Πληροφορίες
Ο Μώλος είναι κωμόπολη στην περιοχή της Λοκρίδας του Νομού Φθιώτιδας της Στερεάς Ελλάδας σε υψόμετρο 36 μέτρων.
Δομή
Είναι κτισμένος στο κέντρο στενόμακρης πεδιάδας, η οποία εκτείνεται μεταξύ του Μαλιακού κόλπου και του όρους Καλλίδρομο. Από τις νότιες παρυφές του οικισμού διέρχεται ο αυτοκινητόδρομος Α1 (Ε75 / ΠΑΘΕ), μέσω του οποίου ο Μώλος απέχει 189 χιλιόμετρα από την Αθήνα και 27 χιλιόμετρα από τη Λαμία. Από τις βόρειες παρυφές της κωμόπολης διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών-Θεσσαλονίκης (νέα χάραξη), ενώ στα βορειοανατολικά του Μώλου βρίσκεται και ο ομώνυμος σιδηροδρομικός σταθμός. Στο παραλιακό μέτωπο, περί τα 2,5 χιλιόμετρα από το κέντρο του οικισμού, υπάρχει μεγάλη μαρίνα ελλιμενισμού αλιευτικών και άλλων σκαφών. Στα εδάφη που περιβάλλουν τον Μώλο υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις με καλλιέργειες όπως: ελιάς, φιστικιάς, ροδακινιάς, αχλαδιάς, βάμβακος, βιομηχανικής ντομάτας, κηπευτικών κ.ά.. Σε απόσταση περί τα 10 χιλιόμετρα δυτικά του Μώλου (μέσω της παλαιάς εθνικής οδού Αθηνών-Λαμίας, με κατεύθυνση προς Λαμία) βρίσκεται το άγαλμα του Λεωνίδα, μνημείο ανάμνησης της Μάχης των Θερμοπυλών, που διεξήχθη το 480 π.Χ. μεταξύ Ελλήνων και Περσών.
Ετυμολογία
Υπάρχει διχογνωμία για τη σωστή γραφή του ονόματος του Μώλου, καθώς η λέξη "μόλος" (molo), που προέρχεται από την ιταλική γλώσσα, παραπέμπει σε αποβάθρα σε περιοχή κοντά σε θάλασσα - λιμάνι. Η μικρή απόσταση του Μώλου (ιδίως του παλαιού οικισμού) από τον Μαλιακό κόλπο θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το όνομα δόθηκε ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο. Υπάρχει, όμως και η άλλη άποψη. Σύμφωνα με «Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης» του Ιωαν. Σταματάκου: μώλος = μόχθος, κόπος, κακοπάθεια κυρίως εκ του πολέμου // εντεύθεν, πόλεμος, μάχη // αγών, πάλη // έρις, διαμάχη. Με βάση τον αριθμό των μαχών και των πολεμικών επιχειρήσεων που έλαβαν χώρα στη συγκεκριμένη περιοχή ανά τους αιώνες, το βάρος πέφτει στη γραφή με "ω". Ο Μώλος, δηλαδή, δηλώνει την περιοχή στην οποία έχουν διεξαχθεί σημαντικότατες πολεμικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα ο τόπος να υποστεί πολλά δεινά. Εξάλλου η ευρύτερη περιοχή του Μώλου αποτελούσε το προπύργιο της ελληνικής άμυνας από τους αρχαίους χρόνους, καθώς οποιοσδήποτε εισβολέας από βορρά θα μπορούσε μέσω του φαραγγιού του Βοάγριου ποταμού να έχει εύκολη πρόσβαση προς Θήβα, Ελευσίνα και, άρα, προς Αθήνα και Πελοπόννησο.
Ιστορικά στοιχεία
Η ιστορία της κατοίκησης της περιοχής του Μώλου χάνεται στο βάθος των αιώνων.
Αρχαιότητα
Από την αρχαιότητα υπήρχε η πόλη των Λοκρών Σκάρφη, που εικάζεται ότι βρισκόταν νοτιοανατολικά του σημερινού Μώλου έως την αρχαία Νίκαια. Συγκεκριμένα, η Νίκαια αναφέρεται και στη ρωμαϊκή εποχή (Συνθήκη της Νίκαιας μεταξύ Μακεδόνων και Ρωμαίων) ενώ κατά πάσα πιθανότητα η πόλη βρισκόταν νοτιοδυτικά του Μώλου, στους πρόποδες των λόφων του όρους Καλλίδρομο, καθώς στην ευρύτερη περιοχή έχουν έρθει στο φως πολλά αρχαιολογικά ευρήματα (τάφοι, αγγεία, κιονόκρανα, διάσπαρτοι κέραμοι, κ.λπ.) που υποδηλώνουν την ύπαρξη αρχαίων οικισμών. Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές η θέση της πόλης Νίκαια βρίσκεται σε απόσταση 40 σταδίων ανατολικά των Θερμοπυλών (7.691 μέτρα).
Μεταγενέστεροι χρόνοι
Στους μεταγενέστερους χρόνους ακριβώς στην περιοχή του σημερινού Μώλου αναφέρεται η πόλις Ραβένικα.
Ο Παλαιός Δήμος Θερμοπυλών
Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και ύστερα από τον σχηματισμό του νεοσύστατου κράτους δημιουργήθηκε νόμος στις 27-12-1833 και δημοσιεύθηκε «περί του σχηματισμού και της διαιρέσεως των δήμων».
Ο Δήμος Θερμοπυλών συγκροτήθηκε το 1836 με έδρα τον Μώλο. Με το βασιλικό διάταγμα της 1/13-9-1840 «περί συγχωνεύσεως δήμων» πρωτεύουσα ορίστηκε η Μενδενίτσα. Αργότερα οι δημοτικές αρχές μεταφέρθηκαν και πάλι στον Μώλο, χωρίς όμως να έχει εκδοθεί και σχετικό διάταγμα. Στο υπ’ αριθμ. 37 παράρτημα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως στις 20-8-1873 ως πρωτεύουσα του δήμου φέρεται ο Μώλος, χωρίς στην αντίστοιχη στήλη να αναγράφεται και το σχετικό για τη μεταφορά διάταγμα. Με το βασιλικό διάταγμα της 4-2-1847 (ΦΕΚ 4/16-2-1847) αποσπάστηκε από τον Δήμο Θερμοπυλών επανασυστάθηκε ο Δήμος Δρυμίας.
Τα χωριά που αποτελούσαν τον δήμο με έδρα τον Μώλο το 1836 ήταν: Μώλος, Μενδενίτσα, Άντερας, Λιαπάτες, Κατμάτες, Καραβίδια, Γλάνιτσα (Δρυμαία), Δρινίτσα (Τιθρώνιον), Άρνιτσα (διαλυμένο τώρα χωριό ανάμεσα Λιαπάτας-Καλλιδρόμου-Μενδενίτσας) και Ξηλιασής (αρχική ονομασία των Ξυλικών). Τα χωριά που αποτελούσαν τον δήμο με έδρα τη Μενδενίτσα το 1840 ήταν: Μενδενίτσα, Καραβίδια, Άρνιτσα, Κατουμάταις, Λιαπάταις, Γλούνιτσα, Δερνίτσα, Ξυλικός, Μώλος, Άντερας, Παλαιοχώρι, Ρουμελιός (άλλοτε λιβάδι με εγκατάσταση γεωκτηνοτρόφων στα όρια των κοινοτήτων Αγίας Τριάδας και Θερμοπυλών), Μαυρουκάτες (άλλοτε καλύβια θερινής διαμονής στην περιφέρεια κοινότητας Μενδενίτσας), Ρετζέρι (Καλλίδρομον) και Μονή Αγίου Γεωργίου στην περιφέρεια κοινότητας Μώλου. Από το 1847 και μέχρι το 1911 η έδρα είναι στον Μώλο και συμπεριλαμβάνει τα χωριά: Άντερας, Μενδενίτσα, Καραβίδια, Λιαπάτες, Κατμάταις, Ρεντέρι, Αγία Τριάδα και διαλυμένη Μονή Αγίου Γεωργίου. Τέλος, το 1912 σαν έδρα ορίζεται και πάλι ο Μώλος με τα παραπάνω χωριά και επιπροσθέτως τη Βουμβάρδα (άγνωστο πού βρισκόταν και τι αποτελούσε) καθώς και τον Χονδρονικόλα (άλλοτε θερινή διαμονή κατοίκων στην περιφέρεια κοινότητας Μενδενίτσας με 69 κατοίκους κατά την απογραφή του 1879). Ως πρώτος πρόεδρος του Δήμου Θερμοπυλών (1836) αναφέρεται ο Α.Ι. Κλοτόκηλος. Με το βασιλικό διάταγμα της 13-7-1843 ο Α. Εγκολφόπουλος. Ακολουθούν ο Ιωάννης Γ. Αλεξάνδρου και ο Κωνσταντίνος Ι. Σιαφάς, οι οποίοι παραιτήθηκαν για να συμμετάσχουν στις βουλευτικές εκλογές του 1895, βασιλικό διάταγμα της 31-8-1895. Από το 1904 και μέχρι το 1914 αναφέρεται ο Νικόλαος Περιβολιώτης. Το 1912 εκδόθηκε και δημοσιεύτηκε ο νόμος Δ.Ν.Ζ. «περί συστάσεως δήμων και κοινοτήτων». Σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου, ο Μώλος αναγνωρίστηκε ως κοινότητα.
Η μάχη του Μώλου
Τον Απρίλιο του 1941, κατά την κάθοδο των γερμανικών στρατευμάτων προς την Αθήνα, στην περιοχή του Μώλου διεξήχθη μάχη μεταξύ των συμμαχικών δυνάμεων (Άγγλων, Αυστραλών, Νεοζηλανδών) και Γερμανών. Τα γερμανικά στρατεύματα βρέθηκαν μπροστά σε απρόσμενα μεγάλο εμπόδιο στην πορεία τους προς την κατάληψη της ελληνικής πρωτεύουσας και υπέστησαν σημαντικές απώλειες, σε αντίθεση με τις απώλειες μικρής κλίμακας των συμμαχικών δυνάμεων. Η γερμανική πολεμική αεροπορία προχώρησε σε βομβαρδισμό του Μώλου, κατά τη διάρκεια του οποίου σκοτώθηκαν δύο κάτοικοι. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους είχαν εγκαταλείψει την κωμόπολη, καθώς αναμένοντας τον επικείμενο βομβαρδισμό, βρήκαν καταφύγιο στους λόφους νότια του Μώλου. Από εκεί, σύμφωνα με μαρτυρίες των παλαιότερων, είχαν πλήρη εικόνα των γερμανικών αεροπλάνων Στούκας να βομβαρδίζουν τον οικισμό. Κατά την αποχώρηση των συμμαχικών δυνάμεων από την περιοχή οι Νεοζηλανδοί άφησαν ως ανάμνηση της μάχης στον Μώλο ένα στρατιωτικό αυτοκίνητο μεταφοράς προσωπικού, το οποίο βρισκόταν έως τη δεκαετία του ’70 στην οδό Οδυσσέα Ανδρούτσου, περίπου στο σημείο που σήμερα βρίσκεται το κτήριο του Ειρηνοδικείου Θερμοπυλών.
Απογραφικά στοιχεία
Ο πληθυσμός του Μώλου, σύμφωνα με επίσημες απογραφές, παρουσίασε τις ακόλουθες διακυμάνσεις:
