Το Ευπάλιο είναι χωριό και παλαιό κεφαλοχώρι της Δωρίδας στην Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας σε υψόμετρο 100 μέτρα.

Γεωγραφία

Το Ευπάλιο βρίσκεται στα νοτιοδυτικά όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Αιτωλοακαρνανίας, στο δρόμο που οδηγεί από τη Ναύπακτο στην ορεινή Δωρίδα και Ναυπακτία. Απέχει περίπου 10 χλμ. Α.-ΒΑ. από τη Ναύπακτο και 66 χλμ. ΝΔ. από το Λιδωρίκι (μέσω Ερατεινής) την έδρα του δήμου Δωρίδας. Σε απόσταση 3,5 χλμ. ΝΑ. βρίσκεται το Μοναστηράκι, 8 χλμ. ΝΔ. η Χιλιαδού και τα βόρεια παράλια του Κορινθιακού κόλπου. Το χωριό είναι κτισμένο σε κατάφυτη περιοχή και μέσα από αυτό περνάει ο χείμαρρος Μαντήλω που καταλήγει δυτικότερα στον ποταμό Μόρνο και οι όχθες του είναι γεμάτες από πανύψηλα πλατάνια. Έχει πολλές πηγές και άφθονα υπόγεια νερά. Αυτός ήταν και ένας από τους βασικότερους λόγους που προτίμησαν οι κάτοικοί του οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η παλιά του ονομασία, από την τουρκοκρατία και μέχρι το 1907, ήταν Σουλές ή Σ' λές για τους ντόπιους και έχει ρυμοτομικό σχέδιο από το 1910.

Αξιοθέατα

Στην είσοδο του χωριού υπάρχει το Λαογραφικό Μουσείο Ευπαλίου, δωρεά του καθηγητή ιατρικής Χαράλαμπου Σμπαρούνη και της συζύγου του Αντιγόνης. Λειτουργεί από το 1996 που ιδρύθηκε και στις αίθουσές του φυλάσσονται αξιόλογα παραδοσιακά αντικείμενα. Το Ευπάλιο έχει τρεις πλατείες, την πλατεία Καρυάς (κεντρική), την πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου και την πλατεία Αθανασίου Διάκου. Στο κέντρο του χωριού από το 1912 υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, κέντρο κοινωνικής, θρησκευτικής και εθνικής ζωής των κατοίκων του Ευπαλίου. Υπάρχουν αρκετά εξωκλήσια στην περιοχή, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν το εκκλησάκι του Αγίου Σπυρίδωνα στην Καρυά και το βυζαντινό εκκλησάκι του Αϊ Γιάννη (Ι. Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου) που από το 1995 έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Αποτελούσε το καθολικό παλιάς μονής (Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου) και «έχει το σχήμα ελεύθερου σταυρού, με νάρθηκα και στεγάζεται με τρουλοκαμάρα. Διατηρεί σημαντικό τοιχογραφικό διάκοσμο».

Ιστορία

Το Ευπάλιο στην αρχαιότητα αποτελούσε πόλη των Οζολών Λοκρών και αναφέρεται πρώτη φορά από τον Θουκυδίδη κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Για την προέλευση του ονόματος υπάρχουν δύο εκδοχές: η πρώτη αναφέρει ότι προέρχεται από το Ευ (καλός) + πάλη, δηλαδή ότι το Ευπάλιο έβγαζε καλούς παλαιστές, ενώ η δεύτερη από το Ευ (καλός) + πόλιον (μικρή πόλη), γιατί στην αρχαία ιστορία αναφέρεται ως Ευπόλιον. Στη νότια άκρη του χωριού και στην ανατολική πλευρά του λόφου «Γύρος» ή «Παλαιόκαστρο» έχουν βρεθεί ερείπια οικισμού, ενώ στην νότια πλαγιά του ερείπια αρχαίου νεκροταφείου γι' αυτό και η περιοχή από το 2001 έχει ανακηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος. Ο σημερινός οικισμός του Ευπαλίου, κτίσθηκε από τους κατοίκους της Άνω και Κάτω Καρυάς και το αρχικό του όνομα, ήταν Σουλές. Λίγα χρόνια πριν από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο Γάλλος πρόξενος Ιωαννίνων Πουκεβίλ, επισκέφθηκε την περιοχή και αναφέρει στο βιβλίο του Ταξίδιον εις Ελλάδα ότι στον Σουλέ ζούσαν 15 οικογένειες. Η απελευθέρωση της περιοχής από τους Τούρκους ολοκληρώθηκε στις 2 Μαΐου 1829 με την απελευθέρωση της Ναυπάκτου. Το 1846 και το 1865 στην κοιλάδα του Σουλέ, δόθηκαν στους Αγωνιστές της Επανάστασης ως αποκατάσταση («Εθνικαί γαίαι») στην σημερινή περιοχή Απάνω Κάμπος που μετεγκαταστάθηκαν από την Άνω και Κάτω Καρυά, το Άνω Παλιοξάρι (Ποτιδάνεια) και άλλες κοντινές περιοχές. Έτσι αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν και να χτίσουν τον οικισμό που υπάρχει μέχρι σήμερα, επεκτείνοντας τον αρχικό οικισμό του Σουλέ και δίνοντάς του το αρχαίο όνομα, Ευπάλιο.

Διοικητικά

Αναφέρεται επίσημα ως Σουλέ το 1879 στο ΦΕΚ 50Α - 25/07/1879 να προσαρτάται στον τότε δήμο Οινεώνος. Το 1890 με το ΦΕΚ 46Α - 20/02/1890 ορίστηκε και μέχρι το έδρα του ομώνυμου δήμου Ευπαλίου της επαρχίας Δωρίδας. Από το 2010 και σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, μαζί με τα Γρηγορίτικα αποτελούν την τοπική κοινότητα Ευπαλίου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Ευπαλίου του Δήμου Δωρίδας και σύμφωνα με την Απογραφή του 2011 ως δημοτική ενότητα έχει πληθυσμό 6.086 κατοίκους, ως τοπική κοινότητα 773 ενώ ως οικισμός 707.

Απογραφές πληθυσμού

Πηγές

Ένωση Ρουμελιωτών Βορείου Ελλάδος, Ημερολόγιο 1996 Ευπάλιο - Οι ρίζες και η πορεία του στο χρόνο, Ένωση Ευπαλιωτών Δωρίδας, Αθήνα 1998

Παραπομπές