (δες ενότητα Δημογραφικά στοιχεία), δείγμα της ραγδαίας ανάπτυξης της κωμόπολης κατά τα πρώτα χρόνια δημιουργίας του ελληνικού κράτους. Επί της Βαυαρικής Αντιβασιλείας του Όθωνα το 1833, στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης περί συγχωνεύσεων όσων Ιερών Μονών είχαν εκείνη την εποχή κάτω από 6 μοναχούς, κλείνει η ιστορική Μονή της Ζούρτσας Υπεραγίας Θεοτόκου Λιγοβάης (ανδρική) και μοιράζεται όλη η περιουσία του μοναστηριού σε κτήματα και αμπέλια στους κατοίκους με κλήρο.

Αξιοθέατα

Στη σύγχρονη Ζούρτσα συγκεντρώνεται πλήθος αξιοθεάτων με προεξέχοντα τα θρησκευτικά μνημεία. Κωμόπολη με κατεξοχήν μεγάλη εκκλησιαστική παράδοση, σημείο αφετηρίας της εξάλλου αποτελεί το ιστορικό χιλιόχρονο μοναστήρι της Παναγίας της Βόγαλης (ή Λιγοβάης). Αξίζει να περπατήσει κανείς τα λιθόστρωτα καλντερίμια, να πιει νερό από τις παραδοσιακές κρήνες, να επισκεφτεί τα τοπικά προσκυνήματα, να περιηγηθεί στη γραφική τοπική αγορά, να γευτεί τους τοπικούς μεζέδες στα τοπικά μαγαζιά. Η Νέα Φιγαλεία συγκεντρώνει 17 εκκλησίες εντός του οικισμού, εκ των οποίων οι περισσότερες αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα της ντόπιας παραδοσιακής αρχιτεκτονικής αφήνοντας μια σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά στις νεότερες γενιές, ενώ στην όμορη αγροτική περιοχή υπάρχουν ακόμα 13 εξωκκλήσια, στο σύνολο 30 εκκλησίες. Άξιο επίσκεψης είναι το ιστορικό Μοναστήρι της Ζούρτσας που βρίσκεται μόλις 1 χλμ. ανατολικά του κέντρου της κωμόπολης, στην έξοδο του οικισμού στον δρόμο προς Επικούριο. Από τη Νέα Φιγαλεία μπορείτε να επισκεφθείτε τον Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα που απέχει 30 χλμ., την αρχαία αρκαδική πόλη Φιγαλεία που βρίσκεται κοντά στο χωριό Παύλιτσα, απέχει 23 χλμ., καθώς και τον ποταμό Νέδα, μόλις 25 χλμ.. Κατά τους θερινούς μήνες μπορείτε να επισκεφτείτε τις για τα μπάνια σας τις παραλίες του Κυπαρισσιακού Κόλπου, με κοντινότερη αυτή του Θολού, που απέχει 15 μόλις χλμ. από την κωμόπολη. Μπορείτε επίσης να επισκεφτείτε και την παραδοσιακή Ανδρίτσαινα, την "Αρχόντισσα της Πέτρας" όπως αποκαλείται, 26 χλμ. από τη Νέα Φιγαλεία.

Καθεδρικός Ναός Αγίου Νικολάου

Εξαιρετικής αρχιτεκτονικής είναι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που διατηρεί όλο το μεγαλείο και την τέχνη των Λαγκαδιανών πετροκτιστάδων. Βρίσκεται στην κεντρική συνοικία της κωμόπολης συνεχίζοντας τη διαδρομή από την κεντρική πλατεία. Η τοποθεσία του ναού είναι ιστορική και είχε σημαίνοντα ρόλο στην επανάσταση του 1821 στη Ζούρτσα. Στη θέση του σημερινού ναού προυπήρχε κοιμητήριο με τον κοιμητηριακό ναό του Αγίου Νικολάου. Την 24η Μαρτίου 1821 ο Αθανάσιος Γρηγοριάδης μαζί με τους Ζουρτσάνους καπεταναίους ύψωσαν το λάβαρο της επαναστάσεως στον λόφο του παλαιού κοιμητηρίου του Αγίου Νικολάου. Φτάνουμε στο έτος 1880, περίοδος μεγάλης ακμής και ανάπτυξης για τη Ζούρτσα. Επί δημαρχίας Γεωργάκη Πιπιλή, οι Ζουρτσάνοι αποφάσισαν στη θέση του παλαιού κοιμητηριακού ναού να κτισθεί ένας επιβλητικός και περικαλλής ναός, σε αρχιτεκτονικό ρυθμό Βασιλικής μετά τρούλου, που να αποτελεί τον νέο καθεδρικό ναό της κωμόπολης. Η τοποθεσία ανέγερσης δεν επιλέχθηκε τυχαία, καθώς λαμβανομένης υπόψιν και της ιδιαιτέρας χωρικής διαμόρφωσης της κωμόπολης σε πολλούς λόφους, θα αποτελούσε το νέο κεντρικό σημείο της, ορατό από οποιοδήποτε σημείο του οικισμού. Ο μηχανικός από την Ανδρίτσαινα, λοχαγός Βλασσόπουλος ανέλαβε της σχεδίαση του ναού, ενώ το κτίσιμο του ναού ως αναφέρθηκε ανέλαβαν οι φημισμένοι Λαγκαδιανοί πετροκτιστάδες. Η εργασία είναι τεχνικώς άψογη και αξιόλογη. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς το σχετικά μεγάλου εμβαδού πλακόστρωτο δάπεδο με την τέλεια αρμολόγηση ισομεγεθών ασβεστολιθικών πλακών, των οποίων το σκάλισμα είναι ιδιαίτερα δύσκολο, περισσότερο και από του μαρμάρου. Για την επίπλωση του ναού ήρθε σπουδαίος τεχνίτης, ο Ιταλός Μπενεντέτι. Το τέμπλο, τα ψαλτήρια, ο γυναικωνίτης είναι ζηλευτής τέχνης ανταποκρινόμενης στην καλαισθησία των αρχόντων της Ζούρτσας. Όλες οι δαπάνες για την ανέγερση του ναού καλύφθησαν από την πρόθυμη προσφορά και τις εργασίες των κατοίκων και από μικρές φορολογίες στα γεωργικά και κτηνοτροφικά εισοδήματα.

Οικισμός Φασκομηλιάς

Σε οδομετρική απόσταση μόλις 1χλμ της δυτικής εξόδου της Νέας Φιγαλείας συναντάται το προάστιο-συνοικισμός της Φασκομηλιάς (παλαιά ονομασία - Μουνδρά) που ανήκει στην τοπική κοινότητα Νέας Φιγαλείας (Ζούρτσας).

Δημογραφικά στοιχεία

Η εξέλιξη του πληθυσμού της κωμόπολης της Νέας Φιγαλείας από το 1835 έως το 2011, καθώς και της Τ.Κ. Νέας Φιγαλείας(μαζί με τον οικισμό της Φασκομηλιάς) από το 1951 μέχρι σήμερα.

Σήμερα η Νέα Φιγαλεία σύμφωνα με την απογραφή του 2011 αριθμεί μόλις 785 κατοίκους, ενώ μαζί με το προάστιο της Φασκομηλιάς το Δημοτικό Διαμέρισμα Νέας Φιγαλείας έχει 1033 κατοίκους. Παράλληλα ο Καποδιστριακός Δήμος Φιγαλείας μέσα σε 10 χρόνια έχει πέσει από τους 2499 του 2001 σε μόλις 1392 το 2011.

Αθλητισμός

Το 1983 ιδρύθηκε ο Αθλητικός Όμιλος «Απόλλων Νέας Φιγαλείας». Έδρα του αποτελεί το γήπεδο της Ν. Φιγαλείας, στον χώρο των παλαιών κατασκηνώσεων Φιγαλείας, ενώ διαθέτει ποδοσφαιρικό τμήμα ανδρών και τμήματα ακαδημιών. Η ποδοσφαιρική ομάδα του Απόλλωνα την τρέχουσα αγωνιστική περίοδο αγωνίζεται στην Α΄ τοπική κατηγορία Ηλείας.

Παραπομπές

Πηγές

ΦΙΓΑΛΙΑ ΧΩΡΑ ΘΕΩΝ ΚΑΙ ΗΡΩΩΝ και η πρωτεύουσά της Νέα Φιγαλεία(Ζούρτσα), Τάγαρη Αχιλλέως, ΑΘΗΝΑΙ 1977 Ἡ Ζούρτσα καί ἡ κίνησις κατά τῆς Βαυαρικῆς Ἀντιβασιλείας / Ἰωάννου Ἀ. Πιπιλῆ / ΑΘΗΝΑΙ 1983 Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου: 13ος-18ος αι., Παναγιωτόπουλος Βασίλης, Αθήνα 1985 Ελληνική Γεωγραφική Εγκυκλοπαίδεια: Ο τόπος - Η ιστορία του - Ο πληθυσμός του / Μιχαήλ Σταματελάτος / Αθήνα 1998 Ζούρτσα: Διοικητική Εξέλιξη Απογραφές του Ελληνικού πληθυσμού από το 1879 έως το 1940: ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1879 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1889 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1896 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1907 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1920 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1928 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1940 Απογραφές του Ελληνικού πληθυσμού από το 1951 μέχρι το 2011 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1951 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1961 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1971 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1981 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1991 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2001 ΑΠΟΓΡΑΦΗ 2011 Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671) : Πελοπόννησος, Νησιά Ιονίου, Κρήτη, Κυκλάδες, Νησιά Ανατολικού Αιγαίου / Εβλιά Τσελεμπί ; εισαγωγή, απόδοση από τα τουρκικά, σημειώσεις Δημήτρης Λούπης, Αθήνα 1994 Ἡ Τριφυλία : Μελέτη ἱστορική, ἀρχαιολογική, οἰκονομική, κοινωνιολογική ἐπαρχιῶν Τριφυλίας - Ὀλυμπίας

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

H Ζούρτσα on line. Εφημερίδα «η Ζούρτσα» «Νέα Φιγαλεία. Γενικές πληροφορίες». Buk.gr. Παρουσίαση Δήμου Φιγαλείας "Ζούρτσα Blog" Ζούρτσα-1944 από τον ιστότοπο https://www.skai.gr/news Αρχειοθετήθηκε 2009-07-05 στο Wayback Machine.