Πληροφορίες
Η Ιτέα είναι παραλιακή κωμόπολη της Περιφερειακής Ενότητας Φωκίδας.
Γενικά στοιχεία
Η Ιτέα βρίσκεται στον Κρισαίο κόλπο (ή κόλπο της Ιτέας), στις βόρειες ακτές του Κορινθιακού. Πίσω από την πόλη απλώνεται το Κρισσαίο Πεδίο, έχοντας ως φόντο τη Γκιώνα και τον Παρνασσό, στις πλαγιές του οποίου διακρίνονται οι Δελφοί και το Χρισσό. Από την παραλία της Ιτέας, κοιτώντας προς τη θάλασσα, μπορεί κανείς να διακρίνει το Γαλαξίδι, όπως και την Πελοπόννησο. Η Ιτέα απέχει περίπου 14 χλμ. Ν.-ΝΑ. της Άμφισσας, 17 χλμ. Β.-ΒΑ. του Γαλαξιδίου, 20 χλμ. Δ. της Δεσφίνας και 17 χλμ. ΝΔ. των Δελφών, πόλεις με τις οποίες συνδέεται οδικά. Αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Δήμου Δελφών, επίνειο της Άμφισσας και των Δελφών ενώ είναι σημαντικός εμπορικός και τουριστικός κόμβος με το λιμάνι και τη μαρίνα της να εξυπηρετούν τόσο εμπορικές πλεύσεις όσο και κρουαζιερόπλοια αλλά και ιδιωτικά σκάφη.
Τοπική αυτοδιοίκηση
Η Ιτέα αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Δήμου Δελφών και, με τις γειτονικές Κίρρα και Τριταία, συναπαρτίζει την ομώνυμη δημοτική ενότητα. Η Ιτέα και η Κίρρα έχουν πλέον ενωθεί και αποτελούν ενιαίο πολεοδομικό συγκρότημα αλλά απογράφονται ξεχωριστά (4.362 και 1.385 κατ. - απογραφή 2011).
Προέλευση ονόματος
Παραθαλάσσια μεταξύ των δύο αρχαίων ελληνικών πόλεων, της Κίρρας και του Χαλαίου, στην περιοχή της σύγχρονης Ιτέας, υψωνόταν μια θαλερή Ιτιά δίπλα στην οποία ανάβλυζε πηγή με δροσερό και γλυκό νερό και ήταν η μοναδική στην περιοχή. Το όνομά της η πόλη το πήρε από το δέντρο και μάλιστα ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι της περιοχής την αποκαλούν Ιτιά και όχι Ιτέα.
Ιστορία
Αρχαίοι Χρόνοι
Ερείπια Υστεροελλαδικής Περιόδου και κυρίως θαλαμωτοί τάφοι, μιλούν για την ύπαρξη αρχαίας πόλης δυτικά της σημερινής θέσης της Ιτέας, χωρίς όμως να καθορίζουν ποιας, αλλά ίσως να πρόκειται για το Χάλαιον. Η ύπαρξη πολυάριθμης πόλης στο σημείο αυτό βεβαιώνεται και από λιθόστρωτο δρόμο προς την Άμφισσα, τμήματα του οποίου σώζονταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόσφατη (2013), επιστημονική τεκμηρίωση της θέσης του Αρχαίου Ιπποδρόμου των Δελφών, που σύμφωνα με τον καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Πάνο Βαλαβάνη , τοποθετείται στην θέση «γωνιά» της κτηματικής περιφέρειας Ιτέας, ακριβώς πίσω από τον λόφο των Αγίων Αναργύρων. Σύμφωνα με τον εν λόγω επιστήμονα ο ιππόδρομος αυτός είναι ο δεύτερος αρχαιότερος ιππόδρομος του κόσμου.
Τουρκοκρατία
Στην περιοχή της σημερινής Ιτέας, όπου υπήρχε η περίφημη ιτιά με τη μοναδική πηγή της περιοχής, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας φτιαχνόντουσαν στάνες και κεραμοποιεία. Αργότερα εκεί δημιουργήθηκε ο οικισμός Σκάλα Σαλώνων, με μια υποτυπώδη ξύλινη αποβάθρα, ένα τελωνείο, καλύβες και αποθήκες. Αυτός ο οικισμός μετεξελίχθηκε στην Ιτέα. Η περιοχή πέρασε διαδοχικά από πολλά χέρια, τα τελευταία δε χρόνια της Τουρκοκρατίας, ανήκε στη χήρα του Ομέρ Αγά των Σαλώνων - την Ομεραγού - η οποία την παραχώρησε σε κάποιο Γαλαξιδιώτη για να καταλήξει τελικά ως προίκα της κόρης του σε ένα δικηγόρο από το Λιδωρίκι.
Ελληνική Επανάσταση
Από το εθνικό προσκλητήριο του απελευθερωτικού αγώνα δεν ήταν δυνατό να απουσιάσει η Σκάλα Σαλώνων και αρκετά ήταν τα πολεμικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην περιοχή της. Κορυφαίο θεωρείται η «Ναυμαχία της Σκάλας Σαλώνων» ή «Ναυμαχία της Αγκάλης», όπου στις 17 Σεπτεμβρίου 1827, ο φιλέλληνας Άγγλος πλοίαρχος Φραγκίσκος Άμπνευ Άστιγξ (Frank Abney Hastings), κυβερνήτης του πρώτου ατμοκίνητου πλοίου, με την ονομασία «Καρτερία» και επικεφαλής μικρής ελληνικής ναυτικής δύναμης, αγκυροβόλησε προ του τουρκικού στόλου, που ήταν αγκυροβολημένος στον όρμο της «Αγκάλης» στην δυτική πλευρά του κόλπου της Ιτέας, υποστηριζόμενος και από ξηράς με εκλεκτό σώμα 500 ανδρών και πυροβόλα που χειρίζονταν Ευρωπαίοι πυροβολητές. Μέσα σε μισή ώρα, ο Άστιγξ, με κατάλληλες βολές από την «Καρτερία», ανατίναξε την τουρκική ναυαρχίδα και κατέστρεψε άλλα 6 πολεμικά καθώς και 3 Αυστριακά πλοία εφοδιασμού, ενώ αχρήστευσε τα πυροβολεία της ξηράς. Η νίκη αυτή αποκατέστησε την κυριαρχία των Ελλήνων στον Κορινθιακό κόλπο και εξασφάλισε την επικοινωνία με την Πελοπόννησο, αποτελώντας κύρια αφορμή της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου στις 20 Οκτωβρίου 1827 επισπεύδοντας τις εξελίξεις για την ανεξαρτησία της Ελλάδος.
Η επίσημη πράξη ίδρυσης της πόλεως επί Καποδίστρια
Ο Ιωάννης Καποδίστριας υπόγραψε στις 13 Αυγούστου 1830 ψήφισμα για την ίδρυση οικισμού στη Σκάλα Σαλώνων. Η απόφαση αυτή λήφθηκε έπειτα από αναφορά του «κατά την Ανατολικήν Ελλάδα Εκτάκτου Επιτρόπου (...) κατ' αίτησιν των κατοίκων των Σαλώνων» προκειμένου «να εγείρουν πόλιν κατά το παράλιον Ιτέαν λεγόμενον» (αναλυτικότερα, βλ. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, αρ. 68, 23.8.1830). Ας σημειωθεί ότι κατά το άρθρο 5 της συγκεκριμένης πράξης, είχε αποφασιστεί ότι «η νέα αύτη πόλις θέλει φέρει το όνομα Κρίσσα» (πηγή: στο ίδιο, για το συγκεκριμένο όνομα βλ. Κρίσα).
Τα χρόνια μετά την ίδρυση
Και ενώ η συστηματική δόμηση της πόλης ξεκίνησε το 1852 επί τη βάσει του πολεοδομικού σχεδιασμού που επιμελήθηκε στην Άμφισσα το 1836 ο Παναγιώτης Παπαναούμ, χρειάστηκε, όμως, να περάσουν 40 ολόκληρα χρόνια μέχρις ότου η πόλη αρχίσει να παίρνει σταθερά πια το δρόμο της προόδου. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιτέα γίνεται βάση της Αντάντ. Απομεινάρι της παρουσίας των Αγγλογαλλικών στρατευμάτων αποτελούν οι λεγόμενοι «Γαλλικοί Μώλοι» που διατηρούνται στην έξοδο της πόλης, προς Γαλαξίδι.
Πληθυσμός
Οι απογραφές πληθυσμού μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο είναι:
Αξιοθέατα
Στη σημερινή θέση Γ(ου)λάς Ιτέας, βρίσκονται ερείπια Υστεροελλαδικής περιόδου και θεμέλια οικιών και αντερεισμάτων, άγνωστου οικισμού. Στα αξιοθέατα της πόλης ανήκει η εκκλησία της «Μεταμόρφωσης του Σωτήρος», της οποίας η ανέγερση άρχισε το 1890, μεγάλο έργο για τα δεδομένα όχι μόνο εκείνης της εποχής αλλά και του σήμερα, καθώς και καταφύγια, φυσικής ομορφιάς, όπως είναι ο λόφος των Αγίων Αναργύρων, ο ελαιώνας και τα νησάκια στον κόλπο της Ιτέας (Άγιος Δημήτριος, Άγιος Κωνσταντίνος και Άγιος Αθανάσιος). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διάφορες βραχονησίδες στον κόλπο της Ιτέας (Κρισσαίος) που είχαν χρησιμοποιηθεί ως καταφύγια κατά τους λεγόμενους «σκοτεινούς» πρωτοβυζαντινούς αιώνες. Τα νησιά αυτά αναφέρονται από όλους σχεδόν τους περιηγητές που πέρασαν με πλοίο από την περιοχή. Το πιο απομακρυσμένο από τα επτά νησιά του κόλπου της Ιτέας, ο Άγιος Δημήτριος, ευρισκόμενο στο μέσον σχεδόν της απόστασης από τα δύο λιμάνια, Ιτέας και Γαλαξιδίου απέχει περίπου 3 ναυτικά μίλια. Έχει έκταση περίπου 4 τ.χλμ είναι ψηλό πάνω από 8 μ και τηλεφανές με ιδιόμορφο σχήμα που του έδωσε την λαϊκή ονομασία «το καπέλο του Βενιζέλου». Η επιφάνεια της βραχονησίδας είναι γεμάτη από διάσπαρτα θεμέλια σπιτιών ανάμικτα με στρώματα κεραμιδιών. Τα πιο ενδιαφέροντα κατάλοιπα βρίσκονται στην νότια πλευρά του που το μεσαίο τμήμα της έχει ολόκληρο αφαιρεθεί από ανθρώπινη παρέμβαση, δημιουργώντας έτσι μιά ορθογώνια τάφρο πλάτους 22 περίπου μ. και βάθους τουλάχιστον 5,40 μ. Πρόκειται για την υπόθεση ότι αποτελεί τμήμα λιμενικών έργων και μάλιστα νεωσοίκων για τον ελλιμενισμό τριήρεως. Ένα τέτοιο στρατιωτικό έργο θα μπορούσε να σχετιστεί με τις πολεμικές δραστηριότητες της περιοχής που προκλήθηκαν από τους Ιερούς πολέμους και να είχε σκοπό του τον έλεγχο της ακώλυτης προσέλευσης των προσκυνητών προς το ιερό των Δελφών από την θαλάσσια οδό. Ας μη ξεχνάμε ότι κύρια αφορμή των Ιερών πολέμων υπήρξε, εκτός από την καλλιέργεια Ιερών εδαφών από τους Φωκείς και η παρεμπόδιση των προσκυνητών να έχουν ελεύθερη πρόσβαση προς το ιερό των Δελφών. Ειδικότερα ο 4ος Ιερός πόλεμος (339-8), που τελείωσε με την μάχη της Χαιρωνείας, είχε ως αφορμή την τείχιση και τον συνοικισμό του λιμανιού της Κίρρας, στα Ανατολικά της Ιτέας δηλαδή του λιμανιού που οδηγούσε στους Δελφούς.
Στο νησάκι Άγιο Κωνσταντίνο, βρίσκεται το ομώνυμο εκκλησάκι, δρομικής κατασκευής και με μικρό καμπαναριό, δίπλα στο οποίο σύμφωνα με το «Χρονικό του Γαλαξειδίου», υπήρχε κρυφό νοσοκομείο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και με μαρτυρία ότι σε αυτό είχε καταφύγει ο κλεφταρματολός Γιάννης Βουνιχωριώτης πληγωμένος από μια συμπλοκή στα Κιούσκια Σαλώνων, όπου τελικά εξέπνευσε. Επίσης αναφέρεται και σαν καταφύγιο το 1827 της φρεγάτας «Καρτερία». Επίσης υπήρχε κρυφό σχολειό. Σήμερα ψαροκάικα μεταφέρουν τους προσκυνητές στο νησί.Ας σημειωθεί πως τα νησάκια Άγιος Κωνσταντίνος και Άγιος Αθανάσιος ενώνονταν με πέτρινη γέφυρα. Η γέφυρα αυτή είναι σήμερα καταποντισμένη. Ο Άγιος Ιωάννης Θεολόγος είναι μικρή παλαιοβασιλική με εξαιρετικής τεχνοτροπίας αγιογραφίες, η οποία χρονολογείται από την μετά-τουρκοκρατίας περίοδο και βρίσκεται στην ανατολική είσοδο της Ιτέας. Κάθε Τρίτη του Πάσχα διοργανώνεται πανήγυρη. Τέλος, στην Ιτέα υπάρχουν παραλίες όπως το Τροκαντερό, τα Βραχάκια ή τα Αναγνέικα.
Ιαματικές Πηγές
Λίγο πιο πάνω από τον νερόμυλο βρίσκεται θειομαγνησιούχος πηγή, το «Αγιόνερο» τα νερά της οποίας έχουν ελαφρά καθαρτική ενέργεια. Ο λαός τη θεωρούσε ανέκαθεν ιαματική και έχει αναγνωρισθεί επίσημα και καταγραφεί ως ιαματική πηγή τουριστικής σημασίας από τον ΕΟΤ. Ήδη συντάσσεται μελέτη για την εκποίηση και εκμετάλλευση των πηγών.
Πολιτισμός
Υποδομή
Η Ιτέα διαθέτει καλό επιβατικό - εμπορικό λιμάνι και υπερσύγχρονη μαρίνα με δυνατότητα ελλιμενισμού 250 σκαφών. Επίσης, η Ιτέα φημίζεται για το άρτιο ρυμοτομικό της σχέδιο, ενώ φιλοξενεί πολιτιστικές και αθλητικές διοργανώσεις, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Διαθέτει επίσης πολλές παραλίες για τους λουόμενους. Οι παραλίες «ΜΑΙΑΜΙ» και «ΤΡΟΚΑΝΤΕΡΟ», από το 2014, διαθέτουν Γαλάζιες Σημαίες. Κατά τη διάρκεια των Απόκρεω διοργανώνονται πολλές εκδηλώσεις από Συλλόγους (Μικρασιατικό Σύλλογο, «Χοροστάσι» κ.λπ.). Το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς, από το 2011 και μετά, η Δημοτική Κοινότητα Ιτέας διοργανώνει τη Γιορτή της «Νεράτζ Ιτιάς», προσφέροντας σε επισκέπτες και ντόπιους γλυκό κουταλιού νεράτζι και χαλβά της κόλας που παρασκευάζεται εκείνη την ώρα. Η πόλη διαθέτει πολλά ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών, εστιατόρια, ταβέρνες και μπαράκια.
Ήθη και έθιμα
Η επέτειος της ναυμαχίας της Αγκάλης, όπου πρόκειται για τον ετήσιο εορτασμό της ιστορικής επετείου της ναυμαχίας του όρμου της Ιτέας. Από τις 4 Απριλίου 1990 με προεδρικό διάταγμα, καθιερώθηκε η τελευταία Κυριακή του Σεπτεμβρίου κάθε έτους ως Ημέρα Δημόσιας Εορτής. Οι εκδηλώσεις ξεκινούν τις προηγούμενες ημέρες με εντυπωσιακές παραστάσεις, υπαίθριες εκδηλώσεις, μουσικοχορευτικά δρώμενα και άλλες εκδηλώσεις, ενώ την ημέρα της εορτής γίνεται τιμητικός εορτασμός με τέλεση επιμνημόσυνης δέησης, κατάθεσης στεφάνων, ομιλίες, χορευτικά, αναπαράσταση, εκθέσεις φωτογραφίας και άλλα. Ο εορτασμός των Φώτων, σε ειδική εξέδρα που στήνεται στην προβλήτα του λιμανιού όπου γίνεται η τελετή του αγιασμού από τον μητροπολίτη Φωκίδας, παρουσία χιλιάδων επισκεπτών που συρρέουν από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Νεαροί κολυμβητές βουτούν στα παγωμένα νερά, αμιλλώμενοι για τον Τίμιο Σταυρό, τον οποίο περιφέρουν στην συνέχεια σε όλη την πόλη για ευλογία. Οι ιερείς ελευθερώνουν λευκά περιστέρια, ενώ η φιλαρμονική, η ψαλμωδία και οι καμπάνες ακούγονται μεγαλοπρεπώς σε όλο το λιμάνι. Στην συνέχεια ο Δήμος Ιτέας δεξιώνεται τους επισήμους που είναι πολλοί και σημαντικοί αυτή την ημέρα. Ο εορτασμός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, που είναι η γιορτή της πόλης της Ιτέας. Κατά την παραμονή, χιλιάδες κόσμου κατακλύζουν την παραλία της Ιτέας, συνοδεύοντας την λιτάνευση της Ιεράς Εικόνας, που με τιμητική πομπή και εξαιρετική μεγαλοπρέπεια, διασχίζει την πόλη. Φιλαρμονικές και μπάντες, όλο το ιερατείο χοροστατούντος του Μητροπολίτου Φωκίδας, σύσσωμη η πολιτική, πολιτειακή και αστυνομική ηγεσία του Νομού Φωκίδας και υψηλοί προσκεκλημένοι παρευρίσκονται κάθε χρόνο στον εορτασμό. Ακολουθούν χοροεσπερίδες στο λιμάνι της πόλης, συνήθως από τον αθλητικό σύλλογο «Αστέρα», ο οποίος πραγματοποιεί τον ετήσιο χορό του παραμονή του Σωτήρος. Επίσης πραγματοποιούνται συνοδευτικές εκδηλώσεις από τον Δήμο Ιτέας, τόσο κατά την παραμονή όσο και την ημέρα της εορτής. Η έκθεση «Φωκίδα» του επιμελητηρίου Φωκίδας, που αποτελεί το μεγαλύτερο εμπορικό γεγονός της περιοχής. Αφορά στον θεσμό του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Φωκίδας που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Ιτέα. Αρχικά πραγματοποιήθηκε στον χώρο του λιμανιού, τα τελευταία χρόνια όμως καθιερώθηκε η διεξαγωγή της στον χώρο της Μαρίνας Ιτέας. Πρόκειται για εκθεσιακή διάθεση προϊόντων κάθε είδους, στην οποία συμμετέχουν αντιπροσωπείες αυτοκινήτων, εταιρειών, αντιπροσωπειών, επιπλαγορές, επιμελητήρια, πρεσβείες, φορείς και άλλοι παράγοντες. Η διάρκειά της είναι πενθήμερη και την επισκέπτονται χιλιάδες καταναλωτές. Παρόλα αυτά η έκθεση έχει σταματήσει να πραγματοποιείται λόγο της οικονομικής κρίσης.
Αθλητισμός
Στην Ιτέα δραστηριοποιείται ο Ναυτικός Όμιλος Ιτέας, με πολλές διακρίσεις στα πρωταθλήματα ανοιχτής θάλασσας και με ανδρική και γυναικεία ομάδα υδατοσφαίρισης που αγωνίζονται στις εθνικές κατηγορίες. Ο Α.Σ. Αστέρας Ιτέας είναι η γνωστότερη ομάδα ποδοσφαίρου της πόλης, με συμμετοχές ως και την Γ' Εθνική Κατηγορία. Επίσης τη δεκαετία του 1980, ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος Ιτέας, με τμήματα καλαθοσφαίρισης, πετοσφαίρισης, ποδηλασίας και άλλα, με πολλές διακρίσεις σε τοπικό και πανελλαδικό επίπεδο. Ακόμη στην Ιτέα δραστηριοποιείται και ο Αθλητικός Σύλλογος Ιτέας (από το 2014) και έχει τμήματα volley και στις γειτονικές πόλεις, Γαλαξίδι και Άμφισσα, με πολλές διακρίσεις μέσα στην πρώτη χρονιά λειτουργίας του.
Τοπικός Τύπος και ΜΜΕ
Στην πόλη κυκλοφορούν αρκετές τοπικές εφημερίδες, με αρχαιότερη τον «Αγώνα της Ιτέας». Στην Ιτέα λειτουργούν δύο διαδικτυακοί ραδιοφωνικοί σταθμοί. 1) Ο Fun Radio (από το 2012) ακολουθεί το διεθνές CHR format TOP40 ραδιοφώνου και έχει αναγνωριστεί σε πολλά μέρη τις Ελλάδας και παραμένει με υψηλή ακροαματικότητα από τα μέσα του 2014. Στοχεύει στην αγορά των ηλικιών 15 έως 45 και το 59% των ακροατών είναι το γυναικείο φύλο. 2) Ο Fun Xtra (από το 2016) ιδιοκτησία του Fun Radio δίνει έμφαση στην Electronic Dance μουσική. Μεταδίδει dj sets των δημοφιλέστερων djs στον κόσμο και συνδέεται με φεστιβάλ και διοργανώσεις παγκοσμίως. Στοχεύει στην αγορά των ηλικιών 13 έως 30.
