Ο Σταυρός είναι οικισμός στην Στερεά Ελλάδα και την Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας.

Γεωγραφία

Ο Σταυρός βρίσκεται δυτικά της Λαμίας σε απόσταση 7 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης. Είναι χτισμένος στις πλαγιές των λόφων Κουκουβάγιας και προπαντός του Κούκου, σε υψόμετρο 90 μέτρων. Αποτελείται από τρεις οικισμούς: τον οικισμό του Σταυρού, της Νέας Βράχας και του Σιδηροδρομικού Σταθμού Λειανοκλαδίου. Το ρυμοτομικό σχέδιο του Σ.Σ. Λειανοκλαδίου εκτείνεται σε 540 στρέμματα, της Νέας Βράχας σε 320 στρέμματα και του Σταυρού σε 950 στρέμματα περίπου. Αυτό σημαίνει ότι στην κοινότητα Σταυρού υπάρχουν πάνω από 2.000 στρέμματα ρυμοτομημένης έκτασης. Η κοινότητα Σταυρού έχει κτηματική περιοχή περιοχή 12.500 στρεμμάτων. Συνορεύει βόρεια με την κτηματική περιοχή της Λυγαριάς και της Αγριελιάς, νότια με την περιοχή Κωσταλεξίου, Κομποτάδων και το Σπερχειό ποταμό, ανατολικά με την περιοχή Καλυβίων της πόλης της Λαμίας και δυτικά με την κτηματική περιοχή Αμουρίου. Τα όρια της κτηματικής περιοχής της κοινότητας Σταυρού είναι τα ίδια με τα όρια του κτήματος της Μπεκής (τσιφλικιού), που περιγράφονται λεπτομερώς σε πολλά συμβόλαια συμβολαιογράφων της Λαμίας του 19ου αιώνα, που βρίσκονται στο ιστορικό αρχείο της Φθιώτιδας.

Ετυμολογία

Ο οικισμός ονομαζόταν μέχρι το 1927 Μπεκή ή Μπεκί. Το όνομα του χωριού αναφέρεται από το Γάλλο περιηγητή Φρανσουά Πουκεβίλ, ο οποίος γράφει Beki και από τον επίσης Γάλλο αρχαιολόγο Μπεγκινιόν, ο οποίος γράφει Beki αλλά και με ελληνικούς χαρακτήρες Μπεκή. Στον «Χάρτη του Βασιλείου της Ελλάδας» που βρίσκεται στη Βουλή των Ελλήνων αναφέρεται Μπεκί και Beki. Σύμφωνα με την παράδοση, πήρε το όνομά του από τον Μπεκίρ αγά, ο οποίος ήταν ίσως ο πρώτος Τούρκος ιδιοκτήτης της περιοχής (τελευταίος ήταν ο Ιζέτ μπέης). Στη μνήμη των γεροντότερων είχε μείνει ως ένας πολύ σκληρός αφέντης. Το 1927 πήρε το όνομα Σταυρός. Η πρόταση της μετονομασίας της Μπεκής σε Σταυρό έγινε από τον τότε πρόεδρο της κοινότητας Ηλία Μητράκο, ύστερα από σχετική εντολή της κυβέρνησης να αντικατασταθούν τα τουρκικά ονόματα χωριών με ελληνικά. Άλλωστε, Σταυρός ήταν η ονομασία μιας τοποθεσίας του χωριού με ιστορική προέλευση. Συγκεκριμένα, έτσι ονομαζόταν ένα υψωματάκι μεταξύ Καστριού και Κουκουβάγιας, όπου σύμφωνα με την παράδοση ο κλεφτοκαπετάνιος Αμπελογιάννης ή Ανεμογιάννης «σταύρωσε» επί Τουρκοκρατίας τον υπασπιστή του, επειδή αυτός τον είχε προδώσει στους Τούρκους.

Ιστορία

Η επανάσταση του 1821

= Πολιορκία του Μπεκίου

= Η Πολιορκία του Μπεκίου ήταν πολεμική εμπλοκή της Επανάστασης του 1821. Μετά την πτώση του φρουρίου της Άμφισσας ο μεν Γκούρας έμεινε εκεί, ο δε Κομνάς Τράκας πήρε 200 άνδρες και πήγε στην πολιορκία της Μενδενίτσας ή Βοδωνίτσας για να βοηθήσει τις δυνάμεις των πολιορκητών με αρχηγούς τους Δυοβουνιώτη και Αθανάσιο Διάκο. Οι τρεις οπλαρχηγοί, αφού άφησαν ένα σώμα να συνεχίζει την πολιορκία, ξεκίνησαν με κατεύθυνση τη Λαμία και έφτασαν στη γέφυρα της Αλαμάνας στον Σπερχειό. Εκεί στρατοπέδευσαν στους Κομποτάδες και έστειλαν τον Τράκα να πάει στη Λαμία για να βολιδοσκοπήσει τις εκεί δυνάμεις. Στις 14 Απριλίου ο Τράκας έφτασε κοντά στο τούρκικο χωριό «Καλύβια Κόγκα» και επειδή προσβλήθηκε από πολύ ιππικό και πεζούς, υποχώρησε προς δυσμάς και κατέλαβε την εκκλησία του χωριού Μπεκί. Οι Τούρκοι τον πολιόρκησαν και γίνονταν γενναία μάχη. Οι Κομποτάδες για να βοηθήσουν τους πολιορκημένους μηχανεύτηκαν τον εξής αντιπερισπασμό: μάζεψαν άλογα, γαϊδουράκια και μουλάρια από τους χωρικούς και διέταξαν στρατιώτες πεζούς να ιππεύσουν προς τον Σπερχειό και από εκεί προς τη Λαμία. Το τέχνασμα είχε επιτυχία, διότι οι Τούρκοι μόλις είδαν την πομπή φοβήθηκαν ότι οι Έλληνες θα είχαν σκοπό να επιτεθούν στη Λαμία που ήταν αφρούρητη. Έλυσαν την πολιορκία και ο Τράκας με τους άνδρες του βγήκαν αβλαβείς φονεύοντας λίγους Τούρκους.

Δημογραφία

Η Δημοτική Κοινότητα Σταυρού έχει επίσημα πληθυσμό 2.489 κατοίκους (απογραφή 2011). Αμέσως μετά την απελευθέρωση της περιοχής από τους Τούρκους, ιδρύθηκε ο Δήμος Λαμιέων με το Β.Δ. της 8ης (20ής) Απριλίου 1835 ως δήμος Γ' τάξης με πληθυσμό 2.792 κατοίκους και έδρα τη Λαμία. Στον Δήμο αυτό υπήχθη και η Μπεκή μαζί με άλλα 16 χωριά. Ο δημότες ονομάστηκαν Λαμιείς. Η Μπεκή υπαγόταν στο Δήμο Λαμιέων μέχρι το 1912. Τότε εγκαταλείφθηκε το δημοτικό σύστημα διοίκησης και εφαρμόστηκε το κοινοτικό. Διασπάστηκαν οι δήμοι και ιδρύθηκαν πολλές κοινότητες. Στον Νομό Φθιώτιδας ιδρύθηκαν 123 κοινότητες, μεταξύ των οποίων και η «κοινότης Μπεκίου» με έδρα το Μπεκίον, με το Β.Δ. 29.9.1912, ΦΕΚ Α 261/1912. Το κοινοτικό σύστημα δεν εφαρμόστηκε αμέσως εξαιτίας των πολέμων του 1912-1913 και οι πρώτες εκλογές για ανάδειξη προέδρων κοινοτήτων στις νέες κοινότητες διεξήχθησαν το 1914. Το 1999 επανήλθε το δημοτικό σύστημα διοίκησης. Το 1927 ο συνοικισμός και η κοινότητα Μπεκής μετονομάστηκαν σε συνοικισμό και κοινότητα Σταυρού με το Διάταγμα 9.9.1927, ΦΕΚ Α 206/1927. Σήμερα, οι συνοικισμοί που αποτελούν την κοινότητα Σταυρού είναι ο Σταυρός, ο Σταθμός Λειανοκλαδίου και η Νέα Βράχα. Ο συνοικισμός του Σταθμού Λειανοκλαδίου άρχισε να δημιουργείται από τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν έγινε η σιδηροδρομική γραμμή και ο σταθμός. Για πρώτη φορά οι κάτοικοί του απογράφονται ξεχωριστά από το Σταυρό κατά την απογραφή του 1928, οπότε είχε 127 κατοίκους. Ο συνοικισμός της Νέας Βράχας δημιουργήθηκε το 1972, όπου αρχικά εγκαταστάθηκαν 150 οικογένειες. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει την ιστορία του πληθυσμού του Σταυρού τα νεότερα χρόνια.

Διοίκηση

Περίοδος 1833-1914

Την περίοδο που η Μπεκή ανήκε στο Δήμο Λαμιέων (1833-1914) τη διοίκηση ασκούσε κατ' αρχήν ο δημογέροντας του χωριού και μετά ο πάρεδρος. Από το 1833 μέχρι το 1835 υπήρχαν οι δημογέροντες, κατάλοιπα της Τουρκοκρατίας. Δυστυχώς δεν υπάρχει καμία ονομαστική αναφορά στους δημογέροντες της Μπεκής. Πρώτος πάρεδρος Μπεκής αναφέρεται ο Αθανάσιος Καραγάτσος το 1837. Άλλος πάρεδρος αναφέρεται το 1871 κάποιος Καραγεώργος (χωρίς όνομα), όμως δεν υπάρχει κάποια αναφορά σε κάποιο συμβόλαιο ή στον εκλογικό κατάλογο του 1879 ότι ήταν κάτοικος Μπεκής. Επίσης, υπάρχουν αναφορές και για τον πάρεδρο Σπύρο Πεπερόπουλο (σ.σ. Πέπερα).

Περίοδος 1914 μέχρι σήμερα

Το 1914 έγιναν οι πρώτες εκλογές για την ανάδειξη προέδρων κοινοτήτων και κοινοτικών συμβουλίων. Δυστυχώς το αρχείο της κοινότητας του Σταυρού σώζεται από το 1929 και μετά, και αυτό όχι πλήρες. Δεν υπάρχουν πρακτικά του κοινοτικού συμβουλίου για τις περιόδους 1914-1929 και 1931-1939.

Πολιτισμός και σύγχρονη ζωή

Ιστορικά μνημεία

= Πύργος και Πολυβολείο Σταυρού

= Το 1941, μόλις οι Γερμανοί κατέκτησαν την Ελλάδα, άρχισαν να κατασκευάζουν διάφορα οχυρωματικά έργα σε στρατηγικής σημασίας σημεία και κοντά σε εγκαταστάσεις, όπου θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχους σαμποτάζ ή επιθέσεων του εχθρού. Πολλά τέτοια έργα τους σώζονται από την εποχή αυτή. Στην κατηγορία αυτών των έργων ανήκει και ο Πύργος των Γερμανών στον Σταυρό, που σώζεται με σημαντικές φθορές μέχρι σήμερα. Εκεί στρατωνιζόταν γερμανική φρουρά για την ασφάλεια του σταθμού. Ήταν εξοπλισμένος και με ισχυρό πολυβόλο, το οποία σώζεται επίσης ημικατεστραμμένο σε απόσταση 50 περίπου μέτρων από τον Πύργο. Ο Πύργος με το Πολυβολείο επικοινωνούσαν με υπόγεια σήραγγα. Στο ύψος του Πύργου οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει συρματόπλεγμα και πύλη εισόδου προς το Σταυρό με μόνιμο φρουρό μέρα και νύχτα, όπου έλεγχαν τους διαβαίνοντες. Κοντά στον Πύργο είχαν κατασκευάσει και ναρκοπέδιο, όπου αρκετοί συμπατριώτες μας είχαν ακρωτηριαστεί, πατώντας κάποια νάρκη, μετά την αναχώρηση των Γερμανών. Παρόμοιο Πύργο είχαν κατασκευάσει και νοτίως του σταθμού, τον οποίον ανατίναξαν οι ίδιοι το 1944, όταν έφευγαν οριστικά από την Ελλάδα.

= Γλυπτό με τη μορφή χελιδονιού

= Τον Ιούλιο του 2014 τοποθετήθηκε στην κεντρική πλατεία Νέας Βράχας, συμβολικό γλυπτό με τη μορφή χελιδονιού από τον Εξωραϊστικό Σύλλογο Νέας Βράχας για τα 40 χρόνια από τη μετεγκατάσταση των Βραχινών στη Νέα Βράχα Λαμίας. Το χελιδόνι προμήνυμα της άνοιξης και της ελπίδας, σύμβολο της αποδημίας και της δυναμικής δημιουργίας στη νέα γη, αλλά και της επιστροφής για τη συνέχεια στη γενέτειρα. Το γλυπτό φιλοτέχνησε ο εικαστικός Μπάμπης Τσέλος.

= Μνημείο για τη Μάχη Αγίου Αθανασίου Μπεκής (1821)

= Στις 4 Αυγούστου 2019 πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου για τη Μάχη της Μπεκής που έγινε τις πρώτες ημέρες της Επανάστασης του 1821 στον Σταυρό Λαμίας (Βρύση Τσάλαινας). Το μνημείο φιλοτέχνησε αφιλοκερδώς ο εικαστικός Μπάμπης Τσέλος και πλέον στέκεται στη βρύση Τσάλαινας, για να θυμίζει στις επόμενες γενιές τη Μάχη που έγινε στον τόπο μας πριν από 198 χρόνια. Μετά τις επίμονες και άοκνες προσπάθειες του Γιάννη Μακρή που είχε και την αρχική ιδέα κοσμεί πλέον την όμορφη Κοινότητα του Σταυρού, αλλά και ολόκληρο το Δήμο Λαμιέων κάνοντας και ευρύτερα γνωστή η μάχη της Μπεκής, ώστε να αποκτήσει την ιστορική θέση που της αρμόζει.

Ψυχαγωγία και παραστατικές τέχνες

Στο Σταυρό υπάρχει υπαίθριο θέατρο στην κεντρική πλατεία της Νέας Βράχας, όπου φιλοξενεί ανά περιόδους διάφορες πολιτισμικές εκδηλώσεις, όπως θεατρικές παραστάσεις, προβολή ταινιών, συναυλίες, κτλ.

Σύλλογοι

Στο Σταυρό δραστηριοποιούνται σύλλογοι με μεγάλη προσφορά στον πολιτισμό και την παράδοση. Κοινή τους δράση είναι και η διοργάνωση κάθε χρόνο της Ανθοκομικής Έκθεσης Σταυρού στην πλατεία της Νέας Βράχας με παράλληλες εκδηλώσεις.

Πνευματικό Κέντρο Σταυρού Πολιτιστικός Σύλλογος Σταυρού Εξωραϊστικός Σύλλογος Νέας Βράχας Πολιτιστικός Σύλλογος Σ.Σ. Λειανοκλαδίου

Αθλητισμός

Ο Σταυρός έχει γήπεδο ποδοσφαίρου, όπου δραστηριοποιούνται ο Αθλητικός Σύλλογος Αστήρ Σταθμού Λιανοκλαδίου Σταυρού και ο Αθλητικός Σύλλογος Βράχας. Παράλληλα, λειτουργεί και το Δημοτικό Γυμναστήριο Σταυρού με αίθουσα ενδυνάμωσης (όργανα). Επίσης, στον Σταυρό εδρεύει και ο Ιππικός Όμιλος Λαμίας.

Μεταφορές

Οδικές μεταφορές

Πλησίον του Σταυρού διέρχεται ο Αυτοκινητόδρομος 3 (Κεντρικής Ελλάδας), ενώ διέρχεται και η Εθνική Οδός 38. Ακόμη, στον οικισμό του Σ.Σ. Λειανοκλαδίου κάνουν στάση λεωφορεία του υπεραστικού σταθμού ΚΤΕΛ, που εξυπηρετούν μετακινήσεις από τη Λαμία προς άλλες πόλεις και χωριά.

Σιδηροδρομικές μεταφορές

Στον Σταυρό υπάρχει ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Λειανοκλαδίου, από τον οποίο η επιβατική γραμμή Λειανοκλαδίου - Στυλίδας της ΤΡΑΙΝΟΣΕ εξυπηρετεί τους επιβάτες που θέλουν να μετακινηθούν από το Σταθμό προς το κέντρο της Λαμίας, μέσω του Σιδηροδρομικού Σταθμού της Λαμίας, καθώς και προς τις συνοικίες Καλύβια, Ρεβένια (Νεάπολη) και Παγκράτι. Ακόμη, εξυπηρετούνται η Δημοτική Κοινότητα Ροδίτσας και η Τοπική Κοινότητα Μεγάλης Βρύσης του Δήμου Λαμιέων, αλλά και η Αγία Μαρίνα και ο οικισμός Βασιλική του Δήμου Στυλίδος, με τελικό προορισμό την κωμόπολη της Στυλίδας. Παράλληλα, στο Σιδηροδρομικό Σταθμό Λειανοκλαδίου υπάρχει ανταπόκριση με όλες τις επιβατικές αμαξοστοιχίες προς Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Αστικές μεταφορές

Ο Σταυρός εξυπηρετείται από το Αστικό ΚΤΕΛ της Λαμίας που ενώνει τον οικισμό με την πόλη.

Παραπομπές