Η Υπάτη είναι οικισμός της Στερεάς Ελλάδας στην Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας.

Γενικά στοιχεία

Η Υπάτη βρίσκεται στις βόρειες πλαγιές της Οίτης σε υψόμετρο 400 μέτρα και απέχει 22 χιλιόμετρα δυτικά της Λαμίας. Υπήρξε έδρα του πρώην ομώνυμου δήμου από το 1999 έως τα τέλη του 2010. Κατά την απογραφή του 2011 είχε πληθυσμό 496 κατοίκους. Στον Μεσαίωνα αναφερόταν ως Νέαι Πάτραι. Από το 1268 ήταν πρωτεύουσα της αυτόνομης ηγεμονίας της Θεσσαλίας και, μεταξύ των ετών 1318 και 1390, ήταν έδρα του σταυροφορικού Δουκάτου Νέων Πατρών. Αργότερα αναφερόταν ως Πατρατζίκι (Μικρή Πάτρα), όνομα που καταγράφεται και σε πρακτικά των ετών της Επανάστασης του 1821, όπως για παράδειγμα στα Πρακτικά της Συνέλευσης των Σαλώνων, ως τόπος προέλευσης του Γεωργίου Αινιάν.

Αξιοθέατα

Η Υπάτη φιλοξενεί το Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας και το Κακογιάννειο Αστεροσχολείο. Θρησκευτικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ναός της Αγίας Σοφίας, ο οποίος έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερου ναού αναγόμενου στην παλαιοχριστιανική περίοδο. Στο σημερινό ναό, ο οποίος γειτνίαζε με Βαπτιστήριο του 5ου αιώνα στη νότια πλευρά του, διακρίνονται σπαράγματα του πρώτου συγκροτήματος. Επίσης είναι και ο ναός του Αγίου Νικολάου, κτισμένος στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 4ου έως 6ου αιώνα. Σημαντικό είναι το Κάστρο της Υπάτης,το οποίο είναι κτισμένο σε λόφο, επάνω και νότια από τον σημερινό οικισμό και στο οποίο πραγματοποιούνται εργασίες αναστήλωσης και στερέωσης. Το Κάστρο ανοικοδομήθηκε ή ενισχύθηκε σε διάφορες φάσεις από Έλληνες, καθώς και Φράγκους και Καταλανούς κατακτητές.

Ιστορικά στοιχεία

Η αρχαία Υπάτη ή Ύπατα ή Υπάτα υπήρξε η κυριότερη πόλη των Αινιάνων και έδρα του κοινού τους. Ιδρύθηκε μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο (400 - 444 π.Χ.), έκοψε δικό της νόμισμα ενώ από το 302 μετείχε στην Αιτωλική Συμπολιτεία ενώ μετά το 27 στο κοινό των Θεσσαλών. Τον Μάιο του 1821, οι οπλαρχηγοί Δήμος Σκαλτσάς (ή Σκαλτσοδήμος), Γιάννης Γκούρας και Αντρίτσος Σαφάκας κατέλαβαν τη θέση Αετός με σκοπό χτυπήσουν τους Τούρκους στην Υπάτη, κυκλώθηκαν όμως με τους άντρες τους από 1500 Τουρκαλβανούς και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Στις 2 Απριλίου του 1822, ο Σκαλτσοδήμος μαζί με τους Σαφάκα, Δυοβουνιώτη και Μήτσο Κοντογιάννη νίκησε τον Δράμαλη σε μάχη που έγινε στην ευρύτερη περιοχή της Υπάτης. Η πόλη υπέστη δεινά κατά τη διάρκεια της κατοχής του Άξονα: 16 κάτοικοί της δολοφονήθηκαν ως αντίποινα για το σαμποτάζ του Γοργοποτάμου το 1942. Στις 17 Ιουνίου 1944, οι Γερμανοί την περικύκλωσαν και στη συνέχεια εκτέλεσαν 28 ανθρώπους και έκαψαν τα 375 από τα περίπου 400 κτίρια του οικισμού. Στην είσοδο του χωριού από την πλευρά της Λαμίας έχει ανεγερθεί σχετικό μνημείο, ενώ έχει ανακηρυχθεί Μαρτυρική Πόλη.

Πληθυσμιακά στοιχεία

Οι απογραφές πληθυσμού μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο είναι:

Προσωπικότητες

Όσιος Αθανασίος ο Μετεωρίτης (1302-1380), ο ιδρυτής των Μετεώρων Αλέξανδρος Αινιάν (1908-1983), διακεκριμένος μουσικός. Ζαχαρίας Αινιάν (1750-1835), ιερέας και διδάσκαλος, μέλος της Φιλικής Εταιρείας Δημήτριος Γράψας (1948), στρατιωτικός (επίτιμος αρχηγός ΓΕΕΘΑ) Δημήτριος Κωστής (1910 - 1969), αρχιτέκτονας και πολιτικός Σπύρος Ματσούκας (1873-1928), ποιητής και ευεργέτης Ηλίας Μπομπορίδης (1894 - 1979), στρατιωτικός (υποστράτηγος ε.α.)

Πηγές

Δήμος Λαμιέων, Παλαιό Κάστρο και Βυζαντινός Ναός Αγίας Σοφίας Υπάτης Δήμος Λαμιέων, Ναός Αγίου Νικολάου Υπάτης

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ιστορικά στοιχεία της Υπάτης Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας Αρχειοθετήθηκε 2015-12-22 στο Wayback Machine. Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας (Υπάτη) Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine. Κακογιάννειο Αστεροσχολείο Υπάτης