Πληροφορίες
Το ορεινό χωριό Ποτιδάνεια (ή Ποτιδανία) βρίσκεται στη Δωρίδα του Νομού Φωκίδος, σε υψόμετρο 850 μέτρα. Έχει πληθυσμό 320 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011 και αποτελεί την Τοπική Κοινότητα Ποτιδάνειας της Δημοτικής Ενότητας Λιδωρικίου του Δήμου Δωρίδος.
Γεωγραφία
Η Ποτιδάνεια είναι κτισμένη στις πλαγιές της οροσειράς Τρίκορφο με θέα προς τα όρη Βαρδούσια και Γκιώνα. Βρίσκεται στην επαρχιακή οδό Τείχιο - Παλαιοξάρι - Στίλια, σε απόσταση 32 χλμ. ΒΑ της Ναυπάκτου και 44,5 χλμ. Δ του Λιδωρικίου. Αξιοθέατα είναι ο ενοριακός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, κτισμένος το 1851, με αξιόλογο τέμπλο, παλιές εικόνες και την ξύλινη διακόσμηση της οροφής. Από το 1999 στην είσοδο του χωριού και κοντά στο εξωκλήσσι του Άη Γιώργη υπάρχει υπαίθριο αμφιθέατρο χωρητικότητας 600 θέσεων, όπου κάθε χρόνο γίνονται εκδηλώσεις. Κάθε Νοέμβριο, διοργανώνεται «γιορτή τσίπουρου». Το χωριό γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Ιστορία
Αρχαία Ελλάδα
Η Ποτιδάνεια (ή Ποτιδανία, πρώην Άνω Παλαιοξάρι), πήρε το όνομα της από την ομώνυμη αρχαία πόλη των Αποδοτών, ερείπια της οποίας σώζονται και σήμερα στον Άι -Νικόλα ανάμεσα στον Κάμπο και τον Παλαιόμυλο. Αναφορά της γίνεται, το 426 π.Χ. από τον Θουκυδίδη, κατά την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Αιτωλών. Η Ποτιδανία φέρεται να άκμασε ως πόλη του Κοινού των Αιτωλών στα τέλη του 3ου αι. π.Χ., περίοδο κατά την οποία έκοψε χάλκινο νόμισμα.
Περίοδος Τουρκοκρατίας
Το Παλαιοξάρι προϋπήρχε του Άνω και Κάτω Παλαιοξαρίου (σημερινό Παλαιοξάρι) στη θέση «Χάνια», ανάμεσα στους δυο οικισμούς στη διαδρομή της παλιάς τουρκικής δημοσιάς η οποία συνέδεε τη Ναύπακτο με το Λιδωρίκι και την Άμφισσα. Περιγραφή της διαδρομής από το Λιδωρίκι ως τη Ναύπακτο και αναφορά στον οικισμό του Παλαιοξαρίου και το ομώνυμο Χάνι διεσώθη στην περιήγηση του Άγγλου Martin W. Leake (1815). Το Παλαιοξάρι εκτεθειμένο στο πλιάτσικο του κάθε ένοπλου τμήματος που διάβαινε τη Δημοσιά, εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του, οι οποίοι, πιθανώς μέσα στο 16ο αιώνα, δημιούργησαν δυο νέους οικισμούς, το Άνω και Κάτω Παλαιοξάρι. Οι οικισμοί αυτοί στέριωσαν τελικά στις θέσεις όπου σήμερα βρίσκονται η Ποτιδάνεια και το Παλαιοξάρι. Το Άνω Παλαιοξάρι ήταν η πατρίδα του ονομαστού αρματολού του 18ου αιώνα Χρήστου Μηλιώνη που έδρασε ιδιαίτερα στην περιοχή του Βάλτου.
Ο Γάλλος περιηγητής Φρανσουά Πουκεβίλ αναφέρει ότι στο χωριό στις αρχές του 1800 κατοικούσαν 40 οικογένειες. Στην Επανάσταση του 1821 οι πάνω-Παλιοξαρίτες συμμετείχαν στην απελευθέρωση της πατρίδας, παίρνοντας μέρος στις πολιορκίες της Ναυπάκτου και του Μεσολογγίου, στην Έξοδο του Μεσολογγίου καθώς και στις μάχες του Ομέρ Εφέντη, του Μαυρολιθαρίου, της Αράχοβας, των Τριζονιών, της Βαρνάκοβας και αλλού. Ο οπλαρχηγός Παναγιώτης Κονδύλης από το Άνω Παλιοξάρι ορίστηκε ως εκπρόσωπος της επαρχίας Λιδορικίου στο πολιτικό όργανο της Ανατολικής Στερεάς, τον Άρειο Πάγο. Ο ντόπιος επίσης οπλαρχηγός Τριαντάφυλλος Αποκορίτης, είτε με δικούς του πολεμιστές είτε υπό τον οπλαρχηγό της Δωρίδας Σκαλτσοδήμο, πήρε μέρος στην Επανάσταση του 1821. Άλλοι αγωνιστές όπως ο Αναγνώστης Παπαθανασίου, ο Νικόλαος παπά-Μηλιώνης, ο Γεώργιος Κονδύλης, ο Αναστάσιος Παπουτσής, έπαιξαν ξεχωριστό ρόλο στον Αγώνα.
Σύγχρονη εποχή
Το Παλαιοξάρι επανεμφανίζεται το 1835 με το όνομα Ποτιδανία, μετά την συγκρότηση των πρώτων δήμων του νεοελληνικού κράτους, στο δήμο Ποτιδανίας, που είχε έδρα το Άνω Παλαιοξάρι και γεωγραφικά σχεδόν ταυτίζονταν με το σημερινό δήμο Ευπαλίου. Ο δήμος Ποτιδανίας με την αρχική του μορφή των 16 οικισμών -1835 έως 1869 -, και τη μετέπειτα του 1869 μορφή του με τα πέντε χωριά: Άνω Παλαιοξάρι, Κάτω Παλαιοξάρι, Τείχιο, Στύλια, Περιθιώτισα και τη Μονή Βαρνάκοβας, επέζησε ως διοικητική μονάδα μέχρι την κατάργηση των δήμων το 1912. Όμως, το όνομα «Ποτιδάνεια» κληρονόμησε ο οικισμός του Άνω Παλαιοξαρίου, που το κατοχύρωσε και τυπικά με το Β.Δ. του 1940. Μετά την απελευθέρωση το Άνω Παλαιοξάρι ως έδρα του δήμου Ποτιδανίας ήταν το μεγαλύτερο διάστημα του 19ου αιώνα κέντρο στην περιοχή. Οι δήμαρχοι Ποτιδανίας κατά κανόνα ήταν Παλαιοξαρίτες όπως και ο ένας εκ των δυο βουλευτών της επαρχίας Δωρίδας. Από τις πρώτες βουλευτικές εκλογές το 1844 και αρκετά χρόνια μετά, βουλευτής Δωρίδας ήταν είτε ο Γεώργιος Κονδύλης του γαλλόφιλου, είτε ο Αναγνώστης Παπαθανασίου του αντίστοιχου αγγλόφιλου κόμματος. Από το 1839 στο Άνω Παλαιοξάρι λειτουργούσε τη θερινή περίοδο, το δεύτερο Ειρηνοδικείο της Δωρίδας. Το 1936 το Άνω Παλαιοξάρι είχε 460 κατοίκους και με τον καιρό αναπτυσσόταν φτάνοντας στα τέλη του 19ου αιώνα τους 750 κατοίκους. Από τους εκλογικούς καταλόγους του 1871 φέρεται να έχει 289 ψηφοφόρους, άρρενες πολίτες άνω των 21 ετών. Σ' αυτά τα επίπεδα πληθυσμού παρέμεινε το χωριό ως τον πρόσφατο πόλεμο. Το δημοτικό σχολείο του Άνω Παλαιοξαρίου ιδρύθηκε το 1837, σχολείο, που από τις αρχές του 1900 στεγάστηκε στο επιβλητικό για τα δεδομένα της περιοχής κτίριο του προγράμματος ανέγερσης σχολείων του Ανδρέα Συγγρού. Τέλος του 19ου αρχές του 20ού αιώνα και έπειτα, με την εμπέδωση της ασφάλειας γενικότερα στον ελληνικό χώρο και τη μετατόπιση της οικονομικής δραστηριότητας της περιοχής προς τα παράλια και τα πεδινά, το Άνω Παλαιοξάρι όπως και τα άλλα ορεινά χωριά χάνει προοδευτικά τον σημαίνοντα διοικητικό ρόλο που κατείχε στην ευρύτερη περιοχή. Παραμένει όμως ακόμη και σήμερα επηρεασμένο από την πολιτιστική και πνευματική παράδοση της περιόδου ακμής του. Στην πρόσφατη δύσκολη περίοδο του πολέμου και της αντίστασης η Ποτιδάνεια ξανάγινε εστία πατριωτικής και πολιτιστικής αναφοράς. Μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο οι Ποτιδάνειοι προσπάθησαν όσο επέτρεπαν οι δυνάμεις τους, να ανασυγκροτήσουν και να αναπτύξουν το χωριό. Ακόμη και με την προσωπική τους εργασία πάσχισαν να συνδεθούν οδικά με τις πεδινές περιοχές και τα παράλια του νομού και στήριξαν την υφαντουργική μονάδα που λειτούργησε στο χωριό. Οι απογραφές πληθυσμού μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι:
