Πληροφορίες
Η Γαστούνη είναι κωμόπολη της δυτικής Ηλείας (η τρίτη σε πληθυσμό στην Ηλεία), σημαντικό αγροτικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής. Παλιός τόπος διαμονής των Φράγκων πριγκίπων της Αχαΐας με το όνομα La Gastogne. Όλη η γύρω περιοχή, καλούμενη Κάμπος Γαστούνης, καλύπτεται με πλούσιες καλλιέργειες αμπελιών, ελαιόδενδρων, οπωροφόρων και λαχανικών. Επί Φραγκοκρατίας αποτελούσε μέρος του Πριγκιπάτου Αχαΐας, ενώ επί Οθωμανοκρατίας ήταν πρωτεύουσα της Ηλείας και κατέστη κέντρο ανεφοδιασμού κατά την Ελληνική επανάσταση του 1821 με πρωτοστάτη το Γεώργιο Σισίνη. Στη συνοικία «Καθολική» σώζεται η βυζαντινού ρυθμού εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου που σε επιγραφή που υπάρχει αναφέρεται ως χρονολογία ανακαίνισης το 1702. Η Γαστούνη αποτελεί την έδρα του Δήμου Πηνειού, ενώ παλαιότερα αποτελούσε την έδρα του Καποδιστριακού Δήμου Γαστούνης
Γεωγραφία
Βρίσκεται επί της εθνικής οδού Πατρών - Πύργου, απέχοντας 27 χλμ. βορειοδυτικά από τον Πύργο και 67 χλμ. νοτιοδυτικά από την Πάτρα και σε υψόμετρο 15 μέτρα. Βόρεια και δυτικά της κωμόπολης ρέει ο Πηνειός. Συνορεύει με τα χωριά Βαρθολομιό, Καβάσιλα, Καρδιοκαύτι, Κόροιβος και Σαβάλια.
Ιστορία
Η Γαστούνη είναι άγνωστο πότε ιδρύθηκε. Τον 6ο με 8ο αιώνα μ.Χ αναφέρεται ότι η περιοχή ήταν σημαντικό κέντρο παραγωγής μεταξιού και ευδοκιμούσαν γι' αυτό το σκοπό πολλές μουριές. Μετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Φράγκους έγινε εγκατάσταση τους και στη Γαστούνη, ένας από αυτούς ο "Γκαστόν" (Gaston) έδωσε και το σημερινό όνομα της πόλης. Επί Ενετοκρατίας αποτέλεσε έδρα επαρχίας (territorii) της Γαστούνης που ανήκε με τη σειρά της στη διοίκηση Αχαΐας μία από τις τέσσερις της Πελοποννήσου. Μέχρι την Τουρκοκρατία έγινε το σημαντικότερο κέντρο και αργότερα η πρωτεύουσα της Ηλείας. Στην Α' Τουρκοκρατία αποτέλεσε έδρα καζά (επαρχίας) με το όνομα Καζάς της Γαστούνης" και στην Β΄τουρκοκρατία Βιλαέτι με το όνομα "Βιλαέτι της Γαστούνης" και ήταν η πρωτεύουσα όλης της Ηλείας. Ήταν το μεγαλύτερο σε έκταση Βιλαέτι καταλάμβανε όλον τον σημερινό νομό Ηλείας κι επιπλέον εδάφη έξω από αυτού, μετέπειτα αποσπάστηκε ο Πύργος και ακόμα εννέα χωριά και αποτέλεσαν ξεχωριστό βιλαέτι αυτό του Πύργου. Την περίοδο αυτή είχαν εγκατασταθεί πολλοί Οθωμανοί στην πόλη, προύχοντες της Γαστούνης ήταν η Οικογένεια Σισίνη. Στη επανάσταση του 1770, γνωστή ως Ορλωφικά, και τον Μάρτιο επαναστάτες κυρίως από τη Ζάκυνθο που ήρθαν με πλοία γι' αυτό τον σκοπό και μερικοί ντόπιοι πολιόρκησαν τη Γαστούνη. Η πόλη καταλήφθηκε αναίμακτα αφού η Οθωμανική φρουρά της την παρέδωσε με τη συμφωνία να τους αφήσουν να φύγουν στην Πάτρα όπως κι έγινε. Οι Ζακύνθιοι όρισαν διοικητή "Κυβερνήτης και Πρεβεδούρος Πύργου και Γαστούνης" τον Ν. Φορτούνα . Κατά την επανάσταση του 1821 σημαντικό ρόλο έπαιξε η Οικογένεια Σισίνη, το σπίτι της οικογένειας διασώζεται και σήμερα, όπου με δικό τους στρατιωτικό σώμα πήραν μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα. Στις 27 Μαρτίου 1821 ο Σισίνης με τον Βιλαέτη και 1000 αγωνιστές πολιόρκησαν τη Γαστούνη και 20.000 Οθωμανούς και Αρβανίτες Λαλαίους που ήταν μέσα χωρίς να καταφέρουν να την καταλάβουν. Το 1922 έγινε εγκατάσταση προσφύγων από τη Μικρά Ασία από διάφορες περιοχές, σήμερα είναι οργανωμένοι στον "Σύλλογο Μικρασιατών Γαστούνης «Οι Ίωνες»". Στις 20 Αυγούστου 1941 ο Γερμανικός στρατός εισήλθε και κατέλαβε τη Γαστούνη, για τις ανάγκες των κατακτητών επιτάχτηκε το κτίριο του γυμνασίου μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1944 που οι Γερμανοί αποχώρησαν. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου οι αντάρτες προσπάθησαν ανεπιτυχώς να καταλάβουν τη Γαστούνη.
Διοικητική ιστορία
Η Γαστούνη το 1835 γίνεται η έδρα του νεοσύστατου δήμου Ηλειαίων και το 1841 έδρα του νέου δήμου Ήλιδος έως το 1891 που αλλάζει η έδρα για να επανέλθει το 1906. Το 1912 γίνεται ή έδρα της κοινότητας Γαστούνης έως το 1997 που αυτή καταργείται και προσαρτάται στον δήμο Γαστούνης και γίνεται έδρα του, το 2010 προσαρτάται στον δήμου Πηνειού του οποίου αποτελεί έδρα. Αναφέρεται πριν το 1835 ότι ήταν έδρα ειρηνοδικείου. Το 1906 υπήρξε αντιδικία των κατοίκων της Γαστούνης και της Αμαλιάδος για το ποια θα είναι η έδρα του δήμου. Οι της Αμαλιάδος ξεκίνησαν με τρένο να πάνε στην Αθήνα να διαμαρτυρηθούν και οι της Γαστούνης έστησαν κανόνι στις γραμμές του τρένου όταν αυτό έρθει να του ρίξουν. Τελικώς οι Αμαλιαδαίοι πήγαν στην Αθήνα με πλοίο από την Κυλλήνη, αφού δεν τους έδιναν αμαξοστοιχία και αποφεύχθηκε η σύγκρουση.
Κοινοτάρχες και δήμαρχοι
Δημογραφία
Αξιοθέατα της Γαστούνης
Οικία Σισίνη
Το σπίτι της οικογένειας Σισίνη αναπαλαιωμένο σήμερα. Ένα διάστημα ήταν δημαρχιακό μέγαρο του Δήμου Ήλιδας. Σήμερα στο κτίριο Σισίνη βρίσκεται το γραφείο του Δημάρχου Πηνειού και κάποιες από τις υπηρεσίες του Δήμου.
Ναός Παναγίας Καθολικής
Ναός κατασκευασμένος κατά τη Φραγκοκρατία τον 12ο αιώνα μ.Χ που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα. Κτισμένη σε βυζαντινό ρυθμό με μικρή Φράγκικη προσθήκη του 14ου αιώνα, επιγραφή που έχει βρεθεί αναφέρει έτος κτίσης το 1279. Κατά καιρούς γίνονται ανασκαφές στον ναό και βρίσκονται πολλές παλιές τοιχογραφίες πίσω από νεότερες.
Σημαντικά Πρόσωπα
Οικογένεια Σισίνη Γεώργιος Σισίνης Χρύσανθος Σισίνης Μιχαήλ Σισίνης Νικόλαος Σισίνης, δήμαρχος Ήλιδας Νίκος Καχτίτσης
Αθλητισμός
Στο ποδόσφαιρο σύλλογος της Γαστούνης είναι ο Α.Σ. Αίας με χρώματα κόκκινο-άσπρο και με παρουσίες σε εθνικές κατηγορίες. Άλλοι σύλλογοι είναι οι Γ.Σ. Γαστούνης και ο Α.Σ. Απόλλων.
Πολιτισμός
Στη περιοχή δραστηριοποιούνται διάφοροι πολιτιστικοί φορείς και σύλλογοι.Μεταξύ αυτών, ο "Σύλλογος Μικρασιατών Γαστούνης «Οι Ίωνες»" και ο μουσικοχορευτικός όμιλος "Οι Ρίζες μας".Η χορευτική ομάδα του ομίλου "οι Ρίζες μας" έχει εκπροσωπήσει το Δήμο Πηνειού σε πολλές Πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ξεχωρίζει επίσης η θεατρική ομάδα του Δήμου(θεατρικό εργαστήρι) που συστάθηκε τη δεκαετία του ΄70 και έχει αποσπάσει πλήθος τιμητικών διακρίσεων. Μεγάλο κεφάλαιο επίσης αποτελεί και η φιλαρμονική του Δήμου που συμμετέχει στα δρώμενα του Δήμου καθώς και σε φεστιβάλ επί σειρά ετών.
Πηγές
"Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britrannica" τομ. 16ος, σελ. 209.
