Η Αμαλιάδα είναι πόλη που βρίσκεται στην Ηλεία, στην Πελοπόννησο. Είναι η έδρα της Δημοτικής Ενότητας Αμαλιάδας και του Δήμου Ήλιδας και ο πληθυσμός της, σύμφωνα με την Εθνική Απογραφή του 2011 ανέρχεται σε 16.763 κατοίκους, σήμερα σύμφωνα με την απογραφή του 2021 έχει πληθυσμό 29.409 κατοίκους, αποτελώντας τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ηλείας.

Η πόλη

Στην πόλη της Αμαλιάδας αλλά και στην ευρύτερη περιοχή υπήρξε σημαντική ανοικοδόμηση τις τελευταίες δεκαετίες και σε συνδυασμό με την αντικατάσταση των παλιών κατοικιών που είχαν υλικές υποστεί ζημιές από τους ισχυρούς σεισμούς τους Βαρθολομιού (1988) και του Πύργου (1993), διαθέτει στο μεγαλύτερο ποσοστό της νεόδμητες κατοικίες. Οι περισσότερες από αυτές διαθέτουν κήπους και αυλές, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Επίσης στο δυτικό τμήμα της πόλης έχουν αναπτυχθεί παραθαλάσσιοι οικισμοί πλήρως οργανωμένοι και με αυξημένες δυνατότητες τουριστικής υποδομής. Κατά τη χρονική διάρκεια ολόκληρου του έτους λειτουργούν (στην πόλη αλλά και τον ευρύτερο Δήμο) ξενοδοχεία, επιχειρήσεις ενοικίασης δωματίων, ξενώνες, καθώς και επιχειρήσεις εστίασης και διασκέδασης. Η πόλη της Αμαλιάδας διαθέτει πλήρες δίκτυο βιολογικού καθαρισμού. Υπάρχει Γενικό Νοσοκομείο και Κέντρο Υγείας το οποίο λειτουργεί και ως εμβολιαστικό κέντρο κατά του Covid-19. Επίσης, από πλευράς διοικητικών υπηρεσιών στην πόλη υπάρχουν γραφεία των περισσότερων υπηρεσιών της Περιφεριακής αυτοδιοίκησης καθώς και Πρωτοδικείο, Ειρηνοδικείο και Εισαγγελία. Μια σειρά αναπλάσεων τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει το ιστορικό και εμπορικό κέντρο της πόλης, ενώ προγραμματίζεται η ανάπλαση του χειμάρρου της «Σοχιάς» σε χώρο πρασίνου και περιπάτου διαμέσου της πόλης. Η Αμαλιάδα με την επιπεδότητά της και το καλό ρυμοτομικό της σχέδιο επιτρέπει τη μετακίνηση τόσο με τα πόδια όσο και με δίκυκλα ή αυτοκίνητο, χωρίς ιδιαίτερα κυκλοφοριακά προβλήματα. Η πόλη διαθέτει στην παραλία και στα κεντρικά της ποδηλατόδρομους μήκους 6 χιλιομέτρων.

Διοίκηση

Η Αμαλιάδα είναι έδρα ομώνυμης δημοτικής κοινότητας και δημοτικής ενότητας του Δήμου Ήλιδας. Η δημοτική κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως «αγροτικός πεδινός οικισμός», με έκταση 67,078 χμ². Περιλαμβάνει και τους οικισμούς Άγιος Ιωάννης, Κουρούτα, Μαραθέα, Παλούκι, Παναγία, Τσαφλέικα και Τσιχλέικα.

Πληθυσμός

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της δημοτικής κοινότητας) [σε αγκύλη ο πληθυσμός της δημοτικής ενότητας]

Ιστορία

Στους Βυζαντινούς χρόνους υπήρχε στην περιοχή ο οικισμός του ναού της Παναγίας της Πλατυτέρας, που επονομάζεται Φραγκαβίλλα μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Φράγκους. Ο ναός είναι σταυροειδής μετά τρούλου, του 11ου αιώνα, κτισμένος στα ερείπια αρχαίου ναού, όπως εικάζεται, με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Στη βυζαντινή, επίσης, περίοδο δημιουργείται ο οικισμός του Καλίτσα και επί Τουρκοκρατίας το Δερβίς Τσελεπή, μετά την εκεί εγκατάσταση των υπολειμμάτων της στρατιάς του Δαμάτ Αλή Πασά που ανακατέλαβε την Πελοπόννησο το 1715 αποτελώντας στη συνέχεια έδρα τούρκου διοικητή. Πρώτοι δε κάτοικοι τότε ήταν Αιγύπτιοι και άλλοι Άραβες που παρέμειναν μετά από γάμους με Μωραΐτισσες που είχαν αρχικά σκλαβώσει. Αυτοί συγχωνεύτηκαν στη συνέχεια με τους Τουρκαλβανούς Λαλαίους καθώς και με τους Λάκωνες Βουρδουνιώτες. Τελικά δεν άργησαν ν΄ απολέσουν τον αραβικό τους χαρακτήρα και να αναδειχθούν ικανοί γεωργοί και έμποροι. Αυτοί ήταν οι αναφερόμενοι ως Τούρκοι που με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 έσπευσαν και κλείστηκαν στο ημιερειπωμένο κάστρο του Χλεμουτσίου ζητώντας τη βοήθεια των Λαλαίων. Με την απελευθέρωση από την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού, δημιουργείται ο Δήμος Ελίσσης με έδρα το Δερβή - Τσελεπή και τους γύρω οικισμούς. Το όνομα ο νέος Δήμος το δανείζεται από τη μυθική Έλισσα, κέντρο επεξεργασίας πορφύρας που βρισκόταν στις εκβολές του Ελισσαίου (Κουρλέσα) ποταμού. Την εποχή αυτή η περιοχή γίνεται πόλος έλξης, χάρη στον εύφορο κάμπο που την περιστοιχίζει, εγκατάστασης πληθυσμών (εσωτερική μετανάστευση) κυρίως από ορεινές περιοχές των Καλαβρύτων, της Γορτυνίας (Μαγούλιανα, Βυτίνα), καθώς και από τα Επτάνησα (Ζάκυνθος, Κεφαλληνία). Αυτοί «φέρνουν» τον άγιό τους μαζί τους για να του κτίσουν εκκλησιά. Η κοινή επιθυμία όμως των απλών πολιτών για ελληνικό όνομα και παροχή βασιλικής εύνοιας και υποστήριξης είχαν σαν αποτέλεσμα τη μετονομασία της πόλης σε «Αμαλιάς» προς τιμήν της Βασίλισσας Αμαλίας, συζύγου του Όθωνα. Έτσι η Αμαλιάδα αναγνωρίστηκε επίσημα από το Ελληνικό κράτος το 1865. Οι δύο οικισμοί Καλίτσα και Δερβή Τσελεπή ενώθηκαν με τον εποικισμό των παραπάνω και η πόλη με ενιαίο πρόσωπο ξεκίνησε τον νέο δρόμο της ανάπτυξής της. Σ' αυτό δίνει την ώθησή του και ο σιδηρόδρομος Πύργου - Πατρών, που λειτουργούσε από το 1885. Εδώ θα καταφτάσουν και πολλοί Έλληνες πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922. Ο αριθμός τους γίνεται αιτία να αναβαθμισθεί η έως τότε Κοινότητα Αμαλιάδας σε Δήμο Αμαλιάδας το 1924. Το τέλος του 19ου αιώνα σφραγίζεται και με την εξωτερική μετανάστευση (προ πάντων στις ΗΠΑ). Με την επιστροφή τους, αλλά και πριν με τα εμβάσματά τους, οι μετανάστες συντελούν στην ανάπτυξη του νεοϊδρυθέντος Δήμου. (Καρακάνδειο, κληροδότημα του Β. Καρακανδά, ξενοδοχεία, καταστήματα, κατοικίες). Αυτό το «σύρε κι έλα» των ανθρώπων δημιούργησε κινητικότητα και πρόοδο στην πόλη της Αμαλιάδας, που κάθεται στους πρόποδες του αρχαίου Αλισσαίου λόφου, ενώ μπροστά της απλώνεται ο πλουσιότατος σε βλάστηση κάμπος της «Κοίλης (εύφορης) Ήλιδας», όπως ο Όμηρος την ονομάζει. Παλαιότερα με τη σταφίδα ως πηγή πλούτου, τώρα εξ αιτίας του μεγάλου αρδευτικού έργου του Πηνειού, με τις δυναμικές καλλιέργειες (γνωστά τα καρπούζια και οι πατάτες Αμαλιάδας, στην Ελλάδα και τον κόσμο) και τις ελιές, τα εσπεριδοειδή, τα οπωροκηπευτικά κ.τ.λ. Αυτά προσδιορίζουν και τη μορφή ενασχόλησης των κατοίκων της. Παράλληλα με τη γεωργική ανάπτυξη υπάρχουν και μονάδες επεξεργασίας (τυποποίησης-μεταποίησης «ΚΥΚΝΟΣ» κ.α.) προϊόντων και ανάπτυξη αστικών επαγγελμάτων.

Πολιτισμός

Η πολιτιστική πρωτεύουσα του Νομού Ηλείας (όπως αποκαλείται από τον Τύπο του Νομού η Αμαλιάδα) περιλαμβάνει στα όριά της πολλές αρχαιολογικές τοποθεσίες και μνημεία αρχαίων ή και νεώτερων χρόνων ενώ ταυτόχρονα διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου. Αναλυτικότερα:

Αρχαία Ήλιδα

Ένα από τα σημαντικότερα κέντρα της Πελοποννήσου κατά την αρχαιότητα, έφθασε σε ακμή τα ρωμαϊκά χρόνια, οπότε και κτίστηκε ένας μεγάλος αριθμός κτιρίων και κυρίως αθλητικών εγκαταστάσεων αφού στην Ήλιδα συνέρεε πάντα το πλήθος των αθλητών για προπόνηση, ένα μήνα πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ήταν η διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων και πρωτεύουσα των Ηλείων. Ευρισκόμενο στις παρυφές της αρχαίας ακρόπολης, με σύγχρονες εγκαταστάσεις και με σωρεία εκθεμάτων από την Πρωτοελλαδική έως τη Ρωμαϊκή εποχή, υπάρχει το Αρχαιολογικό Μουσείο Ήλιδας, το οποίο λειτουργεί όλο τον χρόνο και δέχεται πλήθος επισκεπτών.

Μονή Φραγκαβίλλας

Κτίσμα μεσοβυζαντινής περιόδου, είναι ένας από τους σημαντικότερους ναούς της Ηλείας. Ανήκει στον τύπο του τετράστηλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλλο. Μεταγενέστερες προσθήκες και μετασκευές έχουν αλλοιώσει την αρχική μορφή του εξωτερικά.

Μουσείο Νίκος Μπελογιάννης

Το ιστορικό κτίριο όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και πολιτικός της Αριστεράς, Νίκος Μπελογιάννης, στεγάζει πλέον το «Μουσείο Εθνικής Αντίστασης - Νίκος Μπελογιάννης».

Λαογραφικό Μουσείο Αμαλιάδας

Το Λαογραφικό Μουσείο της πόλης στεγάζοταν σε ένα νεοκλασικό κτίριο του 1932, ιδιοκτησίας αδελφών Μαρούτα (μετανάστες στις ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αι.), πλησίον του σιδηροδρομικού σταθμού. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1993 από μια επιτροπή που ορίστηκε από το Δήμο, με σκοπό την προβολή και διαφύλαξη της μνήμης, των παραδόσεων και της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 1994 και έκτοτε διαθέτει πληθώρα εκθεμάτων με τα περισσότερα να αποτελούν δωρεές από τους κάτοικους της περιοχής.

Βιβλιοθήκη

Το κτίριο της Βιβλιοθήκης είναι κληροδότημα του Ομογενούς (ΗΠΑ) Χρήστου Παπαχριστόπουλου. Το Σωματείο μετονομάζεται σε «Παπαχριστοπούλειος Βιβλιοθήκη Αμαλιάδας» (αρ. απ. 252/21-12-1972). Διαθέτει περί τους 16.000 τίτλους βιβλίων. Λειτουργεί ως αναγνωστήριο και δανειστική βιβλιοθήκη. Στο υπόγειο στεγάζεται εδώ και χρόνια το Λαογραφικό Μουσείο της Αμαλιάδας. - Σημαντική είναι και η πολιτιστική του δραστηριότητα που απευθύνεται στο κοινό της Αμαλιάδας και στους μαθητές. Πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως:

Φεστιβάλ Αρχαίας Ήλιδας

Περιλαμβάνει παραστάσεις στο Αρχαίο Θέατρο της Ήλιδας, μουσικές εκδηλώσεις στο Κάστρο Χλεμούτσι και στο στάδιο της πόλης καθώς και παράλληλες δραστηριότητες στο χώρο της Αρχαίας Ήλιδας και στην πόλη της Αμαλιάδας.

Καρναβάλι Αμαλιάδας

Εκδηλώσεις καθ' όλη τη διάρκεια των Αποκριών με αναβίωση τοπικών εθίμων στα Δημοτικά Διαμερίσματα του Δήμου, μουσικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις με τη συμμετοχή των σχολείων και όλων των Δημοτών και κορύφωση των εκδηλώσεων με παρέλαση αρμάτων στους κεντρικούς δρόμους της πόλης.

Μουσικές εκδηλώσεις

Καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου διοργανώνονται συναυλίες από τους σπουδαστές του Ωδείου της πόλης, από τη χορωδία και από τους πολιτιστικούς συλλόγους.

Φεστιβάλ Κινηματογράφου

Με έδρα τον Πύργο διοργανώνεται κάθε χρόνο στο θέατρο Απόλλων της πρωτεύουσας του νομού Ηλείας το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου για παιδιά και νέους, οι προβολές των οποίων γίνονται εκτός από το θέατρο Απόλλων στο Πύργο και στην Ολυμπία, στην Αμαλιάδα, και άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Συνέδρια

Ανά διετία διοργανώνεται το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Φιλοσοφία - Ιστορία - Περιβάλλον», στο οποίο συμμετέχουν καθηγητές Πανεπιστημίων από όλη τη χώρα. Στην τελευταία διοργάνωση συμμετείχαν περισσότεροι από 30 Πανεπιστημιακοί καθηγητές, ενώ υπολογίζεται ότι στο τριήμερο που διήρκεσε το συνέδριο παρακολουθήσαν τις συνεδρίες του περισσότερα από 1.500 άτομα.

Έκθεση βιβλίου

Με πρωτοβουλία του Εμπορικού Συλλόγου και του Δήμου Αμαλιάδας διοργανώνεται κάθε χρόνο Έκθεση βιβλίου,στην παραλία Κουρούτας, με παράλληλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Η τέχνη των Ηλείων

Διοργανώθηκε στην πλατεία της Κουρούτας από τον Εμπορικό Σύλλογο Αμαλιάδας, με τη βοήθεια του Σωματείου «Παπαχριστοπούλειος Βιβλιοθήκη», με σκοπό να γίνει θεσμός όπως συνέβηκε και με την έκθεση βιβλίου.

Πολιτιστικές εκδηλώσεις

Σε εβδομαδιαία σχεδόν βάση διοργανώνονται από τοπικούς φορείς πολιτιστικές εκδηλώσεις - ενημερώσεις σε θέματα που αφορούν την ιστορία, τη Λογοτεχνία, τον Πολιτισμό, την Οικονομία, την Παιδεία, την Υγεία, αλλά και θέματα προβληματισμού σχετικά με την καθημερινότητα. Οι εκδηλώσεις αυτές πραγματοποιούνται συνήθως στο Λαζαράκειο Δημοτικό Μέγαρο και στην Παπαχριστοπούλειο Βιβλιοθήκη.

Αθλητισμός

Αθλητικοί χώροι

Στο ανατολικό τμήμα της πόλης βρίσκονται οι Δημοτικές Αθλητικές Εγκαταστάσεις με το Στάδιο, το Κολυμβητήριο και το Κλειστό Γυμναστήριο Αμαλιάδος. Ενδεικτικά στο Κλειστό Γυμναστήριο Αμαλιάδας έχουν πραγματοποιηθεί -μεταξύ άλλων- οι εξής οι διοργανώσεις:

Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Μπάσκετ Γυναικών 2003 Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Μπάσκετ Παίδων 2005 Πανευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Μπάσκετ Εφήβων 2006 Φάιναλ-8 Κυπέλλου Ελλάδας Βόλεϋ Ανδρών 2006

Πρόγραμμα Μαζικής Άθλησης

Η Αναπτυξιακή Επιχείρηση του πρώην Δήμου Αμαλιάδας από το 1997 συμμετέχει στα «Εκπαιδευτικά Προγράμματα Μαζικής Άθλησης» που συνδιοργανώνει και συνχρηματοδοτεί η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού (Γ.Γ.Α.) του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδος. Σκοπός του προγράμματος είναι η διάδοση και καλλιέργεια αθλητικού πνεύματος, η βελτίωση του βιολογικού επιπέδου των αθλούμενων, η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, η αναψυχή, καθώς και η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων των αθλούμενων.

Α.Σ. Κόροιβος Αμαλιάδας

Στην πόλη της Αμαλιάδας δραστηριοποιείται από το 1982 ο αθλητικός σύλλογος Κόροιβος. Χρώματα του είναι το μπλε και το λευκό και αντλεί το όνομά του από τον Κόροιβο, επιφανή αθλητή από την Αρχαία Ηλεία (Ήλιδα) όπου είναι ο πρώτος καταγεγραμμένος Ολυμπιονίκης της ιστορίας (776 π.Χ.). Ο σύλλογος διατηρεί τμήματα καλαθοσφαίρισης, πετοσφαίρισης, στίβου και γυμναστικής.

Πλατείες

Πλατεία Λαζαράκη Πλατεία Αγίου Αθανασίου Πλατεία Νικολάου Μπελογιάννη Πλατεία Ηρώων Πλατεία Μεταξά (Ελευθερίας) Πλατεία Ανεμόμυλου Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως Πλατεία Αγίου Γεωργίου Πλατεία Δημοκρατίας

Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

Από το 2013 εδρεύει στην Αμαλιάδα, το Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων του πρώην ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας. Από το 2019 το τμήμα εντάχθηκε στο Πανεπιστήμιο Πατρών με την ονομασία «Τμήμα Γεωπονίας», σύμφωνα με τον νόμο 4610/2019 (ΦΕΚ 70 Α/19).

Επιφανείς από την Αμαλιάδα

Ιωάννης Πασσάς Νίκος Μπελογιάννης Γιώργης Ζάρκος Μήτσος Αλεξανδρόπουλος Φίλιππος Μπαζός Χρήστος-Αναγνώστης Δαλιάνης Μάκης Χριστοδουλόπουλος

Παραπομπές

Πηγές

«Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια» τομ. Θ΄, σελ. 52 (Δερβίς Τσελεπή) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1981, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ) www.amaliada.gr επίσημη ιστοσελίδα Αρχειοθετήθηκε 2004-09-24 στο Wayback Machine. www.nailias.gr ιστοσελίδα του δήμου Ηλίας Τοπικά Νέα του Δήμου Ήλιδας Πύλη Ενημέρωσης & Πληροφοριών Αμαλιάδας https://www.protinews.gr/blog/i-amaliada-mesa-apo-hrono Αρχειοθετήθηκε 2017-06-17 στο Wayback Machine. http://www.dimosilidas.gr/ επίσημη ιστοσελίδα του δήμου Ήλιδας. ΕΕΤΑΑ, Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών - Αμαλιάδα Η αρχική έκδοση αυτού του άρθρου προήλθε από την ιστοσελίδα www.amaliada.gr Αρχειοθετήθηκε 2004-09-24 στο Wayback Machine. και δημοσιεύεται στη Βικιπαίδεια μετά από άδεια.