Το Κροκύλειο είναι χωριό της Στερεάς Ελλάδας στην Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας (πρώην επαρχία Δωρίδας) στις πλαγιές του όρους Βλαχοβούνι σε υψόμετρο 840 μέτρων. Έχει πληθυσμό 111 κατοίκων, σύμφωνα με την Απογραφή του 2021. Η παλαιά ονομασία του, μέχρι το 1915, ήταν Παλαιοκάτουνο.

Ιστορικά στοιχεία

Στον Αβορίτη, οικισμό του Κροκυλείου που τώρα είναι πλέον εγκαταλελειμμένος, γεννήθηκε το 1797 ο ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης Στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης. Προς τιμήν του διοργανώνονται στα μέσα του Αυγούστου συνήθως κάθε δεύτερης χρονιάς, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις «Μακρυγιάννεια». Παλαιότερα το χωριό γιόρταζε στις 20 Ιουλίου, τον Προφήτη Ηλία κάνοντας πανηγύρι. Στο Κροκύλειο επίσης γεννήθηκε το 1788, ο αγωνιστής του 1821, σφραγιδοφύλακας του Αλή Πασά και μετέπειτα πολιτικός, Αθανάσιος Λιδωρίκης. Αποτελεί τέλος γενέτειρα και του Μίλτου Γ. Λιδωρίκη, θεατρικού συγγραφέα και πολιτικού. Στο Κροκύλειο έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της, η Μαρία Πενταγιώτισσα, παντρεμένη με τον Κωνσταντίνο Αρμάο. Σύμφωνα με την παράδοση και τη μαρμάρινη πλάκα που υπάρχει στον οικογενειακό τάφο του Αρμάου, η Μαρία ήταν η πρώτη ενταφιασθείσα στο νεκροταφείο του χωριού, το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του, το 1896. Τον χειμώνα του 1943-44 ο ραβίνος Αθηνών Ηλία Πινχά Μπαρζιλάι, που αναζητείτο από τους Γερμανούς, φυγαδεύεται από το ΕΑΜ και κρύβεται στο Κροκύλειο, μαζί με την οικογένειά του.

Μνημεία και αξιοθέατα

Σημαντικά μνημεία και αξιοθέατα του χωριού είναι:

η εκκλησία του Αη Γιώργη που χτίστηκε το 1857 και περιβάλλεται από μία πανέμορφη και γραφική πλατεία. Το καμπαναριό της εκκλησίας κατασκευάστηκε αργότερα για να τοποθετηθεί το ρολόι που παραγγέλθηκε και ήρθε αρχές του 20ου αι. από τη Γαλλία. το Δημοτικό σχολείο, που χτίστηκε το 1904 με δαπάνη Ανδρέα Συγγρού. Το σχολείο σήμερα δεν λειτουργεί αλλά φιλοξενεί τη λαογραφική συλλογή του Συλλόγου Κροκυλιωτών ο Μακρυγιάννης, σε διαμορφωμένο χώρο που ομοιάζει με τα παλιά δίπατα σπίτια του χωριού η «Μεγάλη Βρύση» που αποτελείται από πέντε πέτρινες βρύσες, οι οποίες κατασκευάστηκαν το 1899 για να αντικαταστήσουν τη μία που υπήρχε έως τότε. Σπάνιο αν όχι μοναδικό, το γεγονός ότι πάνω από κάθε κρήνη υπάρχει σκαλισμένες οι πέτρινες προτομές των προκρίτων της εποχής. Αντίστοιχης τεχνοτροπίας και εποχής είναι και δύο ακόμα βρύσες σε άλλο σημείο του χωριού, επονομαζόμενο "Μότσου". το πρώτο μνημείο που στήθηκε στην Ελλάδα το 1961 προς τιμήν του Στρατηγού Μακρυγιάννη, στην είσοδο του χωριού το ορειβατικό καταφύγιο της Παναγίας με την εντυπωσιακή του θέα το μονοπάτι των νερόμυλων που ενώνει τη "μεγάλη βρύση" με την πλατεία περνώντας από 3 παλιούς νερόμυλους

Αυτοδιοικητικά

Το Κροκύλειο μετά τις αυτοδιοικητικές αλλαγές του Καλλικράτη ανήκει πλέον στο Δήμο Δωρίδας με έδρα το Λιδωρίκι. Το κλίμα του είναι αρκετά ψυχρό, ενώ χιόνι και παγετός κατακλύζουν το χωριό κατά το χειμώνα. Οι κάτοικοι ασχολούνταν, κυρίως, με την κτηνοτροφία, ωστόσο οι διαθέσιμοι πόροι δεν ήταν αρκετοί, με αποτέλεσμα τη μαζική μετανάστευσή τους, ιδιαίτερα προς τις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία, κυρίως, του 1950. Από τότε έως και σήμερα ο πληθυσμός του χωριού παραμένει μικρός.

Απογραφές πληθυσμού

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Παπαθανασίου, Μαρία, Μεγαλώνοντας στον ορεινό χώρο. Παιδιά και παιδική ηλικία στο Κροκύλειο Δωρίδας τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι., Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας - Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα 2003. Υφαντής, Περικλής, ΤΟ ΚΡΟΚΥΛΙΟ - Μία Συνοπτική Ιστορία του Αρχαίου και του σημερινού Κροκυλίου ΠΕΡΙΚΛΗΣ Γ. ΥΦΑΝΤΗΣ (1988) Αρχειοθετήθηκε 2017-02-20 στο Wayback Machine. Κροκύλειο Φωκίδας - Σύλλογος Κροκυλιωτών «Ο Μακρυγιάννης»

Παραπομπές