Πληροφορίες
Το Ζέλι (επίσης και Ζέλιον, Ζέλιο, Ζέλι Λοκρίδας και Ζέλι Φθιώτιδας) είναι ορεινό χωριό του νομού Φθιώτιδος, το οποίο ανήκει διοικητικά στον Δήμο Αμφίκλειας-Ελάτειας. Έχει πληθυσμό 673 μόνιμων κατοίκων, ενώ το υψόμετρό του είναι 450 με 550 μέτρα. Σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων, βρίσκεται το χωριό Καλαπόδι. Το Ζέλι, μέχρι το 1912, ανήκε διοικητικά στο Δήμο Ταλαντίου (Αταλάντης). Μετά το 1912, έγινε κοινότητα, μέχρι που ο νόμος Καποδίστρια το τοποθέτησε στο Δήμο Ελάτειας. Με τον Νόμο «Καλλικράτης», που θεσπίστηκε με το πέρας των δημοτικών εκλογών του 2010, το Ζέλι τοποθετήθηκε στο διευρυμένο πλέον Δήμο Αμφίκλειας-Ελάτειας με έδρα την Κάτω Τιθορέα.
Τοποθεσία και φύση
Το χωριό απλώνεται στην ανατολική πλαγιά του όρους Βαρβάς. Σύμφωνα με παλαιότερη μέτρηση, το Ζέλι έχει έκταση 51.000 στρέμματα, από τα οποία τα 24.000 είναι καλλιεργήσιμα και τα υπόλοιπα δασική έκταση. Στην ορεινή χλωρίδα περιλαμβάνονται πουρνάρια, λεβάντα, χαμομήλι, αγριοσίταρο κ.ά.
Οικονομία
Το χωριό έχει πλούσια παραγωγή σε καπνό, σιτάρι και σύκα. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την εκτροφή ζώων, κυρίως αιγοπροβάτων, χοίρων και πουλερικών.
Ιστορικά στοιχεία
Ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί από τους πρώτους αρχαίους χρόνους. Ήταν γνωστή ως Οπουντία Λοκρίδα. Υπάρχουν δυο θεωρίες για το σημερινό όνομα. Σύμφωνα με την μια προέρχεται από την σλάβικη λέξη "Ζελιινάακοβ" που υποτίθεται ότι σημαίνει πράσινη κοιλάδα. Στην πραγματικότητα στα σερβικά και στα νότια σλαβικά η λέξη πράσινη είναι "ζέλενα" και όχι "ζέλιινα" και η λέξη για την κοιλάδα είναι "ντόλινα" και όχι "άκοβ" που είναι τυπική κατάληξη με την οποία οι νότιοι σλάβοι αναφέρονταν σε οικισμούς, συχνά εκσλαβίζοντάς τους ονοματολογικά αν και επιφανειακά. Πάντως στην διάρκεια της αποσύνθεσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της βραχύβιας "Αυτοκρατορίας Σέρβων και Ελλήνων" υπό τον Στέφαν Ντούσαν, τον 14ο αιώνα, η περιοχή αποτελούσε το νότιο όριο της αυτοκρατορίας του, σε επαφή με το Λατινικό Δουκάτο των Αθηνών και σαν τέτοια ενδεχομένως να διατηρούσε στην περιοχή τοπική φρουρά. Σύμφωνα με άλλες πηγές, η ονομασία του προέρχεται από τους αρχαίους Οζόλες Λοκρούς. Η περιοχή ονομαζόταν στην αρχαιότητα Οζέλαι. Οι Οζόλες κατοίκησαν για ένα διάστημα στην περιοχή πριν μετακινηθούν δυτικότερα. Η περιοχή, που είναι ορεινή, διατηρεί μέχρι τις μέρες μας περιορισμένη βλάστηση κυρίως από πουρνάρια και άλλους θάμνους. Η ζωή ήταν δύσκολη και οι κάτοικοι αποτελούμενοι κυρίως από κτηνοτρόφους υπέφεραν, Τελικά όπως είναι γνωστό μετακινήθηκαν με τα ποίμνιά τους στην σημερινή Αιτωλοακαρνανία και Φωκίδα. Μετά την αποχώρηση των Οζόλων στην περιοχή επεκτάθηκαν οι Οπούντιοι Λοκροί οι οποίοι επί το πλείστον χρησιμοποίησαν τους υπάρχοντες οικισμούς που είχαν εγκαταλείψει οι Οζόλες στην περιοχή όπως ο συγκεκριμένος, διατηρηρουμένης της ονομασίας με την οποία ήταν τότε γνωστός μέχρι και τις μέρες μας Οζέλαι=Οζέλι=Ζέλι.
Κοινότητα Ζελίου
Με την απόσπαση του οικισμού Ζέλιον από το δήμο Αταλάντης, ιδρύθηκε η Κοινότητα Ζελίου στις 31 Αυγούστου 1912. Η κοινότητα λειτούργησε ως την κατάργησή της, το 1997.Διατελέσαντες πρόεδροι της Κοινότητας Ζελίου ...
1983-1986 Σεραφείμ Μαρτίνος 1987-1990 Αθανάσιος Μαρτίνος 1991-1994 Μιχαήλ Νικόλαος 1995-1998 Κωνσταντίνος Αγγελής (εξελέγη το 1994 ως ο μοναδικός υποψήφιος με ποσοστό 100% λαμβάνοντας 896 ψήφους).
Όσιος Σεραφείμ
Πολιούχος του Ζελίου είναι ο Όσιος Σεραφείμ. Ένα παλιό βιβλίο αναφέρει «[…] ο του Θεού άνθρωπος και πατήρ ημών Σεραφείμ, εγεννήθη εις μίαν χώραν όπου ευρίσκεται εις την επαρχίαν της Βοιωτίας, όπου είναι εις τα μέρη της Ελλάδος και ονομάζεται την σήμερον Ζέλιον». Ο μελετητής Κώστας Καραστάθης υποστηρίζει ότι γεννήθηκε το 1527. Από μικρός, είχε μια κλίση στη μελέτη των Γραφών και την ασκητική ζωή. Σε νεαρή ηλικία και παρά την πρόσκαιρη άρνηση των γονέων του, μετέβη στο Μονύδριο του Προφήτη Ηλία, στο όρος Κάρκαρα, όπου έκτισε ναό στο όνομα του Σωτήρος Χριστού και ασκήτευε εκεί. Γρήγορα η φήμη του έγινε γνωστή και άρχισε να έχει συχνές επισκέψεις από πιστούς, οι οποίοι κατέφευγαν στον Όσιο για να τους συμβουλεύσει και να τους βοηθήσει. Στη συνέχεια, πήγε στο Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, στο Σαγμάτιο όρος, μεταξύ Βοιωτίας και Εύβοιας. Εκεί, γρήγορα έλαμψε ως πνευματικός αστέρας πρώτου μεγέθους και ο ηγούμενος τον έκανε μοναχό, δίδοντάς του το όνομα Σεραφείμ. Το βαπτιστικό του όνομα ήταν "Σωτήριος". Αργότερα, αφού χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος έφτασε στα δυτικά του Ελικώνα, στην τοποθεσία Δομπού, και σε ηλικία 69 ετών έκτισε ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, μερικά κελιά και κάλεσε κοντά του μερικούς μοναχούς. Η μονή ολοκληρώθηκε το 1599 . Εκεί, ασκήτευσε επί δέκα έτη, διδάσκοντας τους άλλους μοναχούς τα διδάγματα της μοναχικής ζωής. Απεβίωσε στις 6 Μαΐου του 1602, αφού προείδε τον θάνατό του και κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων. Η μνήμη του γιορτάζεται στις 6 Μαΐου. Την ίδια ημέρα διοργανώνεται το πανηγύρι του χωριού.
Αξιοθέατα
Εκκλησάκι Της Παναγίας/Ασκητήριο Οσίου Σεραφείμ
Αξιοθέατα του χωριού είναι το εκκλησάκι της Παναγίας λίγα χιλιόμετρα έξω από το χωριό, όπου βρίσκεται και το ασκητήριο του Οσίου Σεραφείμ.
Μονή Προφήτη Ηλία
Άλλο ένα αξιοθέατο του χωριού είναι το μοναστήρι του Προφήτου Ηλία στη θέση Κάκαρος, το οποίο έχει αναστηλωθεί (υπό τις ενέργειες του διατελέσαντος δημάρχου Ελάτειας Γεώργιου Γώγου) και είναι έτοιμο προς επίσκεψη από κάθε ενδιαφερόμενο. Η ακριβής χρονολογία ανέγερσης της μονής είναι άγνωστη. Πιθανολογείται, όμως, ότι ανεγέρθηκε στην περίοδο της Φραγκοκρατίας. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπέστη εκτεταμένες επεμβάσεις και αναδιαρρυθμίσεις. Η μονή διαθέτει έναν επιβλητικό οχυρωματικό περίβολο, που διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση. Το καθολικό στη σημερινή του μορφή είναι μονόχωρο, καμαροσκεπές, με τρεις μεγάλες αντηρίδες στη νότια πλευρά του και με τοιχογραφικό διάκοσμο του τέλους του 18ου αι. Ωστόσο, τα κλεισμένα οξυκόρυφα τοξωτά ανοίγματα στους πλάγιους τοίχους μαρτυρούν ότι στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτη βασιλική, που πιθανότατα ανεγέρθηκε με την επίδραση δυτικών προτύπων. Ανάλογα στοιχεία εμφραγμένων οξυκόρυφων τόξων απαντούν και στα υπόλοιπα κτίσματα της μονής. Τα κελιά είναι διώροφα και καταλαμβάνουν τις τέσσερις πλευρές του περιβόλου.
Πολιτισμός και αθλητισμός
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ζελίου με την ονομασία "Όσιος Σεραφείμ" δραστηριοποιείται σε διάφορα πολιτιστικά δρώμενα στην περιοχή, όπως τη διεξαγωγή τοπικών χορών στην πλατεία του χωριού και τη διοργάνωση του καρναβαλιού κάθε Καθαρά Δευτέρα. Διαθέτει χορευτικό τμήμα με γυναίκες και νέους του χωριού, το οποίο έχει πραγματοποιήσει εμφανίσεις στην Κωνσταντινούπολη και στην Ιταλία. Το χωριό διαθέτει και τοπική ομάδα ποδοσφαίρου, τον Πανζελιακό, ο οποίος αγωνίζεται σε ερασιτεχνικές τοπικές κατηγορίες.
Πρόσωπα
Από το Ζέλι κατάγεται η Βίκυ Σταμάτη, σύζυγος του πρώην υπουργού Άκη Τσοχατζόπουλου.
